Щ I i I муталиева Л. М. Меирам хана бизнесінің маркетингі о қ у құралы Алматы, 2013

жылы 0,67-ге  көтеріліп,  кафе  өзінің  борышын  14,3  күн  емес
7,8  күннен  кейін  өтеуге  мүмкіндік  алды.  Жалпы  дағдарыс 
жағдайында бұл осы кафеге кредиттің кепілді қамтамасыз еіу 
ретінде  кафенің  мүлкі  алынған  банк  жүйесіне  тәуелді болу- 
дан  құтқарды.  Демек,  кафенің  маркетинггік  іс-қимылдарын 
қанағаттандырарлық деп бағалауға болады.
Бағалау жүргізу үшін қосымша көп маркетингтік ақпарат 
жинау  қажет  емес.  Бұл  үшін  кәсіпорынның  бухгалтерлік 
балансының  ресми деректері  мен осы деректердің тұрақты 
мониторингін ұйымдастыру жеткілікті.
Алматы  қаласындагы  жегі  қоғамдық  тамақтандыру 
кәсіһорны мен еқі ірі мейрамхана («Пекин» және «Рахат-Па- 
лас») қызметкерлерінің арасында сұрақтама жүргізу шағын 
кәсіпорындарда осындай  бағалау мүлдем жүргізілмейтінін, 
ал  бақылау  қарыз  қаражатты  қайтару  мерзімдері  ғана 
бақыланатынын  көрсетті.  Ал  ірі  тамақтандыру  кәсіп- 
орындарында  кейбір  көрсеткіштер  ішінара  бағаланады,  ал 
,бүкіл  көрсеткіштер  кешені ешқайда талданбайды екен. Де- 
мек,  елемізде  кәсіпорын  өзінің  қызметінде  пайдаланатын 
маркетинг  шараларына  байланысты  айналым  қаражатын 
тиімсіз  пайдалануға  әкеп  соқтыруы  мүмкін  үрдістерді 
анықтау  үшін  осындай  талдауды  толық  көлемде  жүргізу 
қажет деп санаймыз.
Қоғамдық  тамақтандыру 
кәсіпорындарының 
мар- 
кетингінде  тауарлардьщ  ассортименті  мен  клиенттерге 
қызмет  көрсету  тәсілдерін  тұтынушылардың  сұранысын 
толық мөлшерде қанағаттандырумен  қатар,  айналым  қара- 
жатының  айналымдылығын  жеделдетуге  ықпал  ету  үшін 
жоспарлаы  негізде  нақтыланып  отыруға  тиіс.  Бүл  үшін 
қоғамдық тамақтандыру кәсіпорындарының  қызметкерлері 
біріншіден, тамақтандыру кәсіпорнына келушілердің қандай 
болмасын  пікірлерін мұқият тыңдап, одан дұрыс қорытын- 
ды  шығаруға  және екіншіден,  ас  мәзірінде ұсынылатын  та- 
уардың  ассортиментін  үнемі  бағалап,  оның  айналым  қара- 
жатының айналымдылығын жеделдету мүмкіндігін дамьпу 
тәсілдеріне әсер ету деңгейін талдап отыруға тиіс.

