Шығыс Қазақстан облысы әкімдігінің
жүктеу/скачать 15,32 Mb. Pdf көрінісі
|
1514000-Геоморфология-каз
| брахисинклиналдар дейді. Егер брахиантиклиналдардың осьтерінің екі бағыттағы ӛлшемдері бірдей болса
оларды күмбез, осындай синклиналдарды табақша деп атайды. Кҥмбездердің ӛзегінде тҧз балшық секілді иілмелі жыныстар орналасса, олар қысым салдарынан жоғары кӛтеріліп, ӛзін басқан жыныстар қабатын жарып, тесіп ӛтеді. Осылайша жаралған қатпарларды диапирлер дейді. Антиклинал қатпарлардың топшысы тӛмен сҥңгуден оны қҧрған қабаттардың қҧрсауын периклинал деп атайды. Синклинал қатпарлардың осындай тҧсын центриклинал дейді. Сурет-44. Қабаттың элементері. Жыныс қабаттарын [Сурет-44] жарып (тіліп) ӛткен жазықтықты жылжытушы (сместитель-В) деді де ол еңкіш болса ҥстінен басқан блокты аспа қанат (Б), астындағы блокты төсеніш қанат (А) деп атайды. Жылжытушы жарықтың жазық (б 1 б 2 ), тік (а 1 б 2 ) және стратиграфиялық (а 4 б 1 ) амплитудаларын, жылжытушының қҧлау бҧрышын ( α ) есепке алады. Егер жылжытушы бойымен аспа қанаты тӛмен сырғыса онда жарылуды лықсыма (сброс) деп атайды. Егер жарық бойынша тӛсенішімен салыстырғанда аспа қанаты жоғары жылжыған болса онда жарықты ығыспа (взброс) деп атайды. Осындай, бірақ жылжыту бетінің еңкіштігі 45 0 –тан кем жарықты бастырма (надвиг) дейді. Жазық бағыттағы орнынан сырғу әсіресе жылжытушы бет жайпақ болса ӛнімді болады да асап қанактты тектоникалық жамылғы немесе шарьяждар (фран. Жамылғы, жабу)дейді. Жамылғының орнынан жылжымай қалған тӛсеніш денесі автохтон – (грекше «авто»-ӛзім) дейді де, оны кӛмкерген жҧқалау тӛбе қанатын аллохтон –(грекше «аллос»- бӛтен, жат) дейді. Жҧқа болғандықтан ол кейде біржолата бҧзылып, шайылып кетеді де астынан автохтон бетке кӛрініп шығуы мҥмкін. Ондай жерді тектоникалық саңылау деп атайды. Егер жарық бойымен жылжу тек қана жазық бағытта болса онда қозғалыстарды ысырма (сдвиг) [Сурет-45] деп атайды. Әдетте тік және жазық бағыттағы қағысулар жарық бойында бір-бірімен алмаса кездеседі. Сондайда оларды лықсыма-ысырылма, ығыспа-ысырылма деп қос сӛзбен белгілейді. Жарық беттерінің із кӛріністері әр тҥрлі болады. Кӛбінесе ол бет екі жағының бір-біріне тығыз ҥйкелуінен айнадай жарықтар тҧрады да оларды сыдыру айнасы деп атайды. Кейде жарық бойындағы жыныстар сынып, жаншылып, уатылады тектоникалық женттасқа-брекчияға айналады. Басқа жағдайда ҥгінділер ҧндай майда жаншымаға айналады да оларды милонит (грекше «милон»- диірмен) дейді. Егер милонит балшық ҥгінділерінің қоспасынан қҧралса оны тектоникалық меланж (франц. «меланж»-қоспа) дейді. Егер екі не бірнеше лықсудан олардың ортаңғы бӛліктері тӛмен қҧлдыраса оларды опырық (грабен, немісше- жүктеу/скачать 15,32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|