Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
Далалық облыстарды басқару туралы 1891 жылдың 25 наурызындагы
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| Далалық облыстарды басқару туралы 1891 жылдың 25 наурызындагы
ереже. XIX гасырдың соңгы ширегі Қ азақстанны ң әлеум еттік-экном ика- лы қ дамуында бетбұрысты кезеңге айналды. Әлеуметтік ж өне ш аруаш ы- лы қ салаларда тауар-акш а каты настары ны ң біртіндеп орны гуы , өлкені мекендеуш ілердің негізгі құрамы — қазактарды ң күнделікті өмірінен ру- лы қ -п атри архатты кж үйенің ыгыстырылып ш ыгарылуы отарш ыл импе- рияны ң бөлігі ретінде Қ азакстан дамуы ның барлы қ ж актары н камтытан капитализмнің ыкпалын бастан кеш ірген оңтүстік аудандарта каратанда, өсіресе далалы қ аудандарда дөстүрлі өндірістік каты настарды ң сипатын катты өзгертті. Өндеуші өнеркөсіптің ұлгаюы, кен өндіретін өн еркәсіптің бірш ама тез дамуы, ж аңа темір жол ж елілерінің салынуы, урбанизация үрдісі, жұмыс- шы табы ны ң калы птасуы — осы ны ң бәрі ж и н ақтап алганда өлеум еттік- экон ом икалы қ ф акторларды ң бүкіл ж үй есін ің өзгеруін е өкеп сотып, 29-36 4 3 3 К азақстан ды отарлы қ шет ай м аққа айналдырды, барған сайын нығайыи келс жатқан ры нокты қ көсіпкерлікті заң арқы лы камтамасыз етті. Қазак- стан н ы ң жалпы ресейлік өмірге тарты луы , осыдан туындайтын барлык зардаптары м ен қоса алғанда, бұрынғы заң актілерінің далалы қ облыс- тардың қоғамдық-саяси шаруашылықөмірінде қалыптасқан өзгерістермен негізгі сәйкессіздігі туғы зған субъективті кедергілерге ұшырады. Оның үстіне оңтүстіктегі екі облыс — далалы қ аудандармен өте жақын жанасьш ж аткан С ырдария ж ән е Ж етісу облыстары өмірінің көптеген салаларын- да ж үзеге асыры лып ж атқан өзгерістер далалы қ аудандарды әкім ш ілік- аум ақты қ басқарудың ж аңа сатысына нысанды түрде тартып, қалған төрт облы ста реф орм аны әзірлеу мен қабы лдау аса қаж еттілікке айналды. К ө п т е г е н к о м и с с и я л а р д ы ң ж а з б а л а р ы , ұ с ы н ы с т а р ы , ы қ п ал д ы ш енеуніктердің, әскери әкім ш ілік кы змет өкілдерінің пікірлері де осын- дай реф орм а ж үргізудің пайдалы екенін айқын көрсетті, ол Түркістан ге- нерал-губернаторлығында 1886 жылы жүзеге асырылды. Алайда 1868-1870 жы лдардағы көтеріліс ж ән е одан кейінгі отарш ылдыққа қарсы толқулар П етербург топтары нда аб ы рж уш ы лы қ ж ән е сақты қтуғы зы п , 1867—1868 ж ы лдардағы «Уақытш а ереж енің», бір ж ағы нан, дүмпу каупі бар жағдай әлі сақталы п қалған Торғай ж ән е Орал облы старында, екінш і жағынан әкім ш ілік-аум ақты қ өзгерістер біршама тыныш тық жағдайында іске асы- рыл ған А қм ола, Семей облы старында әр түрлі қабылдануына байланыс- ты болаш ақ реф орм аға м ұқият, саралап карауды талап етті. Д алалы қ об- лыстарды басқару туралы «Ережені» өзірлеу ж ән е зандасты ру жөнінде ұсы ныстар ж асау ж үктелген Ерекш е Комитет: «Қ азақтар тілектестікпен қарсы алған жаңа ереже (1867—1868 ж. — Ред .) Батыс Сібір даласында түгел- дей енгізілді ж ән е оны ң қолданылуы іс жүзінде еш кандай ерекш е қиын- ш ы лықтар кездестірген ж оқ...» деп баяндаған кезде осы ескерілген еді.93 Ерекш е К омитеттің пікірі бойынша, «бірінші алғаш қы ереженің» бар л ы к өзгерістері «оның уакытш а сипатын жоюға» ж әне оны ж үзеге асыру барысында «іс жүзінде кездестірілген» алауыздықатаулыны неғұрлым «дәл редакциялау» аркы лы жою ға, сондай-ақ «империяның баска бөлімдеріне неғұрлым қолайлы келуі мүмкін негіздерде» баскару ж ән е сот жүйесін дамы туға, толы қты руға тиіс болды .94 Үсынылып отырған «Ереже» капи- тали зм н ің «кеңейе» дам уы на байланысты өзгерістерді ескеру негізінде Қазакстандағы Ресей әскери -әкім ш іл ік өкіметін орныктыру үрдісін аяқ- тауға тиіс болды. С оны мен, 1891 жылдың 25 наурызындағы патша жарлы- ғын К азакстанны ң әр түрлі тілде сөйлейтін халқының өмірін кайта күруға нысаналы түрде ж асалған әрекет деп қарау керек. 1868 жылғы «Уақытша ережені» ж иы рм а ж ы лдан астам уақы т бойы сы нақтан өткізу, 1868-1870 жылдардағы көтеріліс П етербург билік маңындағыларын орасан зор дала кеңістігін басқару қиы нды қтары н ескере отырып, генерал-губернатор- лардың рөлін өзінің бю рократиялық негізінде күшейту қажет деген сенімге келтірді. Ресей монархиясы ны ң өкім ш ілік хакімі ретінде генерал-губер- натордың ж еке-дара билігін нығайту ж аңалы қтарды ң негізгі максаттары- ны ң бірі болды. Бірінш і бөлім нің 5-бабы нда далалы к облыстардағы пат- ш аның басты хакім іне берілген негізгі құқықтар едөуір айқын ашып көр- сетіледі, ал «Генерал-губернаторларды ң құқы қтары , міндеттері ж әне іс- қимылы» деген қосымш ада өлкен ің бас бастығының тағайындалғанынан бастап, қы зм етінен босаты лғанға дейінгі әрбір қадамы егж ей-тегж ейлі 434 төптіш тепжазылған. Бірінші бөлімнің 16-бабында, сондай-ақ I Косымша- жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|