Осы  мақсатта  тамақтандыру 
к ә с іп о р н ы н ы ң
  тиім ді 
жұмыс 
істеуі
  ушін  қажетті  айналым  қараж аты ны ң  көлем ін 
жоспарлы  есептеуді  жузеге асырудың  келсі  моделін  пайда- 
лану ұсынылады:
ОВ = (Одотч — Одбаз)-ТдС ОТЧ ^ ^
5
)
мұнда:  ОВ  -   меншікті  өндіріс  өнімінің  әр  түрлі 
ассортиментінде айналым қараж атының бірш ам а босауы;
Одотч  -   ағымдағы  жылы  айналым  қараж аты ны ң  айна- 
лымдылығы;
Од&в  ~  өткен  жылы  айналым  қараж аты ны ң  айналым- 
дылығы;
Одби  -  ағымдағы жылы ж алпы  орташ а  күндік тауар  ай- 
налымы (ҚҚС қосылған жалпы табыс).
Осы 
әдісті 
пайдаланып 
тауар 
ассортим ентін 
ауыстырудың  ықтималдығын  анықтауға  болады.  А лайда  я 
ассортиментті  ауыстыру  жөнінде  басқаруш ы лы қ  ш еш ім   £ 
қабылдаған  кезде  айналым  қараж аты н  айналымдылыгы н  а. 
жеделдету 
мүмкіндігі 
жөніндегі 
түж ы ры м нан 
гөрі 
2 
болашақта  түтынушылардың  сұранысы  мен  тағамдарды ң 
-5 
дәміне  қатысты  талғамының  өзгеруін  негізге  алу  керек. 
Өйткені  есептеу  арқылы  пайда  әкелуі  мүмкін,  алайда  іс  * 
жүзінде  тұтынушылар  сұраныс  танытпайтын  тағамдарды  ю 
жасап,  осындай  бағалауды  мүлдем  ж асалм айты ндай  х 
жағдай  туындауы  ықтимал,  сонымен  бірге  қоғамдық 
2 
тамақтандыруда айналым  қаражатының айналымдылығын 
жеделдету  үшін  тұтынушылардың  сұранысының  ар-  ^  
Туы  бойынша  анықталатын  ж алпы   тауар  айналымы  мен 
табыстың өсуіне қол жеткізу қажет.
Сондықтан  кез  келген  кәсіпорында  және  ш аруаш ылық 
қызметтің  кез  келген  түрінде  маркетингті  тиімді  басқару 
үшін  айналым  қаражатына  қажетгілікті  негіздеп  жоспар- 
лау  қажет  екенін  ескере  отырып,  кәсіпорынның  ағымдағы 
2

жылғы  айналым  қаражатын  жоспарлау  мен  қаржы  ресур- 
старын  бюджеттендіру  процесінің  басында-ақ  айналым 
қаражатының  қандай  да  болмасын  қозғалысын  сүраныспен 
нақты салыстыруды ойластырған жөн.
Айналым  қаражатын  жоспарлау  шаруашылық  жүргі- 
зудің  белгілі  бір  жағдайында  қаражаттың  кез-келген  түрін 
жұмсаудың  шегін белгілеуді  білдіретін  нормалауға  негізде- 
луі тиіс. Айналым қаражатының нормативі өзінің мәні бой- 
ынша  тамақтандыру  кәсіпорнына  жоспарланғаып  отырған 
кезеңде сауда-өндірістік қызметті жүзеге асыру үшін қажетті 
ақша  түріндегі  тауарлық-материалдық  құндылықтар  мен 
ақша  қаражатының  жоспарлы  көлемін  анықтау  болып  та- 
былады.  Экономикалық  жағынан  айналым  қаражатының 
нормативін анықтау -  бұл тамақтандыру кәсіпорнында жал- 
пы логистика мен жекелеген логистикалық операцияларды 
жүзеге  асыруға  арналған  ақша  қаражатын  негіздеу  тәсілі. 
Осы  есептер  шикізаттьщ,  сатып  алынатын  тауарлардьщ. 
өндірістік және өткізетін запастардың қажеттілігін, сонымен 
бірге  өнім  жеткізу,  шикізатты  өңдеу  мен  оны  дайын  өнім 
түрінде сату мерзімдерін анықтауға негізделуге тиіс.
Сондықтан  қоғамдық  тамақтандыру  жүйесінде  мар- 
кетинг  жүйесін  дамыту  ісінде  нормативтік  тәсілдемені 
ойдағыдай  пайдалану маңызды рөл атқарады. Нормативтік 
тәсілдеме деп маркетингті кіші жүйенің барлық элементтері 
бойынша  басқарудың  нормативтерін  белгілеу  аталады. 
Ассортиментті таңдауда -  бұл шығынның нормативтері, ре- 
цептура,  дәм  сапасына  жету  нормасы.  Сервис  пен  клиент- 
терге қызмет көрсетуде -  бұл қызметкерлердің мінез-құлық 
таныту  және  тұтынушылармен  байланыс  орнату  норма- 
тивтері.
Маркетинггік  іс-қимылдгір  жүйесі  нормативтерді  бас- 
қармайды,  алайда  олар  алдын  ала  жоспарланып,  тамақ- 
тандыру кәсіпорындарының барлық қызметкерлер жұмысқа 
қабылданған  кезде  орындауға  міндеттенетіні  жөнінде  қол 
қоюға тиіс белгіленген талаптар түрінде қалыптастырылуға 
тиіс.

