Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің

22 
Жылтырл
ық 
Жылтырлық металды және бейметалды (кейде метал тәрізді) болады. 
Металды жылтырлық – фарфор сынығында қара сызылу тҥс берген 
минералдарға ие, олардың негізгі тҥсіне қатысты емес. 
Бейметалды жылтырлық - фарфор сынығында ақ немесе тҥрлі тҥсті 
сызылу тҥсті берген минералдарға ие. Бірақ кейбір түсті сызылу 
түс беретін саф элементтерге (алтын, күіс, мыс) және кейбір 
сульфидтерге (халькопирит)қатысты емес, олардың жылтырлығы 
металды. 
Бейметалды жылтырлық келесі тҥрлерге бӛлінеді: 
1. Алмазды – алмаз, киноварь, касситерит, рутил, циркон. 
2. Шынылы – кварц, флюорит, корунд, шпинель, сфалерит, дистен, 
гранаттар. 
3. Балауызды (восковой) – креень, халцедон. 
4. Майлы – шеелит, кҥкірт. 
5. Жібекті – хрозотил-асбест, гипс-селенит. 
6. Седепті (перламутровый) – пластинкалы гипс. 
7. Шайырлы (смолистый) – уранинит, ортит. 
Электірлік 
қасиеттер 
Пироэлект
ірлік
Кристалдарда температураның ӛзгерудің нәтижесінде пайда болады. 
Электірлік зарядтар тек кристалдардың ҧштарында пайда болады – 
диэлектриктер. Олар тек симметрия центірі жоқ минералдарда пайда 
болады.
Пьезоэлект
ірлік 
Созылу немесе сығымдау (сжатие) кезінде кристалдарда пайда 
болатын электір. 
Магниттілік
Осы қасиет кейбір минералдарға ие.
Ең қатты магниттілік қасиетке ие минералдар – магнетит, ең аз – 
пирротин.
Қатты магниттілікке ие минералдарды ферромагнитті деп атайды. 
Әлсіз магниттілік қасиетке ие минералдарды – парамагнитті. 
Люминисцен
ция
Кейбір минералдар оларға ультракҥлгін (катодты немесе рентгенті) 
сәулелерді әсер ету кезінде жарық («суық жарқырау») шашады.
Жарқыраудың ҧзақтылығына қарай ажыратады: 
- 
Флюоресценция – қоздырғыштын әсері біткен соң жарқырау да 
бітеді. 
- 
Фосфоресценция - қоздырғыштын әсері біткен соң, жарқырау 
біраз уақыттан кейін бітеді. 
Радиобелсенд
ілік
Кейбір атомдардың ӛзінен еркін сәуле шығаруын радиоактивтілік 
деп атайды (радио — латынша сәуле шығарамын). Табиғи 
радиоактивті элементтерге уран, торий, радий, т. б. элементтер 
жатады. Бҧлардың атомдары ӛздігінен ыдырап ядроларынан әртҥрлі 
сәуле шығарады. 
Серпімділік 
Минералдың қайтымды деформациясы. 
Морттылық
Минералдың бетін пышақтың ҧшымен сызғанда оның ҥгітілуі. 
Созылғышты
қ 
Кӛптеген металдарда байқалатын қасиет. Алтын, кҥміс, мыс. 
2. Минералдардың морфологиялық тҥрлері. 
Минералдардың морфологиясы олардың сыртқы пішінін сипаттайды. 
Минералдардың морфологиялық ерекшеліктері: габитусы, келбеті және жақтарының сызықталуы. 
Габитус– минералдардың кристалдық пішіндері, ӛз симметриясына сай қарапайым пішіндері. Мысалы,
кубтық сингониясынын минералдарының габитустары: гексаэдр, октаэдр және т.б. 
Минералдар қысым кӛрген жағдайда дҧрыс кристаллографиялық пішінбермейді, бҧл жағдайда оның 
келбетің сиппатайды, олардың 3 тҥрі бар: изометриялық (кубтық сингониядағы минералдарға тән); 
ұзартылған– қысқапризмалық, ҧзын призмалық, қадалы, ине тәріздес, талшықты(ортанғы категориядағы
минералдарға); жалпақ– тақталы, пластинкалы, жапырақша,қабыршақша(тӛменгі категориядағы
минералдарға).
Ҥш кристаллографиялық бағытта дамыған кристалдар изометриялық келбетті болады. Бір бағытта 
ӛскенкристалдар жалпақ келбетті, ал ҥш бағытта бірдей емес дамыған кристалдар ұзартылған болады. 
Жақтарының сызықталуы – ол кристалдардың ӛскен жағдайында жағына сызықтар пайда болу қасиеті.
Мысалы, кварцта ӛсуіне перпендикуляр сызықтар пайда болады; турмалинде– параллель сызықтар. 
Дарақтар – минералдардың жеке кристалы немесе тҥйірі. 

23 
Минералдардың кристалдар жиынтығы, топтасқан түйіршектері агрегаттардеп аталады. Егер бір
минералдаң тҥзілсе мономинералды агрегат, бірнеше минералдан–полиминералды агрегат деп атаймыз.
2. Агрегаттардың тҥрлері. 
Минералды агрегаттар деп,біз кӛбінесе таужыныстар мен кендерді атаймыз.
Кристал түйірлік минералдық агрегаттарда, тҥйірлердің шекарасы кӛрінеді, ал жасырын және аморфты 
агрегаттарда– кӛрінбейді. Бір ӛлшемді тҥйірлермен қҧралған тҥйірлі агрегаттар, біркелкі тҥйірлік, ал
агрегаттар әртҥрлі ӛлшемді тҥйірлерден тҧрса, ол әркелкі тҥйірлікдеп аталады. 
5 - кесте 
Тҥйіршікті агрегаттар – тҥйіршіктердің 
мӛлшерлері бойынша ажыратылады 
Ірітҥйіршікті 
Ортатҥйіршікті
Ҧсақтҥйіршікті
Біркелкі тҥйіршікті және біркелкіемес тҥйіршікті 
Жер тәріздес агрегаттар деп ҧнтақ 
таріздес 
жҧмсақ 
тҥзілімдерді 
атайды.Олар тҥсіне байланысты
бӛлінеді: кҥйе тәріздес (қара тҥсті
марганец сулу тотығы), жоса тәріздес 
(сары– лимонит). 
Бақаналы (шестоватые) агрегаттар
Параллель бағаналы және талшықты
агрегаттар – таужыныстардың 
жарықшаларында(кӛбінесе) не
қҧыстарында (cирек) пайда болады.
Мысалы, амфиболдық асбестер, гипс,
турмалин және т.б. Минералдардың
гельдерінен кристалданған кезде, гель
жарықшақтардың керегелеріне
жабысып, олар біртіндеп ашылған
кезде созылып жеке параллель
орналасқан талшықтардың 
агрегаттарына айналады. 
Пластиналы
Қабыршақты (чешуйчатые) 

24 
Инетәріздес
Радиалдысәулелі агрегаттар
Кестетәріздес
3. Минералдарды ажыратудың формалары (морфология тҥрлері). 
6 - кесте 
Друза - ол бір табанда заңсыз қырланып ӛскен 
кристалдар тобы.
Друзалар ерітінділермен қабаттасып желілерде
немесе қҧыстардың іргесінде ӛседі. Табиғатта
кварцтың, кальциттің, аметистің, флюориттің,
пириттің және т.б. друзалары кездеседі, кейбіреулері
гҥл тәріздес болады. 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: