Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| БИГЕ ШЫҚТЫ ДӨҢГЕЛЕП
І Семейлік өлке зерттеуші Н.Я. Коншин 1901 жылы жариялаған «Павлодардан Қарқаралыға дейін» атты жолжазба кітабында ояз орталығын былайша сипаттайды: «Оқушы, өсімдік атаулыдан жұрдай, сар ғыш топырақты тақыр жазықты көз алдыңызға елестетіп көріңізші; Ертіс жағасы мұнда да ерекше тік, кей тұсында құлама жар болып біткен; жазықтың өзенге еңкейген шетінде ағаш тан қиылған жатаған баспаналар сап түзеп тұр; солардың ішінде еңсесі көтеріңкі, әрі көзге толымдысы – түрме үйі, тұрпатына қарап, оны Сарай деуге де болады... Дала өлкесінің барлық қалаларындағы сияқты мұнда да сүрең тіршілік: клубта- ры бар екен – карта ойнап, кейде билеп тұратын; білімдар қа у ы- мы өзара қоғамдасып, оқу залы мен шағын кітапхана ашыпты...» Он жылдан соң уездік шағын қаланың қаншалықты өскенін ша- малау қиын емес. Әрине, жылан жалағандай жалаңаш жазықтың жүдеу келбеті сәл-пәл өзгерген. Көшелері лас қалпында, аттылы бол маса, жаяу кісі қыста қарға омбылап, көктемде толарсақтан саз кешіп, жазда балағымен топырақ сыпырып әрең жүреді. Жаяу соқпақ салу, көшеге тас төсеу – бұл қала үшін аспандағы жұлдызға қол созғанмен бірдей орындалмас қиял. Рас, көшелер ұзара түскен, кір піш үйлер кө бейіп, солардың қатарында банк, көпестер жайы, дел далдар клу бы тәрізді еңселі ғимараттар тұрғызылған. Темір жол Павлодарға жеткен жоқ-ты, ішкі қалалармен жал- ғастыратын бірден-бір қаты нас – Ертістің сеңнен ашылған кезі: 35 ШЫҒАРМАЛАРЫ Семей көпестері Төменге жіберетін заттарын осы шәрге үйеді; Орталық Ресейден, Омбы, Тобыл қалаларынан келетін жүктер Коряков айлағына түсіріледі; өйткені өзен нің суы азайған жыл- дарда Семей мен Павлодар арасындағы кеме қатынасы жаз ортасында-ақ тоқтап қалады; сол себепті кең үйлердің ауласы, жар қабақтың ат шаптырым жайдақ үсті де жүк қоймаларына айналған. Дала түкпі рінен түйе қомымен әкелінетін жүн-жұрқа, мал терісі, Ертіс бойындағы казак-орыс станицалары беретін мол астық, Коряков көлінің аткөпір тұзы, Екібастұздың көмірі, Баянауылдың (Сарыадыр және басқа кеніштердің) мысы тоғысар жері – Керекудің биік даңғазалы кең қоймалары... Анығында, жергілікті кә сіпшілер қойманы көптеп салып, жалға бе руден де пайда табуға машықтанған. Қолөнер кәсібі тек шамалы өркенде- ген: бәрі де майда-шүйде ұсақ кә сіпорындар – былғары илейтін екі зауыт, са бын, май қайнататын, кірпіш күй діретін ша ғын екі өндіріс, мал соятын қасапхана бар; соңғы жылдары бұларға Гиссен мен Герцен нің бумен жүретін диірмендері, миллионер Оси- повтың тұз ұнтақтайтын фабрикасы мен қаладағы ең қалталы ка- питалист мордва Деровтың тау-кен өндірістері қосылған... ...Мың шақырымдық Ертіс қорғаныс ше бінің бекіністерін күшейту үшін соның ұзына бойына жеті жерден форпост (қарауыл күзетте рі) тұрғызу жобаланған, солардың бірі – 1720 жылы ірге тепкен Коряков станицасы. Бертіндегі жазбаларда Коряковты көпес деушілер бар. Анығында ол – Ертіс өңі рі не әскери міндетін өтеуге отбасымен көшірілген казак-орыстардың бірі, жүз дік шені болған, форпост салынған кезде ір гедегі көлден (бұрынғы аты – «Апай көлі», Павлодар қаласы орныққан жер де арғынның Бәсентиін руының Апай бұтағының атақонысы) ас тұзын өндіруді алғаш ұйымдастыр- ған адам. Ертіс жағасынан салынған елді мекен содан беріде Коряков атанған, жер гілікті қазақтар оны Керекуге айналдырған. 1770 жылы Ертіс бойын аралаған саяхатшы ғалым П.С. Паллас бұл өңір туралы: «Ко ряков күзеті тұрғызылған Ертіс жағалауы қа ты насқа өте қолайлы. Ал Коряков көлінде ас тұзының мыңдаған пұт сарқылмайтын мол қоры жатыр», – деп тамса- на жазған. Тұз кеніші туралы Сібірді түбегейлі зерт теген саяхатшы Ипполит Завалишин де 1862 жы лы Мәскеуден шығарған «Батыс Сібірдің сипатта- масы» атты ғылыми ең бегі нің 369-бетінде: «Коряков көлі емдік қасиетті жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|