Сондықтан  тамақтандыру  кәсіпорындарында  жоспар- 
лауды ұйымдастырғанда алдымен нормалау процесі қалып- 
тастырылуы  тиіс.  Қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорын- 
дар  жүйесінде  осы  процеске  ең  кемінде  үш   элемент,  яғни 
шығыстардың  мөлшерін  нормалау,  яғни  бастапқы  шикі- 
затгың  шығынының  ең  жоғары  мөлшерін  (шегін)  анықтау, 
кәсіпорын толыққанды жұмыс істеу үшін қажетті айналым 
қаражатының  ең  көп  мөлшерін  анықтау,  қызметкерлердің 
мінез-құлқының  сипаты  мен  кәсіпорынның  белгілі  бір  са- 
ясаты  түрінде  олардың  клиенттермен  байланыс  жасау 
тәсілдерін нормалау кіреді.
Шикізат  пен  материалдардьщ  шығынына  немесе  ай- 
налым  қаражатының  жоспарланған  сомасына  қатысты 
бұл  жоспарланған  өндіріс  жағдайында  сапасы  белгілі  өнім 
(жұмыс)  бірлігін  шығаруға  жұмсалатын  оның  шығынының 
шегін (лимитін) нормасын білдіреді. Қызметкерлердің мінез- 
құлқының  сипатына  келетін  болсақ  -   бұл  тамақтаңдыру 
кәсіпорнының  саясатының  бөлігі  ретінде  қабылданған 
түтынушылармен  байланыс  жасаудың  одан  асуға  жол 
берілмейтін  тәсілдері  немесе  жүмыс  ұжымындағы  мінез- 
құлық ұстанымдары (іскерлік этиканы сақтау нормативтері). 
Мәселен, санитарлық кітапшаның болуы мен медициналық 
тексерістен  үдайы  өту  -   бұл  қоғамдық  тамақтандырумен 
байланысты  барлық адамдарды  жұмысқа  қабылдау  ережё- 
лерінің нормативі.
Қоғамдық тамақтандырудағы шығындардың нормалары:
-   белгіленген  рецептура  мен  ас  мәзірінің  ассортименті 
бойынша  оның  жекелеген  түрлері  бойынша  өнімнің 
номенклатурасы ретінде, алайда бірыңғай әдістемелік 
негізде әзірленуге;
-   кезең-кезеңмен қайта қаралып жетілдірілуге;
-   өндірістік процеске ҒТП жетістіктері  мен жаңа техно- 
логияларды енгізу ережелерін ескеруге;
-   ішкі ресурстарды барынша жұмылдыруға ықпал етуге;
-   ресурстарды орынды әрі үтымды үнемдеуге әсер етуге  ^  
тиіс. 
2
;
М
ей
ра
м
ха
на
 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

Қоғамдық  тамақтандыруда  материалдық  ресурстарды 
нормалаудың  соңғы  қағидасын  орындаудың  қажеттілігіне 
ерекше назар аударған орынды. Тамақ дайындау процесінде 
шикізаттың  шамадан  тыс  үнемдеу  немесе  бір  бастапқы 
шикізатты  екінші  шикізатпен  ауыстырудың  салдарынан 
тағамның  саны  нашарлауы  немесе  тұтынушыларға  оның 
дәмінің  ұнамауына  әкеп  соқтыруы  және  бұл  мейрамхана- 
на  өнімінің бәсекеге  қабілетгілігін  төмендету  ғана  емес,  со- 
нымен бірге гікелей өндірістік ұрлық болып саналады және 
заңға  ғана  емес,  тамақтандыру  кәсіпорында  маркетингті 
ұйымдастыру қағидасына да қайшы келеді.
Қоғамдық  тамақтандырудың  өніміне  шикізат  жұмсау 
нормасында:
-   тамақ дайындауға салынатын шикізаттың нормасын;
-   дайын  өнімде  шикізатың  шығуын,  яғни  шикізаттың 
азаю пайызын ескеру қажет!
Норманың осы түрі -  белок шикізатының дайын өнімде 
трансформациялану  процесінде  өзіне  тән  биологиялық су- 
дан  айырылуымен  байланысты  шикізатты  қайнату,  куыру, 
бумен  өңдеу  процестерінде  орын  алатын  объективгік  про- 
цесс. Сонымен бірге өсімдік өнімі түріндегі шикізатты тазар- 
ту,  жуу және белгілі бір  қалдықтар  пайда болатын басқа да 
дайындау операцияларын жүзеге асыру керек.
Сондықтан 
қалдықтар 
мен 
ысыраптың 
мөлшері 
қоғамдық  тамақтандыру  қолданылатын  стандарттар  мен 
рецептуралық, 
санитарлық-технологиялық 
ережелерге 
сәйкес  белгіленген  нақты  нормалар  бойынша  алдын  ала 
жоспарлануға тиіс.
Әрине,  нарықтық  экономикаға  тән  өзін-өзі  қаржы- 
ландыру  жағдайында  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорын- 
дары  барлық  ысырапты  өз  есебінен  өтейді.  Алайда  осы 
ысыраптың  мөлшері  кәсіпорынның  баға  деңгейіне  тікелей 
әсер  егіп,  оны  қажетгі  айналым  қаражатының  мөлшеріне 
бәсекеге қабілетсіз ектуі мүмкін.
Сол  себептен  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорындары-

