Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің

51 
Сабақ №15 
Тақырып: Жер қыртысының даму тарихы 
Жоспар: 
1. Абсолюттік және салыстырмалы жержылнама. 
2. Геохронологиялық кесте. 
1. Абсолюттік және салыстырмалы жержылнама. 
Жердің жасын және оның даму тарихында болып ӛткен геологиялық ірі оқиғалардың болған уақытын 
анықтау ҥшін салыстырмалы және абсолюттік жыл есептеу (геохронология) әдістерін пайдаланады.
Тау жыныстарының салыстырмалы жасы олардың табиғи жағдайдағы бір – бірімен қарым – қатынасына, 
белгілі бір геологиялық ортада (геологиялық қимада) алатын орнына (немесе орналасу ретіне) қарай 
анықталады. 
Кӛп жағдайда жасырақ, ескірек және бір мезгілде немесе жасы бірдей деген ҧғымдар жиі қолданылады. Бҧл 
жерде тау жыныстарының қҧрамы мен қҧрылысы және олардың жатыс пішіндері мен қҧрылымдық 
ерекшеліктері бірдей ескеріледі. Салыстырмалы жыл санау әдістеріне стратиграфиялық, минералогиялық–
петрографиялық, тектоникалық және биостратиграфиялық – 
палеонтологиялық әдістерді жатқызады. 
Стратиграфиялық әдіс – шӛгінді тау жыныстарын қҧрайтын қабаттардың ӛзара орналасу тәртібін (реттілігін) 
зерттеуге негізделген. 
Шӛгінді қабат неғҧрлым тӛмен орналасса, оның жасы соғҧрлым ескі, ал жоғарғы қабатты қҧрайтын тау 
жыныстары тӛменгі қабаттармен салыстырғанда жасырақ деп саналады. Бҧл әдісті шӛгінді қабаттардың 
алғашқы орналасу тәртібі бҧзылмай сол кҥйінше сақталған жағдайда ғана 
пайдалануға болады. 
Минералогиялық– петрографиялық әдіс бір – біріне жақын орналасқан (геологиялық қималарда кездесетін) тау 
жыныстарының минералдық қҧрамының ҧқсастығын салыстыра отырып зерттеуге негізделген. Бҧл әдіс әсіресе 
кембрийге дейінгі тҥзілген жыныстарды ( магмалық және 
метаморфтық) зерттеуде кеңінен қолданылады. Кейде тектоникалық қозғалыстар нәтижесінде шӛгінді 
қабаттардың алғашқы орналасу тәртібі бҧзылып тектоникалық жарықтар бойымен ауыса орналасады. Тау 
жыныстарының жасын анықтау барысында осы жағдайлар ескеріледі. 
Биостратиграфиялық – палеонтологиялық әдіс тау жыныстарының салыстырмалы жасын анықтаудағы ең 
негізгі әдіс болып саналады. Бҧл әдіс ерте кезеңдерде ӛмір сҥрген жәндіктер мен ӛсімдіктер дҥниесінің (сол 
кездегі тау жыныстарының қҧрамында) сақталған қазба – қалдықтарын (фауна, флора) зерттеуге негізделген. 
Абсолюттік санауының екі тобы бар:
1. шӛгінді шоғырлану жылдамдығы немесе маусымдық-климаттық әдіс. Геологиялық және биологиялық 
процестер климаттың маусымдық ӛзгерістерімен байланысты, мысалы, ағаштардың жылдық сақиналары 
бар, олардың саны бойынша олардың жасын анықтауға болады. Жылдық ӛсу қабаттары бойынша маржан 
қҧрылысының жасы туралы. Сақина ағаш және кораллов да окаменевшем тҥрінде повреждаются және дейін 
жетеді назар ғалымдар. Жылдық сақиналарды ӛзендердің жайылмасында, атырауларында, кӛл 
шӛгінділерінде қалған шӛгінді тау жыныстарында да табуға болады. Бҧл жыныстарда екі қабат пайда 
болады – кӛктемгі қҧмды қабат және қысқы сазды қабат. Қыста қатты сынғыш материалды әкелу тоқтайды 
және сазды ҥрлейді, сондықтан жыл сайын екі жҧқа қабат тҥзіледі – қҧмды және сазды. Абсолютті 
есептеудің дәлдігі ҥшін тҧнбаның жиналуы ҥздіксіз және ҥдерістердің ырғағы ештеңе бҧзбауы маңызды. 
Сонымен қатар, жасын есептеу ӛз шектеулеріне ие – бҧл ондаған мың жыл, бірақ миллиондаған емес;
2. екінші әдіс – элементтердің радиоактивті ыдырау жылдамдығы. Идея 1902 жылы айтылды. Кюри кӛптеген 
минералдардың кристалды торына аз мӛлшерде радиоактивті изотоптар кіреді. Минералдың тҥзілуі 
изотоптардың табиғи ыдырау ӛнімдерінің жиналуымен бірге жҥреді. Изотоптардың ыдырауы тҧрақты 
жылдамдықпен жҥреді және ешқандай факторлар оны ӛзгерте алмайды. Бірінші сыналған әдіспен уран-
қорғасын, содан кейін қорғасын-изотопты, калий-аргонды, рубидий-стронциді, самарий-неодимды, 
радиокӛміртекті әдіс пайда болды. Атмосфераның жоғарғы қабаттарында азоттан 5570 жыл жартылай 
ыдырау кезеңімен ыдырайтын радиоуглерод пайда болады. Ағаштың, ағаш кӛмірдің, шымтезектің, 
қҧрамында кӛмір бар организмдердің жасын анықтау ҥшін әдіс қолданылады. Радиологиялық әдістер 
негізінде барлық геологиялық кезеңдер мен кезеңдердің ҧзақтығы, олардың басталу және аяқталу уақыты 
анықталды. 
2. Геохронологиялық кесте. 

жүктеу/скачать 15,32 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: