Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| «Қоңыр күз. Даланың шөбі сарғайып, тө
ңірек реңі қуқыл тартқан. Ал көлге қарасаң – нағыз қыс, бүкіл жағалау жаңа ғана жауып өткендей аппақ қар. Дөң басында қараша киіз үйлер, жантайма қостар қаптап тұр. Олардың көптігі сон- ша – құдды бір қала халқы тік көтеріле көшіп келіп, қо ныс теуіп жатқандай... Тұз шабу маусымы кезінде Коряков көлінде бір мыңнан астам жұмысшы іс тейді екен, барлығы да кә сіп із- деп келген қыр қазақтары. Жағадағы мұз тауларының іргесінде белуардан жалаңаштанып, терлеп-тепшіп жұмыс істеп жүр- ген қазақ жігіттеріне қайран қа лып, көлге жақындаймыз. Қызықты қараңыз: қар деп малданғанымыз – тұз екен. Көлдің ортасына дейін тақтай көпірлер жасалған. Соларды жиектей жүріп жүздеген кісі тұз шауып жатыр. Олардың шапқан тұзын жүздеген кісі тәшкемен жағаға тасып жүр. Жағадағы мұз тау- лары да – солардың жаз бойы маңдай терін сорғалатып, зор бейнетімен тұрғызылған тұз үймелері болып шықты. Қан ша артель болса – сонша үйме. Табыстары да сол үйменің аумағына байланысты. Бір жылда Коряковта біржарым миллион пұт тұз ша былады. Оны тәшкемен тасып жағаға шығару керек, одан соң арбаға тиеп, Черноярдағы айлаққа жеткізеді. Неткен сор бей- нет десеңізші! Біздің халықтың ас тұзын қасиетті санап, аса қастерлейтін себебін мен сол жолы ұқ тым...» – Мынаған қараңдаршы, балалар, – дейді де, Николай Ерми- лович қолындағы шыбықты көлге малып, олай-бұлай бұлғап жо- ғары көтереді. Сәлден соң шыбықтың өне бойына жиналған тұз қабыршақтанады. – Жаратылыстану ілімінде бұл құбылысты кристалдану дейді. Мына тұз кені осылай түзіл ген: жазда жауған жаңбыр суы, қыс та түскен қардың ылғалы жердің тұзын ерітіп, қа нық ерітінді түзеді; күн қызуымен су буға айналып әуеге ұша бастағанда, тұз кристалдары қабат-қабат болып көл табанында шөгіп қалады... Ұстаздар құрамы күшті десек те, ашыл ғанына небәрі екі-үш жыл болған төменгі сатылы оқу орнының олқылығы да аз емес- ті: әсіресе оқу құралдарымен, қажетті аспаптармен қамтамасыз етілуі мүлдем жұтаң; ән-әуен, спорт жабдықтары туралы айтып та қажеті жоқ... Өйткені соның бәрі там-тұмдап бөлінген жетімсіз қаражатқа, көбіне қалталы мырзалардың рақымымен жинал- 43 ШЫҒАРМАЛАРЫ ған. Ал олар көшпелілер мен мұжықтар ұрпағына нота үйретіп, ән-әуенге сауатын ашудың қажеті жоқ деп есептейді. Қайсыбірі: «Дене шынықтыру тәрбиесінің бұлар ға мүл дем қажеті жоқ, дарқан өмір ол бейбақтарға бұл сабақты туған күнінен үйретіп, мейлінше шыңдап келеді...» – деп келемеждейді. Сол себепті училищенің спорт сабақтары Ертіс жағасында өтетін. Балалар онда ойынның екі-ақ түрімен шұ ғылданады: сол жылдары бүкіл Ресей жұрты әуестенген – аяқдоп (футбол) мен таяқтастамға (го- родки) құмарлық. Сөйтсе де кездейсоқ бір жағдай училищенің қаражаттан кі- ріптар халін біршама түзеуге себепкер болды. Сол қарсаңда Оңтүстік Сібір темір жолы салына бастаған. Оның бір тармағы Павлодарды Ақмоламен қосуға тиіс. Құрылыс бас- қармасына машиналары мен жүктерін қоя тын қойма қажет екен. Соны естіген дене шы нықтыру пәнінің оқытушысы Терентьев учи- лище меңгерушісіне күтпеген ұсыныс жа сайды: «Бір қысқа мек- теп ауласын жалға берейік». «Владимир Никонорович, бізден де гөрі аула сізге қажеттірек емес пе?» – дей ді таңданған Овсянников. «Әлбетте, дұ рыс айтасыз. Бірақ Ертіс аңғарындағы кең алаң не үшін? Сабақты сонда-ақ өткіземін». Ақы ры, солай болды. Жалдау ақысынан түскен қаржыға гимнастика снарядтары, шаңғы, конь- ки, бірталай музыка аспаптары сатып алынды. Керекудің зиялы қауымы жарқабақтың үстінен қоршау тұр- ғызып, Ертіс арнасынан су тартып сырғанақ құятын-ды. Үлкендер мұз айдынына кешке таман, көбіне жексенбі күндері келеді. Күн діз онда жан болмайды. Іскер Терентьев мұның да қисынын келтірді: мұз айдынын та зартып тұруға міндеттенді, есесіне шәкірт тері тегін сырғанайды... Коньки тебуге Қаныш та үйреніп алды. Мұз айдынға ол дене шынықтыру сағатында ғана емес, жексенбі күндері, кейде кеш- ке де келеді. Әлбетте, ағасына еріп. Әбікей Зейінұлы бұл өнерге шәкірт кезінде әуес бол ған, қазір ол – Керекудегі маңдайалды конькишілердің бірі. Владимир Никаноровичтің тағы бір қыры ән-әуен саласында танылған. Кесулі сағатта, сабақ кестесі бойынша шұғылдану бір басқа, Терентьевтің бұл өнерге жан-тәнімен берілгені сонша- лық – демалыс уақытын түгел дерлік училищенің ән-күй бөлме- сінде өткізеді. Тынымсыз еңбек зая кеткен жоқ, көп ұзамай-ақ ішекті аспаптар оркестрі дүниеге келді... 44 Медеу СӘРСЕКЕ Оркестр құрамында екі скрипка болған. Е. Алексеевтің куә- лігіне қарағанда, соның бірінде Қаныш Сәтбаев ойнаған. Рас, ал- ғашқыда ол мандолина тартуға құ мар ланыпты. Алайда «скрип- жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|