ның  барлық  шикізат,  қалдық  пен  ысырабының  нормала- 
ры  алдын  ала  белгіленуі  және  қоғамдық  тамақтандыру 
саласындағы  маркетингтік  іс-қимылдың  негізгі  элементі 
ретіндегі  осы  кәсіпорындардың  ассортименттік  саясатын 
жоспарлау нроцесінде ескерілуі тиіс.
Осы нормаларды әзірлеу әдістеріне мына әдістер жатады:
— есептік-талдамалы әдіс;
— тәжірибелік (эксперименталдық) әдіс;
— есептік-статистикалық әдіс;
— экономикалық-математикалық әдіс;
— сараптық бағалау әдісі.
Егер нормалар  мен нормативтер жеткіліказ негізделген 
жағдайда  маркетингтің  тауарлық  саясатын  жоспарлаудың 
кез  келген  сапасында  оны  іс  жүзінде  тиімді  іске  асырылу- 
ын  болжау  қиынға  соғады.  Сондықтан  еліміздің  қоғамдық 
та м ақтандыру жүйесіне тіпті ұлттық тағамдар ассортиментін 
(бесбармақ,  палау,  маны  және  т.б.)  болса  да  жасау 
рецептурасының  ауқымьшда  жекелеген  шикізат  түрлерін 
пайдалану 
жөніндегі 
нормалар 
мен  нормативтердін 
негіздемесін сәйкестендіріп  және орталықтандырып  қабыл- 
данған әдістемелік қамтамасыз ету қажет.
Осындай  әдістемелерді  осыған уәкілеттік берілген  мемле- 
кетгік  құрылымдардьщ  көмегімен  мемлекетгік  деңгейде, 
орталықтандырып  жасап,  содан  кейін  оларды  кәсіпкерлер 
Қазақстанда  тамақтандыру  кәсіпорындарын  ашу  құқығына 
лицензия алған кезеңде жариялап, таратуды ойластырған жөн.
Сондай-ақ оларды  әдістемелік салалық ұсыным  ретінде 
ресімдеп,  кітап  саудасы жүйесі арқылы  немесе «Қазпошта» 
жүйесі арқылы газетсатқан кезде сатуға болады. Қазақстанда 
салалық 
еңбек 
нормативтерін, 
сондай-ақ 
қоғамдық 
тамақтандыру  саласында  қолданылатын  қазіргі  заманғы 
жабдықтарды  пайдалану  жөніндегі  нормативтерді  әэірлеу 
керек,  ал  қазіргі уақытта  осындай  нормативтер  елімізде әлі 
қолданыл м айды.
Барлық  әзірлемелер  ескі  кеңес  кезеңіндегі  нұсқамалық
19
9 
М
ей
р
а
м
х
а
н
а
 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
м
а
р
к
ет
и
н
гі

