Содан бері талай-талай жылдар отті. Сол кезде мойында рына ал қы зыл галстук тағып, сапқа түрып: Бір-екі, үш

Анадай жерде ақсия күліп қарап түр. Мен шиедей қыза- 
рып кетсем керек, сасқанымнан бетімді атамның кеудесіне 
баса беріппін. Дәл осыны күткендей, басқа баланың келуі 
оған мият болғандай, жылап отырған Ержан мені дәл қүла- 
ғымның түбінен періп жібермесі бар ма!
— Үй, мыналар қайтеді?! — деп атам осы кезде қозғалақ- 
тап қаРіды. — Ш ырағым, жоғары ш ы қ, шайға кел!
Атам ендігі сөзін Шаншатайға арнады. Інімнің мені үрға- 
нын көргенде, Ш аншатайдың күлген даусы қаттырақ ш ық- 
қандай болып еді, енді атамның сөзінен кейін:
— Р ақм ет, ата, — деді ол, — ш аруам боп, Ертайға 
к еліп едім.
Атам “саған келіпті ғой, сөйлессейш і” дегендей, бетімді 
басқан иығымен кеудемді серіпті. Амал жоқ, бүрылып қара- 
сам, Ш анш атай сол орнында түр екен. Ж үзінде мысқыл 
табы жоқ. Сабырлы.
— Ертай, қазір қолы ң бос па? Еш қайда бармайсың ба 
бүгін? — деді ол.
— Боспын.
— Онда, сенде шаруам бар. Асықпай тамағыңды іш, мен 
мектеп қасынан күтем сені.
— Жарайды.
Әнш ейінде қы ңы рланы п қи қаң д ар ма едім, кім білсін. 
Д әл қа зір о н ы ң тезірек кетуін қалады м Ержан тағы да 
бір со й қан шығарар!
— Ш ай ішпедің ғой, шырағым, — деді әжем.
Ш анш атай рақметін жаудырды тағы да. Сосын:
— Ертеңгі ас қой, дәм ауыз тиейін, — деп, ақы ры н ба- 
сып, дастарқанның жанына келді де, өте бір инабатпен иіліп, 
стол үстінде ж ам ы рап ж атқ ан ә ж е м н ің қы зы л бүй ір 
жүгерісінен бір-екеуін аузына салды.
— Уыстап ал, балам, — деді атам.
— Көп рақмет. М азаларыңызды алғаныма кешіріңіздер!
— Өте бір өдепті бала екен — деді атам , Ш анш атай 
кеткен соң.
— Өте бір үқыпты бала екен, — деді әжем, оның тап-таза 
киімін сөз етіп.
Ш ы ны нда да, оны ң киген киімі тазалығымен бүл жолы 
мені қы зы қты рған еді. Пәлендей су жаңа емес. Бүтында 
ш олақ балақ шалбар. Үстінде кеше суға киіп келген торкөз 
көйлек. Аяғында сандал. Басына кигені көнетоз тақия. Бір 
қы зы ғы , галстук тағып алған.
12

“Осындай күн ыссыда галстук таққаны сәндігі болар”.
Бүрын мүндай қызғаншақтығым ж оқ еді. Бірақ дәл осы 
арада әлгі баланы мүқатқым келгендей:
— Өзі тым сәнқой. Мақтаншақ! — деп қалдым.
— Қ ой , өйтпе, балам. С ы пайы лы ғы көр ін іп түр ғой, 
ондай бола қойм ас.
— К іш іпейіл, а қ ж арқы н бала е кен , — деді атам тағы 
да. — Б үры н көрм еген бала ғой.
— Келгеніне екі күн бопты, — дедім мен, атәм мен өжемнің 
сөзіне іштей торсиып. — Келдібай директордың інісі екен.
— Е-е, болса болар, — деді атам басын изеп. — Тәлім 
коргені білініп түр.
М ына сөзге тіптен жарылып кете жаздадым.
— Сонда мына мен кіммін, ата?
— Сен біздің ерке тайлағымызсың ғой, — деді атам күліп.
— И ә саған, — деді осы кезде Ерж ан. — Сен м ақ тан - 
шақсың!
— Мен бе? — Түра үмтыла беріп ем, ол да андып отыр 
екен, сып етіп әжемнің қойны на кіріп кетті.
— К үтіп қалды ғой. Созінді бердің, бара ғой, балам,
— деді әж ем , мен шай ішіп болы п түра бергенімде. — 
Сондай баламен дос болсаң, өкінбессің.
Бүл сөз әжемнің берген батасындай сезілді. Үйге кіріп 
өзім оқуға киіп баратын кок сәтен жейдемді, ақ жолақ жолы 
бар шалбарымды, жуырда базардан әкем өкелген сары бре- 
зент бөтеңкемді кидім. М еніңде Ш анш атайдан қалысқым 
келмеді.
Сойтіп, үйден шыққанда, Ержан:
— Оһо, қарашы, ата, мынаны қараш ы. Айттым ғой мақ- 
таншақ! — демесі бар ма.
К ө ң іл ім су сеп к е н д е й басы лды . Ү н ж ы рғам түсіп
сөлбірейдім де қалдым. “ Қап, мына иттің!..”
Әжем:
— Атасы-ау, ерке тайлағы ң қан дай әп -әдем і. Киімі де 
м үнтаздай тап-таза, өзіне жарасы п түр, — демесе, м енің 
сол күні Ш анш атайм ен кездесуім де неғайбы л еді. Оны 
атам да қостап:
— Бәрекелді-і-і! М іне, нағыз жігіт. Келш і, өзіңді бір 
иіскейін! — деп, кеудеме көгерш ін қонды рды ... М ына 
создерден кейін Ержанның айтқаны жайына қалды. Орайын 
тауы п, тақы р м аңдайы нан бір ш ертіп баж еткіздім де, 
ы тқы п көш еге ш ы қты м .

