Сыны мен теориялары туралы
жүктеу/скачать 0,58 Mb. Pdf көрінісі
|
Өнер философиясы
| Нәтижелер
Сәйкестендіруге қарсы нақтылау (Identification versus elucidation) тақырыбында Р. Элдридж тағы да бірнеше теориялар мен авторларын келтіреді. Мұндағы өнер философиясының міндеті белгілі бір туындыларды өнер функциялары мен маңыздылығын сыни тұрғыдан түсіндіруге қарсы теңдестірулерден тұрады, өйткені олар нақты жағдайларды көрсетеді. Сәйкестендіру міндетіне көп көңіл бөлетін өнер теорияларына Юмның сараптамалық талғам теориясы, Джордж Дикки сияқты институционалды өнер теориялары және Джеррольд Левинсонның тарихи өнер теорияларына тоқталады. Мұндай теориялар түбінде айтарлықтай эмпиристік және материалистік эпистемологиялық және метафизикалық міндеттемелерге ие болады. Теорияның негізгі міндеті - ғаламдағы физикалық заттардың ішінен өнер деп саналатын алуан түрлі заттарды ажыратып алу. Юм осы жұмысты орындау үшін сарапшылардың шешіміне жүгінеді [18; 68, 255 бб.]. Жорж Дики өнер институттарын және өнер әлеміне таныстыру идеясын ұсынады [19]. Левинсон объектіні уақытында көрсетуге шақырады, себебі оны «кез келген тәсілмен өнер туындылары бұрын-соңды болмаған немесе дұрыс қарастырылған» деп санайды 2 . Нақтылау (elucidation) міндетін атқаруда жалпы анықтаушы өнер теориялары ретінде ең алдымен Аристотельдің көркем бейнелеу теориясы, Канттың көркемдік құндылық теориясы және Дж. Коллингвудтың экспрессия теорияларын қамтиды 3 . Бұл теориялардың барлығы бізге өнердің қалай және не үшін жасалатындығы және біз үшін маңызды болуы керектігі туралы егжей- тегжейлі жеткізуді ұсынады. Олар адамның негізгі мәселесін шешуде немесе адамның негізгі мүдделеріне жауап беруде өнердің функциясын белгілеуге міндеттенеді. Осылайша ең алдымен адамның проблемалары мен мүдделеріне назар аудара отырып, физикалық емес терминдермен сипатталған, мұндай теориялар төменгі рационалистік және функционалды эпистемологиялық және метафизикалық міндеттемелерге ие болады. Олардың әрқайсысы үшін өнерге бару және оған қатысу адамның өмірін жақсарту үшін өте маңызды: мысалы, адам өмірінің не екенін білу және қызығушылықтарды үйрету, табиғи және мәдени әлемдерімен өзіндік үйлесімділікке қол жеткізу және жеңуге ақыл мен іс-әрекеттің репрессивтілігі мен қаттылығы. Көру туралы түсіндірме теорияларын Р. Элдридж шамамен үш түрге бөледі: феноменологиялық объективті; объективті; және ақпараттық теориялық. Феноменологиялық немесе субъективті теорияларда таңбаланған бетте көрінетін 13 S тақырыбы көрермен тәжірибесімен анықталады 4 . Феноменологиялық теориялардың артықшылығы қай салада және несімен? Феноменологиялық теориялардың артықшылығы – олар графикалық бейнелеу белгілі бір тұрғыдан туындайтынын айқын көрсетеді және біз S-тің М-да бейнеленгенін көргенде көрнекі тәжірибенің ерекше түрі пайда болатындығын атап көрсетеді. Объективті теориялар керісінше, суреттер мен фотосуреттер ең алдымен объектілер мен олардың қасиеттері туралы деген пікірге негізделеді және суретшілер мен фотографтар қандай да бір жолмен психологиялық тәжірибені қоздыратын белгілі бір беттерді шығаруға тырысады деген ойға негізделген 5 . Көру туралы ақпараттық теория көрнекі бейнелеу «ұқсайтын» кезде салыстырмалы түрде шындыққа сәйкес келуі – визуалды ұсынуға жатады. «Яғни, сіз әрдайым өкілге(представитель) қарап, оның әр түрлі жақтарына назар аударған кезде, ойында бейнеленгендер туралы көбірек ақпарат алынуы керек» [20, 204 б.]. Репрезентациялық визуалды зерттеудің бұл түрі – көру туралы ақпараттық теория сипаттамамен, ауызша ұсынумен мүмкін емес. Коллингвуд «Өнер қағидаларында» эмоцияға байланысты туындауы немесе қабылдануы мүмкін психикалық процестердің бай психодинамикалық теориясын дамытады. Коллингвуд үшін кез-келген сананың эмоционалды 2 Jerrold Levinson, “Defining Art Historically,” British Journal of Aesthetics 19 (1979); reprinted in Philosophy of Art, ed. Neill and Ridley, pp. 223–39 at p. 230. 3 Р. Дж. Коллингвудтың экспрессия теориялары: R. G. Collingwood, The Principles of Art (Oxford: Clarendon Press, 1938), p. 41. 4 Robert Hopkins, Picture, Image and Experience (Cambridge University Press, 1998), pp. 53–63. 5 John Hyman, The Objective Eye: Color, Form, and Reality in the Theory of Art (University of Chicago Press, 2006), p. 73. заряды бар. Тұжырымдамасыз өрескел сезімталдық деңгейінде бұл эмоционалдық қуат бірден өзінің тәжірибелік өрісінің сенсумына немесе сапасына дәнекерленген. Сезім – бұл Коллингвудтың сезім мен эмоцияның біртұтастығын білдіретін ұғымы. Бұл жедел эмоционалдық қуат үнемі дене реакциясы кезінде босатылады. Мысалы, біреу қолын ыстық пешке ысқылап, (жылу) және (қарсылық) ауырсынумен қосылып бірден сезілетін сапаны сезінуі мүмкін, содан кейін бәрі бірден лезде ашылады. Жалпы сезімтал тіршілік иелері қоршаған ортаға осындай жауап береді [20, 160 б.]. жүктеу/скачать 0,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|