М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
к
ет
и
н
гі
материалдарға  негізделіп  әзірленеді.  Сонымен  бірге  осын- 
дай  нормативтерде  қоғамдық  тамақтандыруда  ресурстар- 
ды  үнемдеу мақсаты  қойылмауға  тиіс деп  көрсетілуге тиіс. 
Шығарылатын  өнімнің  бірлігіне  немесе  басқа  өлшеуішке 
шаққандағы  шикізаттың  шығынын  шығарылатын  өнімнің 
сапасы  нашарламайтын  немесе  тамақты  дайындау  үшін 
пайдаланылатын тиісті  техниканы  одан  алынатын  пайдалы 
нәтиженің  бірлігіне  шаққандағы  пайдалану  шығыны  арт- 
пайтын жағдайда ғана төмендетуге болады.
Сондықтан  мемлекет  тарапынан  бақылау  ретіндегі 
шикізатты жүмсаудың қоғамдық нормаларын жол берілетін 
нақты  деңгейі  тиісті  талдамалы  зертгеулер  жүргізіліп, 
үлттық бәсекеге  қабілеттілікке  жетудің  нормативі  ретіндегі 
рецептура бүзылмайтын жағдайда ғана белгіленуге тиіс.
Әрине, 
бүл 
нормалар 
мен 
нормативтер 
догма 
(дәлелденбеген  қағида)  ретінде  белгіленбеуге  тиіс.  Егер 
кәсіпорынға  оларды  үстану  қиын  болса,  онда  ола  пай- 
даланылатын  шикізат  ауқымында  және  өнімді  ауыстьь 
рудан  қол  жеткізілетін  нәтиженің  жоспарлы  болжамды 
көрсеткіштеріне  сүйеніп  өзінің  өнімдерінің  ассортиментін 
өзінің  қалауы  бойынша  өзгерте  алады.  Қандай  болма- 
сын  жағдайда  қоғамдық  тамақтандыру  кәсіпорнының 
маркетингінің  тауарлық  саясаты  кез  келген  жоспарлы-бол- 
жамды есептерді жүргізу базасы ретіндегі шикізат шығынын 
жоспарлау мен әзірлеудің негізінде қалыптастырылуы тиіс.
Бүл ретте шағын тамақтандыру кәсіпорындары шикізат за- 
пасын үстамайтынын ескеру қажет, алайда жай ғана емес жос- 
парлы негізде анықталуға тиіс және олар кідіріссіз жүмыс істей 
алатындай сатып алынатын өнімнің ең аз көлемі болуы тиіс.
Тамақтандыру  кәсіпорындарының  ірі  өнімдерге  қажет- 
тілігі  тағамның  өрбір  атауы  бойынша  жеке  есептеледі.  Сол 
бір  шикізат  (мысалы,  ет)  әр  түрлі  тағамдарды  дайындауға 
қажет  болғандықтан,  бүкіл  ассортимент  бойынша  жалпы 
қажеттілікті әрбір өнімге жүмсалатын шикізатты қосу және
0  
оның  жоспар  бойынша  жалпы  шығарылымы  бойынша, 
^  
яғни  жеке  нормалардың  сомасы  бойынша  анықтау  керек.

Бұл үшін мына модельді пайдалану ұсынылады:
(}„ = (п х В) * 1 
немесе (16)
(}п=(пхв)-5-100
/
мүнда: ()  -   өндірістік  бағдарлама  үшін  қажетті  шикі- 
затгың мөлшері, кг;
п 
-  рецептура  бойынша  өнімнің бірлігіне  жұмсалатын 
шикізаттың жеке нормасы, г;
Е  _ жоспарланып отырған кезеңдеп тағамның саны;
1000  _ фі мейрамханаларда  әрбір  тағам  түрі  бойынш а 
тағам өндірісінің ауқымы (көлемі);
_  шағын  тамақтандыру  пункттерінде  әрбір  тағам 
түрі бойынша тағам өндірісінің ауқымы (көлемі).
Мысал ретінде орта бизнеске жататын және 2009 жылғы 
наурызда  1200  үлес  бифштекс,  «Аппетитные»  котлетінің 
950  үлесі  мен  «Фирменные»  котлетінің  1700  үлесін  жасау- 
ды  жоспарлап  отырған  «Аққайың»  кафесінің  (Алматы  қ.) 
шикізатқа қажеттілігін есептейміз (38-кесте).
38. Жеке нормалар бойынша тауарлы қ а ссо р ти м ен т ті 
жасауға шикізаттың қажеттілігін аны қтау м ы салы
и
X
5
Н
О)
Ъй
о .
СЗ
2
и
о
X
со
X
Ю
сз
Шикһаттын
түрі
Рецептүра бойынша шикізат  ш ы гы ны
Бифштекс
«Аппетитные» 
котлеті
Кусеті 
Шошка еті 
Сиыр еті 
Пйяз
порци- 
яга, г
152
48
157,6
«Фирменные» 
I котлеті
порци- 
яға, г
66
31
барлы-11 
гы, кг  |порци- 
яга, г
62,7
29.5
бар-
лыгы,
кг
Барлығы, 
кг
93
ЙІ
2
ев
0.1
>х
0
>
14.
82
23,8
139,4
182.4 
86,5
139.4 
-8 7 ,1
о
ГхІІ

