Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты

ж еткізіп, ағартуш ы лы қ ісіне көп кү ш -ж ігер ж үм сады . 
Соңгы жылдир-
да уездік Н иколаев (Қ останай) қаласы нда тұрған 
Ы. Алтынсарин өзін ін
ж еке қараж аты на көл ж ағасы на шағын ауласы бар бір қабатты
ағаш үй
тұрғы зы п, онда 1889 ж ы лы өзі қайты с б олғанға дейін қарап ай ы м
омір
сүрді.
А лты н сари н н ің м ектептегі қы зм еті х ал ы к арасы нд а лай ы кты
баға-
сын алды. О ры нбор б ек ін ісін ің (к ей ін н ен Торғай қаласы аталған) бас- 
тығы 1864 жы лғы 22 қаңтарда О ры нбор ж ә н е С ам ара ген ерал-губ ерн а- 
торы на «М ектептің аш ы луы н орд алы қтар ш ын көң іл д ен қуан ы п , алғ- 
ыс сезімімен карсы алды» деп хабарлады. Осы м ектептің мүғалімі Ы .А л- 
ты нсари н туралы да төм ендегідей ж ы лы л еб із б іл д ір іл ген : «У чи лищ е 
бақы лауш ы зау р я д -х о р у н ж и й А л ты н с ар и н н ің қ а м қ о р л ы ғы м ен ж ә н е
үлгілі ы н т а -ы қ ы л а с ы м е н өте ж а қ с ы ж ә н е т а з а ү ста л ад ы ... Қ азак, 
тәр б и ел ен уш іл ерін ің ең қы сқа уақы т іш інде тез таб ы сқа ж етуі сон ш а- 
лы қты , Т орғай оқу орны қ ы сқ а уақы тта ой дағы дай ж е м істер береді 
ж ә н е өзін ақтайды деген ан ы қ сенім ұялатады».
А лты н сар и н н ің өзі 1864 ж ы лы 16 н ауры зда бы лай деп ж азды : «Аш 
қ а сқы р д ы ң қой ға ұм ты лғаны си яқ ты , мен б алалард ы о қ ы ту ға қы зу 
кірістім ж ән е мені өте қанағаттанды раты ны — бұл балалар әлд еқанд ай
үш айды ң іш інде оры сш а ж ә н е татар ш а оқуд ы ж ә н е тіпті ж азуды
үй реніп алды... К ы с қ ас ы , бұл ж а стар 4 ж ы л д ы қ к урсты б ітір ге н н ен
кейін т ә п -т ә у ір сөй лей тін ж ә н е ж а за алаты н болады . К ей ін н ен п а р а ­
кор болм ауы үш ін олар д ы ң ад ам гер ш іл ігін е де ы қп ал ж а сау ға бар 
күш іммен тырысамын».
Торғай облы сы м ектеп терін ің и нспекторы қы зм етін е к ір іск ен со ң , 
А лты н сари н Ы рғы з, Н и к о л ае в , Т орғай ж ә н е Е лек у езд ер ін д е екі сы - 
ны п ты қ о р ы с -к а за қ у ч и ли щ елерін аш ы п, оқу ш ы л ар ж и н ап , м ұғал ім - 
дермен қамтамасы з етті. А лты нсарин училищ елерді ж абды қтауға ерек- 
ше көңіл бөлді. Ол әрбір мектеп ж аны нан кітапханалар аш уға мән беріп 
оты рды . «Торғай об лы сы н ы ң у ч и л и щ ел ер ін ің ж а н ы н ан , — деп ж азды
ол, — м ұғал ім д ер мен о к у ш ы л а р ға ар н а л ға н к іт а п х а н а л а р қ ұ р у ға
н и еттен дім , оған қ а зір д ің ө зін д е 600 сом ж и н ад ы м . Бұл к іта п х а н а - 
лардағы кітаптарды оқуш ы лар мен м ұғалім дер п ай даланады ; сон ы м ен
қатар, курсты б ітір у ш іл е р д ің (о к у ш ы л а р ), ж ал п ы сауатты ад ам дар- 
ды ң өзд ерін е қаж етті кітап тар алы п, б ілім ін к ө тер етін орн ы осы б ол- 
мак».
А лты нсарин қолөнер ж ән е ауыл ш аруаш ылығы училищ елерін аш уға 
көп күш -ж ігер ж ұм сады , байырғы халы қ арасы нан Қ азақ стан н ы ң э к о - 
н ом и калы қ дамуы үшін қаж етті мамандар даярлауға ерекш е м ән берді.
Қ азақ стан д а қы з б алал ар ға білім б ер у д ің бастал уы да Ы. А л ты н - 
сари н н ің есім ім ен байланы сты . 1888 ж ы лы ол Ы рғы з қ аласы н д а к а за к
қы здары н оқы таты н, интернаты бар мектеп аш ып, патш а әкім ш ілігін ен
интернаттары бар қы здар училищ елерін аш уға р ұ қ сатал д ы . 1891 жылы 
Торғайда, 1893 жылы Қ остан ай да, 1896 жы лы А қтөбеде и нтернаты бар 
кы здар учили щ елері ж ұм ы с істей бастады . Ж алп ы алған д а, А л т ы н с а ­
рин к ө зін ің тірі к е зін д е тө р т екі сы н ы п ты қ о р т а л ы қ « о р ы с-қ азак »
учили щ есін , бір қо л ө н ер уч или щ есін , бір кы зд ар у ч и л и щ есін , бес 

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: