Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| бойынша
1912 жылы ғана мұсылман оқы рм андарға арн ап ж алпы таралы м ы 2 812 130 дана 608 кітап ш ығарылды.89 Кітаптар Орынборда, Уфада, Троицкіде, Оралда, А страханда, Верныйда, С ан кт-П етерб ургте, Т аш кен тте басыл- ды. Ә сіресе, кітап таратуда Ш ам судин Х ұсай ы н ов пен ағайы нды К ө- рім овтердің баспаханалары үлкен рөл атқарды . М әсел ен , ағайынды 6 9 7 К әр ім о в тер д ің б асп аханасы XIX ғасы рды ң аяғы нан 1917 жы лға дейін 2000-ға ж уы қ кітап шығарды, XX ғасырдың басында екі баспахана Орын- борда б ір л ескен к ә сіп о р ы н ға бірікті. 1912 жылы С емейде кітап басуға ар н ал ған б асп ахан а ұйы м дасты ры лды , б асқа қалалард а бұлар мем- лекеттік кәсіпоры н дар болды. Баспахананы ң тек кана кітап басумен ай- налыспай, сонымен катар баспа кәсіпорны болғанын да атап өткен ж өн.90 Қ азақш а басылған кітапты ң дам уы набелгілі баспагер Кашафутдин Мах мудов елеулі үлес қосты , ол 1859 ж ы лдан 1899 ж ы лға дейін казақтарға түсін ікті тілде 22 кітап аударды , А кы лбек Сабалұлы 1909-1915 жылдар аралы ғы нда — 15 кітап, Ж үсіп бек Ш айхысламов 1879—1915 жылдарда — 15 к іт а п , М акаш Б алтаев 1904—1913 ж ы лдарда — 7 к ітап , Ш ататөре Ж ә ң г ір о в 1910—1915 ж ы лдарда — 9 к ітап , С п ан д и яр К өбеев 3 кітап аударды .91 О ры с тіліндегі кітаптар кітап хан алар мен кітап саудасы дүкендері бойынша таратылды. Олар негізінен Санкт-П етербург пен Мәскеуде, сон- д ай -ақ гу б ер н и ялы қ калаларда басылды. XX ғасы рды ң басы нда кітап- хан алар мен кітап д үкен д ерін ің ж елісі кеңейді. 1906 жылы «Х алы кты қ оқу орындары жаны ндағы халы кты қкітапханалартуралы ережелер» ба- сып ш ы ғары лы п, олар К дзакстанд а да қолданы ла бастады. 1902 жылы Верныйда, 1897 жылы — Ақмолада, 1900 жылы Атбасарда оку орындары- ны ң кітап хан алары м ен бірге ж алпы ж ұртқа колайлы көп ш ілік кітап - ханалары пайда болды. Верныйдағы, Петропавлдағы кітапханаларға 70— 80 окы рман барып жүрді. Ал 1905—1907 ж ы лдарда-ак Петропавл уезінде 47 кітапхана аш ы лды .92 К ітапханаларды ң корлары да өсті; мәселен Вер- ныйдағы статистика комитетінің кітапханасында 1917 жылы 3500 аталым- мен 6600 дана кітап болған.93 Семейдегі кітапхана туралы мәліметтер бар, 1902 ж ылы онда 2866 аталым кітап, ал мерзімді баеЪілымдар коры 59 ата- лымнан тұрған, 1903 жылы оны ң 100 оқы рманы болған. 3. Қ A3АҚСТАННЫ Ң М Е Р ЗІМ Д ІБА С П А С Ө ЗІ XX ғасырдың басы на карай Қазақстанда ұлттық казак зиялы ларыны ң қалы птасу үрдісі ж үріп ж атты , оларды ң бір бөлігі еуропалы к білім алғ- андар еді. Олар Ш ығыстың ұлттық қозғалысының ғана емес, сонымен катар Б аты сты ң б у р ж у а з и я л ы қ р е в о л ю ц и я л а р ы н ы ң да ы к п ал ы н , патш а режиміне оппозициялық пиғылдағы өз отандастарының үдей түскен кысы- мын бастан кешірді. 1905—1907 жылдардағы революциядан кейін Ресейдегі мұсылмандарды ң, соны ң іш інде түрік халы ктары ның козғалы сы жаңа қарқы н алды. М ерзімді басп асөздің пайда болуы мен дамуына капи- тализм нің, тауар-ақш а қаты настары ны ң, көлік пен байланыстың дамуы да, өлкені одан әрі отарлау да себепш і болды. Туып келе ж аткан ұлттық бурж уази ян ы ң үстемдік етуші орыс бурж уазиясы м ен бөсекесі, шетел капиталы ны ң енуі білім беру, баспасөз ж әне байланыс жүйесі реформа- сы ны ң кажеттігін туғызды. 1905 ж ы лы Ресейде баспасөз бостандығы жолындағы күрес ж еңіске жетті. Орыс тарихы нда револю циялы қ газеттер түңғыш рет өзін еркін сезіне бастады. 1900 жылға қарай Ресейдегі баспасөз жүйесі 1002 аталым- нан тұрса, ал 1905 ж ылдың өзінде-ақ 1350 газет пен журнал шыкты, пошта 698 |