М
ей
р
ам
х
ан
а 
б
и
зн
ес
ін
ің
 
мар
ке
тин
гі
38-кестеңің соңы
Маргарин 
Ерітілген май
Сүг 
______
Ірімшік_____
Кептірілген
нан
8,4
6,0
10
13,3
16.2
10.5
9.5
22
10
10
.
2
»
3,4
17
8.4
29.5
19.6
10.5
26.5
Бидай уны
14
13,3
18
30.6
43,9
Сарымсақ
1,3
2,2
2,2
Аджика
2,9
2
і
2
_
Кептірілген
саңырауқулак
7,5
9,0
9,0
гм
о
гч
Ескерту: Автор құрастырған
Бифш текс ж асау үш ін 182,4 кг (152 г х 1200) құс еті, «Ап- 
петитные»  котлеті  үш ін  62,7  кг  ш ош қа  еті 
(66
  г х  950)  және 
«Фирменные»  котлеті үш ін 139Д кг сиыр еті (82 г х 1700) мен
23,8 кг (14 г х 1700) ш ош қа еті қажет.
Демек, 182,4 кг қүс еті, 86,5 кг ш ош қа еті, 139,4 кг сиыр еті 
қаж ет екен. М ұндай есепті басқа сатып  алынатын  өнім бой- 
ынша жасауға да болады.
Егер  ұсынылып  отырган  нысан  (38-кесте)  бойы нш а  жа- 
салса, онда соңғы деректерді нарықтағы бағаларға  көбейтіп, 
сатып  алуға  қажетті  айналым  қараж атының  көлемін  анық- 
тауға болады.
Сонымен  бірге  осындай  есеп  жүргізу  үш ін  шикізаттың 
қажеттілігін анықтаудың орташ а топтық нормаларын пайда- 
лану  керек.  О рташ а  топтық норма  деп  нақты  тамақтандыру 
кәсіпорнының  маркетингінің  тауарлық  өнім  ауқымындағы 
ассортименттік  бағдарламаның  нұсқасы  немесе  балама- 
сы  ретінде  қарастырылатын  тағамдардың  құрылымы  бой- 
ынша  Өір  тағамды  жасауға  жүмсалатын  орташ а  өлшенген 
шығынның нормасы аталады.
О рташ а топты қ норм аларды  келесі екі тәсілмен есептеу- 
ге болады: 
,
1
. Нақты тағамдардың ж алпы  санын білдіретін абсолют- 
тік м өлш ерлердің көмегімен.
2.  Жекелеген  тағамдардың  оларды ң  ж алпы   санындағы

өзіндік  салмағын  көрсететін  салыстырмалы  мөлшерлердің 
көмегімен.
Абсолютттік мөлшерлер пайдаланылғанда тағамның са- 
нына шикізат шығынының жекелеген нормаларының тағам- 
ның  санына  көбейтіндісін  қосып,  тағамның  жалпы  санына 
мына формула бойынша бөледі:
м  
( П іе і) + (п ,е 2)+ " + (П п 8 п )
Я И  
• 
'<17>
мұнда:  N 
-   орташа  өлшенген  шикізат  шығынының 
нормасы;
8общ  ~ жалпы тағам саны;
Ві>-ч8т  -  әрбір атау бойынша тағам саны.
«Аққайың  қафесі»  бойынша  ет  шығынының  орташа 
топтық нормасын есептеудің мысалын келтіреміз (39-кесте).
39. 2009 жылғы абсолютттік мөлшерлерге сәйкес 
«Аққайың қафесі» бойы нш а ет шығынының орташ а топтық 
нормасын есептеу
Тагамның атауы
Тагам саны
1
 үлеске 
жұмсалатын 
еттін нормасы, г
Ет шыгынының 
нормасы, г 
гр.2х гр.3=гр.4
Тсфтсль
2900
120
348000
Зраза (жаншылган 
ст пен бсггкадан 
жасалган тагам)
2700
100
270000
Тұшпара
3600
200
720000
Барлыгы
9200
-
1338000
Ескерту: Автор қүрастырған
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі

