Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
| Сабақ №17
Тақырып: Жер бетіндегі ағын сулардың геологиялық әрекеті. Жоспар: 1. Ағынды сулардың геологиялық әрекеті. - Беткейдің кӛлкіме ағыны. - Тҥрақсыз ағынның әрекеті. 2. Ӛзендер. - Ӛзеннің геологиялық жҧмысы. - Ӛзен аңғарының даму жолы және циклдігі. - Атырау. - Ӛзен жҥйелерінің дамуы және су айрығының ауысуы. - Ӛзен әсеріне байланысты байлықтар. 1. Ағынды сулардың геологиялық әрекеті. Беткі суға атмосфералық жауын-шашыннан бастап ірі ӛзен ағыстарына шейін жатады. Олардың қҧрлық бетіндегі денудациялық жҧмысы алуан тҥрлі. Сол себептен ағын суды жер бейнесінің мҥсіншісі дейміз. Беткі су жер бедерін бҧзады да оны ҥнемі аласартып отырады. Ағын судың жҧмысы оның келемі мен жылдамдығына тікелей байланысты. Ол жҧмыс судың шаюынан, кеміріп- жыруынан, шайындыны тӛмен тасымалдауынан, ақыр аяғында оны жинап-ҥюден қҧралады. Осының барлығын біріктіріп флювиалдық (латынша «флювио» — ағын, тасқын) процестер деп атайды. Беткейдің көлкіме ағыны. Жауын-шашын, қар еруі кезінде кӛлкіген су кҥші мардымсыз, сонда да сорғалап аққан су ҥгілу-тозу кезінде пайда болған майда ҥгіндіні беткейден тӛмен ығыстырып, шайып-жуады. Соны алаңдық шаю дейді, шайылған жумасы тау-тӛбенің бектері мен етегінде жиналады да оны делювий (латынша «делюо» — шаямын) деп атайды [Сурет-17] I — беткейді шаюдан мыжылған беттің сызыгы, 2 — шайылған тҥс, 3 — делювий Сурет-17. Делювийдің калыптасуы Делювий шӛгінділер етекті жамшыдай (шлейф) кӛмкереді. Оның ең қалың жері де осы етекте болады. Тегіс- тіктен шаю салдарынан баурайдың тіктігі біртіндеп еңкіштеніп, кейде ойысталып кетеді. Делювий ҥйіндісінің жоғарғы басында қҧм, қала берсе тҥйіршік, малта жиыны болса, тӛменгі етегінде майда сазды, қҧмайт жыныстардан тҥзіледі. Сол сияқты жазық далаларда да ҧсақ ҥгінділер орын алады. Оған далалы елкенің шӛбі селдір болуының да әсері бар. Лайлы су сорғалап, тік етектегі ірі қорымдар кесектерінің арасын бітейді. 59 Бҧдан кӛреті- німіз, делювий шӛгінділері қат-қабатка жіктелмейтін біртҧтас, жҧмырланбаған, тҥйіршіктерінің ӛлшеміне қа- рай сҧрыпталмаған, арасында жануар, ӛсімдік қалдық- тары жоқ жыныс ҥйіндісінің қҧрамынан тҧрады. жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|