Айтқандай-ақ, Шаншатай мектеп қасындағы қос теректің 
түбінде күтіп түр екен. Ол менің сәндене киінуімді байқа- 
мағандай пішін көрсетті. Сірә, үялтпайын дегені болар.
Мен келген бетте оны ң сүрағы:
— Сендер күнде не істейсіндер? — болды.
— Ойнаймыз. Суға түсеміз.
— Сосын.
— Тагы ойнаймыз.
— He ойнайсындар?
— He болсын. А сық ойнаймы з. Ш ілік ойнаймыз. Б ірақ 
қазір күн ыссы, — дедім мен, қабағымды кіржитіп, қинал- 
ған өлпетпен. — Көктемде бірауық қаш па доп ойнаймыз.
— Кешке жақын ойнайсыңдар ма?
— Ойнамағанда ше, — дедім мен шап етіп. — Орамал 
тастама, түйе-түйелер, ж асы ры нбақ, ақсүйек... ой, несін 
сүрайсың, тіптен көп.
— Келгелі көрмедім ғой.
— Қазір ойнамаймыз.
- H e r e ?
Қ ипақтап қалдым. Түнде қорқаты ны м ы зды айтқы м 
келмеді.
А на бірде кеш кісін ж асы ры н б ақ о й н ап ж үргенім ізде, 
алы стан айдалада ж арқы рап жанған отты көріп: “ ш айтан 
ж а қ қ а н о т ” , — деп, коп теген балалар бы ты рай қ а ш қ а н . 
С одан кейін балалар кеш кісін ж иналуды мүлде қ о й ғ а н - 
ды. С онды қтан:
— Кешкісін үй шаруасы көп, — дедім мен үйде бірдеңе 
тындыратындай жалтарып.
— Ә -ә, — Ш анш атай түсіндім дегендей, иегін ш үлғып 
қойды.
— Сонда, кешке дейін ойыннан басқа ешбір шаруаң ж оқ 
қой.
— Иә.
— Мен сенен бірдеңе өтінейін, орындайсың ба?
— Әуелі айт, — деп түрып алдым.
Ол маржандай тістерін көрсетіп, басын шайқап күлді де:
— Егіс қосына, қырманға барсақ қайтеді?
— Қырманға?! — даусым қатты рақ шығып кетсе керек, 
Ш аншатай маған таңырқана қарап қалыпты.
— Бармаймын, — дедім мен.
— Here?
14

— Сол.
— Онда өзің біл, — деді Ш анш атай қиналған үнмен. — 
Мен саған комбайн көрсетейін деп ем.
— Ко... ком... комбайн, — дедім мен елең етіп. Енді әлгі 
бір мінезіме қысылғандаймын. “ Сабырсыздығым-ай осы!.. 
Тым тыз етпемін” , — деймін іштей өзіме-өзім қынжылып.
— И ә, — деді Ш аншатай. — Сен білмейсің бе? Колхозға 
комбайн келгелі үш күн болды.
Ауылдың үстімен б асқ а ауы лды ң ш ы бы ны өтсе біле 
қою ш ы ек. О ған қ ү л ағы м ы з тү р ік. Ал атын естігенм ен, 
кейде көрсек деп ынтығатын дөу маш инаның біздің ауылға 
келгенін білмей қалуы м ы з н ағы з өлім ғой. М ы нандай 
тапа-тал түсте емес, жеті қараңғы түнде екі окпемді қолы - 
ма алы п ж үгірм ейм ін бе? Ана Н ү р қ ат б асты қты ң Н ы ғ- 
мет деген баласы “шайтан арба” алып келгенде, осы ауыл- 
да оны ең бірінші білген де, жалыны п-жалбары нып алғаш 
оны қолы м м ен сипап көрген де мен емес пе ем. Ш аршы 
топты ң козінш е Н ы гметтің алды на оты рып, “ш айтан ар- 
б ам ен ” ауылды бір айналы п ш ы қ қ ан сабаздың мына мен 
емес пе ем! С онда тобем кө кке е к і-а қ елі ғана тим ей 
қалы п еді ғой. Ал бүкіл ауылды дүрілдеткен мына ж аңа- 
лы қты қалайш а білмей қалғаны м а таңы м бар.
— Біздің колхозға ма? — дедім мен, әлі де Ш аншатайдың 
созіне сенер-сенбесімді білмей қайталап қадала сүрап.
— Осы колхозға келді.
— Сен өзің көрдің бе оны?
— Жоқ. Келдібай ағам айтты. Әуелі Жарбастау деген жердегі 
сгінге салған екен. Бүгін Қызылқүрға әкеледі, — деді.
— Ә -ә — дедім мен. Енді түсінікті болды гәптің қайда 
жатқаны. Ж арбастау біздің ауылдан алыста. Атамның ай- 
туынш а, ол Сүлутордің арғы ж ақ бөктерінде, яғни қалаға 
барар жолда. Ол жерде колхозды ң бір бригадасы бар 
дсйтін. Оны Өз басым көрген ем еспін. Ол жақтан келген 
бала да ж оқ бүл жерде. С онды қтан Жарбастауға комбайн 
келмек түрмақ, ол ара бір түнде аударылып түссе де, біздің 
Пілмеуіміз занды емес пе. Ал ауылымызға комбайн келгенін 
бүл жерде дәл қазір менен басқа кім білді?! Әттең, ж ақы н 
манда балалардың қарасы көрінбейді, жария етіп айтатын.
К оңілім осы лай копіріп кетті. К елдібай ағай айтса, 
э р и н е , ш ын болғаны . Онда бүл не түры с? Ш ы дам сы з- 
д ы қ билеп кетті.
15

