Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
де ол Ж айы к пен Еділ маңында көшіп жүрмекші. Әбілкайырдың Аюке
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| де
ол Ж айы к пен Еділ маңында көшіп жүрмекші. Әбілкайырдың Аюке хан елшісімен кездесуі осындай жағдайда өтті. Бұл Тем ір өзенінде (Ж емнің оң ж ақ саласы) болды. Ә білкайырда казақ ж ән е кар акалп ак ж асактары - нан тұратын өскер бар еді. Елшімен кездескенінде Ә білкайы р былай деп мәлімдеді: «оны ңөзі калмақтармен соғы ска аттанып барады. Ал онымен 40 мындай Орда болады».54 1723 жылғы кыркүйектің басында Әбілкайыр 20 мың әскерін бастап, кал- мак тайшыларына карсы атганады. ОларЖ ем бойымен барып, Жайықтан өтті. Калмактайшылары киын жағдайда калды. Қазактар Доржы Назаровтың бес мың әскерін тыксырып, Досангтайшыны кашуға мәжбүр етті. Көп кешікпей Әбілқайыр мен Тама Есетгің жасактары Лекбай тайшының екі мың шаңырак- тан тұратын ұлысын талкандап, көп мөлшерде мал мен түткын алды. Осы жанжалдар мен кайшылыктардың бәрін Ресей империясы өз макса- тын көздеп, «бір орданы екінші ордаға карсы көтеру, оларды тыныштандыру, ал өз адамдарын мүндай жағдайларда сактау» үшін пайдаланбакшы болып ұйғарды.55 1723—25 жылдардағы жоңғарлар шапкыншылығынан кырғыздар, өзбектер, каракалпактар да зиян шекті. Адайда жоңғарлар шапкыншылығының ең ауыр таукыметін тарткан казак халкы еді, сондықтан Орта А зияны ң баска халык- тары — кырғыздардың, өзбектердің, каракалпактардың жағдайы онша касіретгі болмады. Қ азак хандығы орасан зор Ж оңғар империясының өрісіне тартылуға мәжбүр болды. Тарихшы Н. Попов Галдан-Церен туралы былай деп жазған: «Оның күші оған казақтардан бірнеше провинцияны тартып алып, өз ыкпа- лын Арал теңізіне дейін таратып кана коймай, сонымен катар өзінің билік кұмар талаптарын шекаралас Сібір жеріне де мәлімдеуге мүмкіндік берді... Хин (Хиуа. — Ред.) иеліктерінен кейбір калалар мен жерлерді басып алған, Далай-ламаны өлтірді, оған да көңілі толмай, Хинді түгел басып алу үшін, хиндіктермен соғысуда. Үрейі ұшкан хиуалыктардың Ресейден көмек сұрауға, ал Кытайға бодан монгол халкының орасан көпшілігінің өзін кұткарып калу үшін Ресей шекарасына кашуға мәжбүр болғанын контайшы біліп отыр». Жоңғар империясының өрісінің кеңейгенін П. И. Рычков пен И. Земляницын де көрсеткен.56 жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|