Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
ҚA3АҚСТАННЫҢ XIX ҒАСЫРДЫҢ АЯҒЫНДАҒЫ
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| 4.
ҚA3АҚСТАННЫҢ XIX ҒАСЫРДЫҢ АЯҒЫНДАҒЫ ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ СОТ ҚҮРЫЛЫСЫ 1886 жылдың 2 маусымындағы Түркістан өлкесін басқару туралы ере- ж е. 1 868— 1 870 жылдардағы көтеріліс патша өкіметінің жергіл ікті халық- тың 1867—68 жылдардағы «Уакытша ережені» қабылдамауы мүмкін екендігі туралы қаупін қуаттады, рас, ол отарлы қ Қ азақстанның әкімш ілік-аумақ- ты қ, сот ж ә н е ш аруаш ы лы қ құры лы м ы на аз өзгеріс енгізген жоқ. XIX ғасы рды ң 80-ж ы лдары ны ң орта ш енінде ғана кауырт өскен Ресей өнер- кәсібінің ш икізаттық шылауына айналған К азақстанның әлеуметтік-эко- н о м и кал ы қ дамуы ндағы өзгерістерді заң тәртібім ен нығайту мүмкін болды. К ең -б ай тақ Қ азақстанды басқару жүйесі қуатты Ресейдің жалпы им- п ери ялы қ әкім ш ілік-саяси ж үйесіне таңылған болып шықты. Қ азақстан көп ұлтты Ресей империясы ны ң құрамдас бөлігіне айналып, өз дамуында кап и тали стік н ары қты қ эко н о м и к аға тән к ә сіп к ер л ік тің ж ә н е ж аңа өндірістік үрдістердің бастамасы н қабылдады. Бұл тұрғыдан алғанда, негізінен 60—70-жылдардағы әлеум еттік-экон ом и калы қ даму деңгейіне, XIX ғасырдың аяғына сәйкес келген «Уақытша ереженің» негізгі бағытта- ры қоғамдағы терең әлеум еттік саралану, ш аруаш ылықтың басым ныса- ны — мал ш аруаш ы лығы ндағы, урбанизация үрдісіндегі ғаж ап өзгеріс- тердің, қала ж әне село халкы ның әлеум еттік-эконрм икалы қ калыптары- н ы ңетене жақындасуының, даланыңавтохтондықтұрғындары күнделікті номадтар өмірінің ерекш елігіне көзқарастардың өзгеруі салдарынан шын мәнінде ескірді. М етр о п о л и я мен о тар д ы ң ө зар а қ аты н астар ы болы п кө р м еген өзгерістерге ұшырады ж өне отарш ы лды қ әкім ш ілік пен үкіметті көптен ой ласты ры лған өзгерістерді ж үзеге асы руға - 1867—68 жы лдардағы «Уақытша ережені» елеулі ж аңартулар мен толы қты рулар қаж ет етілген бөлімдеріне едәуір түзетулер енгізе отырып, зандастыруға итермеледі. III А лександр патш аны ң Түркістан өлкесін басқару туралы 1886 жы- лғы 2 маусымда қол койған Ж арлығы кең-байтақөлкені басқарудың бүкіл күрылымына реформа жасауды бастап берді. Ж аңа ережеге сәйкес Түркістан генерал-губернаторлығына үш облыс: С ы рдария, Ф ерғана, С ам арқан облыстары кіргізілді. К ейініректе, 1897 жылы, Ж етісу облысы да ж аңа генерал-губернаторлы қты ң құрамы на берілді. Б ұ р ы н ғы ш а г е н е р а л -г у б е р н а т о р д ы ң б и л ігі с а қ т а л ы п , б ір ш ам а күш ейтілді, ол іс ж үзінде дара билеуш іге айналды. Облыстардың билігі әскери губернаторларға берілді. Ж оғары ш енеуніктік биліктің осылай құрылуы 20 жыл бойы өзін ақтап, әсіресе ж ергілікті ж ерлерде өлкені отарлауды ж еңілдеткен едәуір сындарлы басқару жүйесін бекіте түсті. Түркістан ген ерал-губернаторлы ғы ны ңбарлы қ облыстары арасынан екі облы сты ң — Сырдария ж ән е Ж етісу облы старыны ң Қ азақстанға тікелей қатынасы болды. Өткен уақы т ішінде уездерге бөлу принципі сақталып 430 |