Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| Омбы және Семипалат шәрлерінде ұлт тық гимназия ашу үшін
ақша жинапты. «Тауыққа бидай неге керек, тары тұрғанда?» дегендей, киргиз сорлы алдындағы бес ешкісі мен жалғыз тайын қасқырға жегізбей, барымтаға алғызбай аман ұстап, үйінде ты- ныш отырса қайтеді екен?» – деп қазақ оқығандарының игі тала- бын әжуа еткені? Нақ сол жылдарда Ресей халықтарының бірден-бір қамқоры атанған патша ағзам Екінші Николай Романов Торғай облысының әскери губернаторы Ломачевскийдің «Киргиздар үшін оқу орын- дарын ашудан ешқандай пайда жоқ» деген ұсы нысына: «Келісе- мін, Халық ағарту ми нис тр i нiң назарына!» (М. Касвинов. «Двад- цать три ступени вниз». – М., «Мысль», 1978, 136-б.) – деп нұсқау берген соң, кiмге өкпелеу керек? Алайда тумысынан көрсоқыр тоғышарларға бай Ресей заман талабына қарай бейiмделе бiлетiн 27 ШЫҒАРМАЛАРЫ iскер лерден де кенде емес. Бұлардың ниетi жоғарыдағы шенеу- нiктер дiң кереғар пиғылынан сәл бөлек: «Киргиздарды ұтымды басқарып, өзiмiзге пайдасы тиетін қайтарымға не көмекшi ете- мiз десек – сауаттандыру керек. Олардың ортасынан хат танитын адамдар әзiрлеп, шаруашылық, әкiмшiлiк жұмыстарды солар ар- қылы жүргiзу қажет». Ал Н.И. Ильминский сияқты ағартушы- миссионер ға лым дардың ойынша, татар, башқұрт, мордва, бурят және киргиз балаларын орыс әлiппесiмен сауатын ашып, орыс мектебiнде оқыту – православие дiнiне тартудың ең төте жолы. Бұл осы халықтарды рухани мұра, байырғы жазуларынан тезiрек ажырататын басты жедел амал деген. Яғни бәрiнiң де түп есебi – бұратана елдiң көзiн аз-маз ашып, соңынан сауын сиырдай мәңгi- бақи сауу… Губернатор кеңсесі де осы амалды құп көрген. Сол себепті өткен ғасырдың соңғы жылдарында ояз орталықтарында ашылған арнаулы пансионаттарға әрбір болыстан екі ден бала жіберіп, орысша оқытуға жарлық еткен. Оқуға алынған шәкірттердің жасына бірақ қатаң шек қойған: 15-16 жастан кем болмауға тиіс және тек қана ер балалар... Өйткені бұл мектепті олар қысқа мерзімде бітіріп, бірден кеңсе қызметіне кірісуге тиіс; оқу бағдарламасы да болыс хатшысы, тіл мәш, іс жүргізуші сияқты жеңіл-желпі қызметтер атқаруға бейімделген; төрт жыл оқып, жасы жиырмаға келген шә кірт тің, әрине, әрі қарай оқимын деп басын қа тыр майтыны, тезірек үй болып, мал табуға ұмтылатыны ескерілген... «Мектеп деген аты ғана, анығында бұлардың бәрі де ал- ғашқы жылдарда ағарту орнына ешбір ұқсамайтын жөнең бас- паналар еді. Әлдекімнің ауыз үйін де иә бұрынғы қозы үйшігінде қысылып-қым тырылып отырып сабақ бастадық... Алғашқы мектептер болыс ауыл ында ашылды. Сол себепті ең алдымен мырза балалары оқыды, олардан қалған орынға жақын маңдағы ауылдардан ат-көлігі бар ересек шә кірттер қамтылды, – деп куәлік етеді ұс таз дық қызметін 1904 жылы Тереңкөл болысын- да ашылған ауылдық мектепте бастаған Қа зақ станның еңбек сіңірген мұғалімі Н.Е. АЛЕКСЕЕВ Павлодар облыстық өлке- тану мұража йында сақтаулы естелігінде. – Сабақ орыс ті лін- де жүреді. Ал шәкірттеріміз, орысша сөй леу түгілі, туғаннан бері тірі орыс баласын көрмеген. Оқулық атымен жоқ, негізгі құралымыз – орыс мектептерінің алғашқы басқыштарына ар- 28 Медеу СӘРСЕКЕ нап шығарылған кітаптар. Иә, тағы бір екінші алданышы- мыз – Семей, Ақмола облыстарындағы ха лық училищелерінің директоры әрі инспекторы А.Е. Алекторовтың қазақ балаларын орысша сөйлеуге жаттық тыру үшін арнайы жазған «Әліппесі» жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|