Сәрсеке М. Шығармалары
жүктеу/скачать 3,61 Mb. Pdf көрінісі
|
3 Қаныш роман-эссе
| «Қанкенің оқуға зеректігі сонда-ақ мәлім болған. Ол біз құсап
ескі оқуды әлденеше қыс мыжыған жоқ, сөзді де ежіктемей бірден оқып кетті. Мұхтасар мен биданды (арабша оқудың алғашқы басқыштары) тез меңгерді. Сол себепті би атам оны молда ал- дында көп ұстаған жоқ...» – деген куәлік айтады. Сол жылдарда кішкентай Қаныш тағы бір ұстаздан дәріс алған. Әдетте, бұл сабақ өз үйінде, әкесінің алдында өтеді. Әмбе оның кесулі уақыты болмайды, қысы-жазы бірдей, екеуінің көңілі қалаған кезде жүреді. – Балам, жыр сабағын ұмытпалық. Кітабыңды әкел, – дейді әкесі. Былғарымен тысталған қалың кітапты құшақтаған Қаныш әкесінің алдына келіп отырады да, саңқылдаған ашық дауыспен оқи бастайды. Оқуы аса жатық емес, әредік дұрыс оқып отырмын ба дегендей күдікпен әкесіне жаутаңдап қарайды. Кейде әлдебір сөзге тілі келмей кібір тіктеп те қалады. Кітаптың тілі балаға аса ұғынықты емес, түркі-шағатайша, кейбірі парсыша жазылған. Ақындардың есімі де бейтаныс: Руми, Сағди, Хафиз, Жә ми, Науаи... Сөйтсе де бұларды оқу – молдекең алдында шарт жүгініп отырып, Құранның түсініксіз аятын жаттағаннан әлдеқайда қызық. Көбіне оқитыны жүздеген бет ұзақ жырлар: «Жүсіп – Зылиқа», «Ләйлі – Мәжнүн», «Гүлстан», «1001 хикмет», «Диуана пәни». Әкесі солардың кейбірін жатқа біледі. Кен жесі әлдебір сөзді ажырата алмай ежіктей бастаса, тұтас бір шумақтарды жатқа ай- тып, солардың мазмұнын да қазақшалап түсіндіреді. Тек екінші қайтара оқығанда: – Қане, балам, енді өзің айт, – деп сабырмен тосып отырады. – Һауер – қорқу, үрейлену. Пақыр – бей ша ра. Ал хәль... хәль... – деп Қаныш кібіртіктесе, әкесі жалма-жан: «бір уақыт, сәт мезгіл, қас қағым», – деп сүйемелдейді. Осылайша бірде парсыша, кейде арабша жүретін сабақ талай күн, талай сағаттарға созылып, айлап-жылдап жалғаса береді. Аны ғында жыр оқу жас шәкірт зеріккенше созылады. Бірақ оны зеріктіру де оңай емес. Баланың ұғымталдығы ғажап. Небір қиын сөз дерді, тұтас сөйлем, шумақтарды екі айтқызбайды, естіген сә- тінде қағып алады. Оқуға құштарлығы да өзгеше. Білсем, көрсем деп ынтығып тұрады. Сыншыл әке перзентін әлде қызықтап, әлде болашағынан үміт күтіп: «Осы баламның зейіні бөлек, мұны анау- мынау же ңіл сөзбен шығарып сала алмайсың», – дейді екен... 24 Медеу СӘРСЕКЕ Әке еңбегі зая кеткен жоқ. Талапты шәкірт ескі заман ақын- дарының асыл мұраларын өз бетінше оқитын болды... (Арада көп жылдар өтеді. Сауықтыру орнында жатқанда, дос-жаран- дарымен бас қосқан мәжілістерде, оңаша қалып, ойға түскен сағаттарда Қаныш Имантайұлы парсы тілінде мақамдап сөйлеп кетер еді. Әдетте, бұл Қожа Хафиздің иә Омар Һайямның ғазалдары болады. Қасындағылар аң- таң. Қай уақытта оқыған, қалай үйренген?.. Шынында, ол парсы, араб ақындарының кейбір жырларын ғана білетін. Шаршаған, әлденеге қамық- қан кезінде солардың мөлдір қайнарынан ләззат алып, бойын сергітіп, өзінше демалып отырар еді). Баланың өлең-жырға, ән-думанға құштарлығын ауылдастары ерте аңғарған. Ауыл ға қонақ келсе, әсіресе домбыралы, қобызды меймандар топтап түсті ме – кішкентай Қаныш дегбірсіздене бас- тайды. Қиыла сұрайтыны – қонақкәде алу. Оның өтеуі – ертегі, жыр, ән. Әкесінің бір тізесіне жайғасып алып, жыршының аузы- на қарап телміреді де отырады. Есейе келе өзі де Бөкешке еліктеп домбыра шертетін болды. Үлкендер мадақтап: «Біз дің Қанкежан да әнші болады, айналайын, айта ғой!» – деп көтермелесе, шырқап та жібереді. Ақын-жыршылардың Айырықтағы Кіші ауылға ат басын жиі бұрып, еру болуы кездейсоқ емес-ті. Тегінде бұл – ауыл иесінің ел сөзін ұстап, би сайланғаннан бергі машығы емес, бойына ежел- ден біткен қалыбы. Сөз өнерін құдірет тұтқан сері һәм сауықшыл қауымға ол құрметпен қа рай ды. Әсіресе шешен сөйлеп, ел ше- жіресін төндіре шерткен зиялылармен сұхбат құ руға. Ал даулы іске билік айтқанда өзі де ескі билердің нақыл сөздерімен мақал- дап сөйлейді. Әрнеге еліктегіш кішкентай Қанышқа туған ағасы Бөкештің әуей өнегесі де айтарлықтай әсер еткен. Ғазекең келіні Шәрипа Смағұлқызының ауызекі әңгімеде бізге: «Ағатай қағазға өте жүктеу/скачать 3,61 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|