Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| каның жан-жүйені шымырлатар сиқырлы үніне еліккен, музы-
калық қабілеті өзгеше шәкірт тынбай шұғылданып, ақыры оркес тр дің бірінші скрипкасын иеленді». Жаз шығысымен соның бәрі сап тыйылады да, оқудан мезі болған, қаланың шектеулі тұрмысынан жүдеп-жадаған балалар ауылдарына қайтады. Қанышты алып қайтатын кісі күні бұрын келіп, Керекуде тосып жатады. Кенжетайын сағынған қарт әке- нің әмі рі солай. Көбіне келетін Теңізбайдың Бапайы – қолы темірдей қатты, өңі суық, зор денелі адам. Ауылдағылар оны әлде сыйлап, әлде сескенгендіктен Бапаң дейді. Би атаның өзі де: «Біздің Бапаң жөпшеңді ұры-қарыға алғызбайтын жүректі, ба- тыр кісі!» – деп көпшік қойып мадақтап отырады. Оны сы рас: төр жайлауға дейінгі үш күншілік ұзақ жолға шәкірт бала мен Бапаң ештеңеден сескенбей, екеуден-екеу шығады. Ба паң батыр ғана емес, біржосын сөзуар кісі. Ұзақ жолда неше алуан әңгіме айтып, кейде шырқата ән салып, жас серігін зеріктірмейді. «Оқуды тым көбейтіп барасың, Қанкежан. Бітетін күні қашан?» – деп сұрайды кейде ол. Шәкірт ағынан жарылып: «Әзірге бітпейді, аға, әлі де оқимын» десе, Бапаң кә дім гідей ренжіп: «Ойбой, Әбең ағаң құсап, біздің қолға түспей алысқа ұзап кетемін десеңші! Несіне арамтер болып, сені ерсілі-қарсылы тасып жүрмін? Қой, айналайын, осы жер ден қалаңа қайта ғой...» – деп, атының ба сын тежеп қалт тұра қалады. Шәкірт бала сенер-сенбесін білмей, жолсерігіне жаутаңдай қарайды, аң-таң. «Рас-ау, мен осы не үшін оқып жүрмін? – деп ойлайды, албырт көңілі қиял толғап, әлденеше сақ қа жү гі реді. – Шіркін-ай, оқуымды тезірек бітірсем! «Халық мұғалімі» деген куәлік алып, ауыл ға қайтсам... Төңіректегі ауылдардың балала- рын жиып, Григорий Васильевич сияқты мектеп ашсам...» «Бапай аға, қорықпаңыз. Түбінде ауылға қайтып келемін. Сіз дің, Қа сен ағаның немерелерін оқытамын», – дейді тоқтап тұрған серігіне жымия қарап. «Онда жүрелік, Қанкежан. Би атаң да екі кө зі төрт болып жолға қарап отырған шығар...» «Шынында да мұғалім боламын. Әбікей ағам бізді оқытса, мен елдегі балалардың көзін ашамын, – деп ойын түйеді Бапаңа іле сіп, қояншоқыраққа көшкен шәкірт бала. – Қайда барсаң да көрерің – теңсіздік, қорлау, кемсіту. Оқымай, қырдағы елдің 45 ШЫҒАРМАЛАРЫ көзін ашпай бұдан құтылмайсың, тегінде. Мәшһүр Жү сіп атамыз: «Өнерге ғылым-білім болсаң же рік, Берілер ақыр бір күн басыңа ерік...» – деп қай заманда айтқан?! Олай болса?...» Жасы есейіп, ақыл тоқтатып қалған шә кірт жолсыздықтың алуан түрлерін аяқ басқан сайын кө ріп жүр. Оған алыстан мы- сал іздеудің қа же ті жоқ, екі басқышты училищенің өзі-ақ тең сіз - діктің үлгісі: қаладағы мектептер дің ең сорлысы, оқу құралын сатып алу да әлдебір қалталының мырзалығына байланысты; мұғалімдерінің жалақысы да 3-басқышты қалалық училище- нің оқытушыларынан әл де қайда кем. Өйт ке ні бұлар – семина- ристер, ал ана мектепте уни верситет, институт бітір гендер сабақ береді. Ол мектептің оқушылары да «құдайдың қалаулыла- ры» – көпестер мен мещандар мұрагерлері. Екі мектептің айыр- масы шәкірттердің киімінен де көрініп тұр: қалалық училище- нің ақсаусақтары бір келкі фор ма киіп, бойларына шақтап тігіл- ген әде мі киімдермен жарқырап жүрсе; бұлар дікі – ала-құла, ұсқынсыз бірдеңелер; ал ауылдан келгендердің киімі кісі кү лер- лік – қол пыл даған сірі тон, көбінің ете гі жер сыпырғандай ұзын тігілген; өйт кені әлденеше қыс киюге, тон иесінің өсуіне есеп- теп әдейі кең пішілген; көбінде бұл да жоқ – жыр тық күртелер, аяқтарында қонышы қол қыл да ған саптама, қайқы бас пималар... Әбікей ағасынан теңсіздіктің себебін сұ ра са: «Оқуыңды қа- дағала, Қанышжан, – дей ді. – Ғылым киім талғамайды, көкірегі ояу, ынта қойған кісіге қонады. «Бі лекті бір ді жығады, білімді мыңды жығады» деген сөз ді шығарма жадыңнан!..» 1914 жылдың қысында, Қаныштың соң ғы бөлімде оқып жүр- ген кезі, халық үйінде тағы бір үйірме жұмыс істей бастады. Неше түрлі бал билерін үйретеді екен. Шәкірттің көңілі бұған да ауады. Бірақ оған қатынасу үшін жасы жетпейді, әмбе жарна төлеу ке- рек... Амал бар ма, ағасынан көмек сұрауға тура келді. Әлкей МАРҒҰЛАННЫҢ естелігінен: жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|