Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих және этнология институты
мө- селелерін де орыс ғалымдары зерттеді. XIX ғасырдың 90-жылдарында Орыс
жүктеу/скачать 47,68 Mb. Pdf көрінісі
|
Қаз тарихы 3 том
| мө-
селелерін де орыс ғалымдары зерттеді. XIX ғасырдың 90-жылдарында Орыс географиялык қоғамы Батыс Сібір бөлімінің белгілі ғалымы А. И. Краха- лев казактардағы барымта мәселесін зерттеумен айналысты . Ғалым «ба- рымта көбінесе қайсыбір занды талаптар қанағаттандырылмаған жағдай- 695 ларда жасалады» деп пайымдайды.80 «Бейбіт жолмен есе қайтарудан үмітін үзген жәбірленуші ө з туыстарынан көмек сұрайды» 81 А. И. Крахалев «құн» мөлш ерін, барымтаның империя зандарына бағынбайтынын карастырады ж әне олардың көш пелілер тарапынан да, әкімш ілік тарапынан да бұзылу- ына мысалдар келтіреді. Баты с С ібір б өлім ін ің басқа бір зерттеуш ісі С. М аксим ов қазақты ң дағдылы құқы ғы на талдау ж асап, ол қалайда жойылуға тиіс деген тұжы- рымға келеді. О ның пікірінш е бұған, бірінш іден, шариғат себеп болады. «Алайда көш пелілердің ғұрпы на ш ариғаттың кертартпа эсер етуі мүлде керек емес, өй ткен і ол рухани тоқы рау мен ф анатизм ге әкеп соғады ».82 Е кінш і ф ак то р — бітістіруш і сот. «С оттың тиімді үлгілері халы қ әдет- ғұры птары на бірден кірігіп, орын тауып кетеді»83 ж әне ақырында, қоныс аудару м әселесі, ол « ...кұ кы қ атаулы ны ң кандайы н болсын аяққа тап- тайды. Бұған дәстүрлі әд ет-ғұры п тар бойы нш а белгілі емес ж аңа қы л- мыс — айы ппұл салу мен кам ауға алуға әкеп соғатын ш аруа балалары н жалға берудің пайда болуы мысал бола алады».84 Сол арқылы автор қазақ- тарды ң бұрынғы ғұрыптарына өзінің ізгілікті көзкарасын атап көрсетеді, соны мен бірге земство баскармасы ны ң әділеттілігіне үміт артады. М әсе- лен, П. Е. М аковецкий «К иіз үй» деген баяндама ж асай келіп, «еуропа- лы қтар ж арты лай ж абайы лар деп санап, менсінбей қарайты н қазақтар- дың» өм ірін зерттеудің п р ак ти к алы қ ж ән е ғылыми ж ағы нан маңызды екен ін көрсетті.85 К ө р н е к т і зерттеуш і А. И. Д о б р о с м ы с л о в ө зін ің «Э тн о гр аф и я л ы к очерктерінде» былай деп ж азған: «Қ азақтар мүлде ерекш е немесе біздің ұғуы мы зш а мүлде тарты м сы з, б ірақ солай бола тұрса да, көптеген ж ақ- сы ж ақтары бар, зерттеуге әбден лайы қты өм ір сүреді. О ларды ң мінез- қ ү л қ ы н ы ң қарап ай ы м ды лы ғы , дүниетаны мы ныңЛерекш елігі терец э т н о гр аф и я л ы к ы н та -ы қ ы ла сқ а толы ж ә н е зерттеуш ілер үшін қ а за қ да- л асы н ы ң өзі қан д ай үлкен б олса, сондай кең өріс болы п табы лады ».86 Бұл ж олдарда әлеум еттік каты настарды зерттеуш ілер үшін ж өн -ж оба, соны мен бірге ғалы м ны ң ө зін ің демократияш ы лды ғы , о н ы ң со л кездегі қ а за қ коғам ы н зерттеуге терең мүдделілігі көрсетілген. К ейбір ғалым- дар к а за к қоғам ы н ы ң п атри архатты қ негіздерін сы нға алды. М әселен, И. П ахом ов былай деп ж азған: «Рулы қ кауы м қазақтарды тең сіздіктен кұтқ ара алмады. Е уропадағы дай мөлш ерге ж етпегенім ен, казактарды ң түрлі тап тар ға ж ік тел у і әб д ен ан ы к. Б ас к а ж ағдай л ард а б олғаны н ан гөрі р у л ы к кауы м б ір е у л е р ін ің ек ін ш іл ер ін езгіге салуы н күш ей туге әк еп соғады ».87 М әселен, қазақтарды ң түсініктері мен Ресей ғалы мдары ны ң талғам- пазды қ көзкарасы ны ң өзара тоғысуы барысында қазак коғамы ғана емес, сонымен катар жалпы көш пелілер дамуының әлеуметтік мәселелері бой ы нш а ғы лы м и т ү с ін ік ж асалд ы . К ей ін н ен к а зір гі тари хш ы л ард ы ң еңбектерінде неғұрлым терең түсінік пісіп-жетілді. Қ азакстанды зерттеу ж өніндегі әр түрлі ғылыми мекемелердің сан кырлы қызметі ғылым тарихын зерттеу нысанасына айналды. Ғылымтану Қ азакстандағы ж әне К азакстан туралы ғылымның калыптасу тарихынын көптеген мәселелерімен дәйекті де нысаналы түрде айналысып келеді. Орыс географиялық қоғамы мен жекелеген ғылыми коғамдардың кызметі тура лы азы н-аулақ жолдар олардың кызметіндегі мақсаттар мен бағыттардың 696 |