20
4 
М
ей
ра
м
ха
н
а 
би
зн
ес
ін
ің
 
м
ар
ке
ти
н
гі
39-кестенің  деректерін  формулаға  (3,2.8)  қойып,  төмен- 
дегіні аламыз:
к  
_  (2900 х І 20) + (2700 х 100) + (3600 х 200)'  , 
^
. 
ср  ■
 
I
 
920 
.  |  
. 
I  
|
Енді  осы  орташа  шаманы  белгілі  бір  уақыт  кезеңінде 
қолданылатын  ет  сатып  алынатын  орташа  нарық  бағасын 
ескере отырып, қажетті айналым қаражатын есептеген кезде 
норматив ретінде пайдалануға болады.
Қандай  да  болмасын  тамақтандыру  кәсіпорны  әсіресе 
экономикалық  дағдарыс  жағдайында  нарық  ортасы  тұрақты 
өзгеретін  ахуалда  тіршілік  еткісі  келсе,  онда  ол  айналым 
қаражатының белгіленген сомасын босату,  нарықтағы  бәсекеге 
қабілетгілікті  жоспарлы  негізде  өсірегін  құрал  регіндегі 
маркегинпік  қызметгі  жақсарту  жөнінде  жұмыс  жүргізу 
есебінен  өзінің  мүмкіндіктерін  анықтау  үшін  меншіюі  айна- 
лым  қаражатын  нормалаумен  қатар  олардың  айналымының 
жыддамдыгы мен пайдаланудың тиімділігін үнемі талдауға тиіс.
Жоғарыда  айтылғанның  барлығы  бірге  мынадай  тұжы- 
рым жасауға мүмкіндік береді:
1.  Тамақтандыру  кәсіпорындарының  кез  келген  марке- 
тингтік  іс-қимылдары  жоспарлы  . әзірлемелердің  негізінде 
анықталуға  тиіс.  Бұл  үшін  болашақтағы  сұранысты  болжау 
әдістерін  жақсаріу  және  осы  зерттеуде  ұсыныстар  берілген 
маркетингтік  мақсаттарға  жетуге  жұмсалатын  бастапқы 
шығындардың шегін нормалау жүйесін құру керек.
2.  Стратегиялық  маркетинг  қалыптастырып,  оның  бар- 
лықіс-шараларынжоспарлағанкездежай-күйітамақтандыру 
кәсіпорнында маркетингтік іс-қимылдарды іске асыру тәсіл- 
дерін  айқындайтын,  сонымен  бірге  тамақтандыру  сала- 
сы  саласы  ретіндегі  мейрамхана  бизнесінде  маркетингтің 
тиімділігіне  қол жеткізетін басты  фактор болып табылатын 
айналым  қаражатын  жоспарлауды  ұйымдастыруға  ерекше 
назар аударған орынды.

5.3 Тамақтандыру кәсігіорындарындағы маркетинг 
стратегиясы
Стратегиялық  маркетинг  -   бұл  сыртқы  орта  фактор- 
ларының  өзгеретінін  ескеретін  және  тұтынушылардың 
қажетгіліктерінің  қанағаттану  дәрежесін  арттыруға  бағыт- 
талған  стратегияны  әзірлеу  процёсі.  Стратегиялық  марке- 
тинг  сату  көлемі  сияқты  көрсеткіштерді  жақсартуға  ғана 
емес,  сонымен  бірге  жалпы  компания  жұмысының  тиім- 
ділігін арттыруға бағытталады.
Маркетинг стратегиясы бағдарындағы төрт саты:

жүктеу/скачать 5,22 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: