Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
Жыршы. Суретші Н.Г. Хлудовтың
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| Жыршы. Суретші Н.Г. Хлудовтың
картинасы (Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Орталық мұражайының қорынан). М у зы к а , п о э зи я ад ам д а р д ы ң дүниеге деген көзқарасы н ы ң, мо- ральды қ негіздер мен эстетикалы қ талғамдарының қалыптасуына ора- сан зор ыкпал жасап отырды. Репертуар. XVIII ғасырда — XIX ғасырдың бірінш і жартысында му зыка өнері өткен замандар туынды- лары ны ңтандаулы үлгілерін сактау ж ән е олармен сабақтас халықтың күнделікті өмірімен тікелей байла- ны сты ж а ң а ш ы ғар м а л ар ж асау негізінде дамыды. Әншілер мен му- зы канттарды ң репертуарында кос- м ологиялы қ такыры птағы - жүл- дыздар туралы, ай, күн ж ән е басқа планеталар жайлы, демонология та- кырыбындағы — ж езты рнақ, жы н- пері жайлы әндер мен күйлер бол- ды; ауылдарда баксылардың балгер- лік әрекеттері кезінде «арбау» сары- ны да оры ндалаты н болды. Б ірақ Орта А зия мен К азақстан халы қтары н белгілі зерттеуші В. В. Радловтың дұрыс атап көрсеткеніндей, қазақ халқының өз өлең-жырларында бәрінен гөрі арты ғы рақ бағалағаны «кайдағы бір керемет ж ән е ертегілік дүние болған ж ок, керісінш е ол өлең-жырлары мен өн-күйлерінде өзінің өмірін, ө зін ің сезім д ер і мен талпы ны стары н білдірді... ақылға сыймайтын ж әне жаратылыстан тыс нәрсені емес, кайта шын бар нәрсені жырлады».3 Ш ын- д ы қ өмір көптеген алуан түрлі ли р и кал ы қ ж ән е өзін ің әуендері мен мәтіндері жағынан неғұрлым тұрақты болып келетін отбасылық-салттық, отбасы лы қ-тұрм ы сты қ ж ән е ең б екке арналған өлендер мен күйлерден к ө р к ем к ө р ін іс тапты . О ларда әл еум еттік тең сізд ік , э к о н о м и к ал ы к тәуелділік, ад ам н ы ң ж еке басын кемсітуш ілік ашып көрсетілді. Мысалы, той салтының музыкасы жарқы н поэзиялы қ көтеріңкі рухымен, қуаныш- ты ж ән е қайғы лы сезім дерінің шыншылдығымен ерекшеленді. Той «Той бастар» өлеңімен немесе күйімен басталаты н, оларда күйеу мен калы ң- ды қты ң ата-ан асы , туған-туы стары мен бүкіл руы ны ң кадір-қасиеті ас- пандата мадақталатын да, екі ж асқа отбасылық бақытты өмір кешетіндері айты латы н. Ж астард ы ң оңаш а кеш терінде «Ж ар-ж ар» - болып ж аткан о қ и ға ж а й ы н д а қ о л м а -қ о л ш ы ғары п ай таты н т а п қ ы р л ы қ өл ең д ер ж өн інен, ж ары сқа түскен қы здар мен ж ігіттердің айтысы болып отыра- тын. А та-ана, туған-туы скан, ауылымен қош тасарда ұзатылып бара ж ат кан кы зды ң мұңлы әні — «Қыз қош тасуды» немесе «Сыңсуды» айтатын. К үйеудің ауы лы нда оны ки із үйдің табалды рығы алдында ғибрат-өнеге өлеңі «Беташ армен» қарсы алатын. Ж ы раулар мен ж ы рш ы лар эп и калы қ ж ән е тарихи ж ы рлар мен аңы з- дарды орындағанда, өздеріне тән әуендік сарындарды, сондай-ақ әндік және аспаптық формаларды да пайдаланып отырған. Бірақ эпосты орындаудың неғұрлым кең тараған түрінің си н крети калы қ, яғни түйдектете айтатын 410 сипаты болды, оған эндету, аспапта ойнау, бет пішін мен жүктеу/скачать 47,68 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|