Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
Атырау – (яғни гректің дельта ∆ әріпі пішшіндес болады), олар кҧм мен ил тҥрінде бҧзылған ӛнімдерді ӛзеннің сағасына ӛте кӛп әкелген кезде пайда болады
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Кориолис күші
| Атырау – (яғни гректің дельта ∆ әріпі пішшіндес болады), олар кҧм мен ил тҥрінде бҧзылған ӛнімдерді
ӛзеннің сағасына ӛте кӛп әкелген кезде пайда болады. - Эстуарий – (латынша эстуариум – теңізге кӛмілген жағалау) деп ӛзен сағасын бойлап кірген ҧзын шығанақтарды айтады. Олар теніз суының жағада шалқуынан пайда болады. Теңіз шалқыған кезде суы арнаны бойлап, алысқа ҧмтылады да қайтқан кезде суымен қоса кҥшті ағыстап теңізге ағады. Эстуарийдің бір тҥрі лиман деп аталады (грекше лимнэ –шығанақ) Ӛзеннің анғарының қимасы ассиметриялы болып келеді. Ассиметрия беткейлердің (склон) бірдей шайылмаған кездерінде пайда болады. Ассиметриялық беткейлердің бір себебі Кориолис күші. Кориолис заңы (немесе Бер-Бобинэнің заңы) бойынша «...Жердің батыстан шығысқа айналудың нәтижесінде әр дене, Жер бетінде горизонтальды қозғалған кезінде, бағытына қарамай, Солтҥстік жартышарында оңға ауытқиды, ал Онтҥстікте – солға.» Осының нәтижесінде Солтүстің жартышардың өзендерінде (солтүстікке ағатын) оң жақ жағалауы шайылады, ал Онтүстік жартышарындағы өзендерде – сол жақ жағалауы. Ӛзен аңғарының геоморфологиялық элементері: Арна (русло), Жайылма (пойма), Терраса. Арна аңғардың тҧрақты ӛзен суы астындағы бӛлігі. Жайылма ӛзен аңғараның сол ӛзен тасыған кезде су басып кететін бӛлігі. Терраса қазіргі жамылмадан жоғары орналасады, ӛз кезінде осы ӛзеннің ертедегі жайылмалары болған. Қҧрамына қарай террасалар эрозиялық, цокольдық (тҥбірлі жыныстар), аккумулятивтік (аллювийлік) болып ажыратылады. Эрозиялық террасалар тҥп жыныстардаң (коренные породы) пайда болады. Аккумулятивтік террасалар аллювийлік салындылардаң (наносами) пайда болады. Цокольдық деп террасалардың тӛменгі бӛлігі тҥп жыныстардаң, ал ҥстінгі бӛлігі аллювийлік салындылардаң қҧралғаның айтады. - Ӛзеннің геологиялық жҧмысы. Ӛзен суы жер бетіндегі және жер астындағы сулардан қҧралады. Ӛзеннің суы жыл маусымына байланысты сабасы жоғары немесе темен болады. Жазғытҧрым қар кілт ерігенде ӛзендер жағасынан шығып, Қазақстан жерінде бір-екі айда ӛзен суының 70—80 проңенті ағып ӛтеді. Жаз аяғында сабасы ең тӛменге тҥсіп, 60 қайырланьш, жеке қарасуларға бӛлшектеніп қалады. Биік таулы қар (мҧз) суымен қорланатын ӛзендердің биік сабасы кері- сінше шілде кезінде болады. Эрозия процестері оның бағыты мен арақатынасы ӛзен аңғарының даму сатьісына байланысты. Эрозия екі тҥрге бӛлінеді: тҥпкі (тереңдік) эрозия салдарынан ағыс тҥбін сойып, орып тереңдете тҥседі; бҥйір эрозия салдарынан жағалау бҧзылып, ацғар кеңи тҥседі. жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|