— Айда кеттік!
— Барасың ғой? — деді Ш аншатай маған сынай қарап.
— Бармағанда ше!
— Онда, сен үй ішіңе айтып кел.
“Ой, тамаша баласың-ау, Шаншатай. Менің көңілімдегіні 
қалай таба қойдың? Қазір Бейсекүлге барып айта қойсам 
болды емес пе. Ол қы з бір сағат болм ай-ақ, бүкіл ауылға 
жаяды ғой. Ана Оңалбек, Ы қсандардың іші күйсін, түге!” 
Мүндай қуанбаспын!
— Мен зу етіп барып келе қоям, — дедім де, түра жүгірдім.
— Әй, Ертай! — деп дауыстады Ш анш атай. Түра қ ал - 
дым. — Сен суретті ж ақсы салады дейді ғой. Үйде бояу 
қары ндаш ы ң болса, ала кел!
— Жарайды!
М енің сурет салатынымды қайдан біле қойды екен?
* * *
Бүл сүрақты ң жауабын үйге барып, мектепке қайтып 
оралысымен білдім. М ен келсем, мектеп маңына бірнеше 
бала жиналып қалыпты. Мәссаған, мынау қы сық көз ЬІқсан, 
әнебір үзын бойлысы — Атабек, қасында Оңалбек түр. Ой- 
нақтаған лақш а секеңцеп Бейсекүл де кеп қапты.
Қастарына жете бергенімде:
— Ш анш атай, ә, Ш анш атай, кімді күтіп түрмыз енді!? 
Ертай да келді ғой, — деген Бейсекүлдің ш іңкілдек даусы 
мені еріксіз шегеледі. “Мына қыз Шаншатайды менен бүрын 
біліп қойған ба?” М ен осыған қайран қалып түрмын.
— Үй, сен неғып түрсы ң қақш и ы п , бері кел, — деді 
Бейсекүл үзын кірпікті қара көзі қауақы лана ойнап. — 
Қарындаштарың қайда?
“ М үны да біліп қой ған ?..”
Ойымды Ш аншатай үзді:
— Сенің сурет салатынынды кеше мына Бейсекүл айтгы 
м аған. О ны ң үстіне алды ңгүні К елдібай ағам екеуміз 
мектептің кластарын аралағанда, қабырғада ілулі түрған Тай- 
бурылды көріп таңдандым. Сонда ағам түрып: “ М үны Ер- 
тай деген бала салған. Болаш ақ үлкен суретшіміз” , — деді.
“Ертай салған... Болаш ақ суретші!.. Келдібай ағай айтып- 
ты. Ой, тамаша!” Жүрегім аггай тулап қоя берді. М енің сол 
кездегі қуанышымды айтып жеткізу қиы н. Оңалбектің екі

езуі қүлағында. Бейсекүлдің көзі ойнақш ып кеткен. Тек 
Ықсан ғана кішкентай танауының ішін саусағымен ш үқы - 
лап, сәл тыржияды. Ш амасы, Келдібай ағайдың мені мақта- 
ғаны оған жақпаса керек.
Қ аш ан да Ы қсанны ң осындайы бар. Әжептәуір болып 
жүреді де, болар-болмас нәрсеге қылт сте қалады. Там аққа 
окпелесе бір сәрі. Ондай әдет, қай балада болсын бар. Ал 
мен ауызға ілінбедім, — деп тырсия қалатыны несі? (М үның 
аты іштарлық екенін сол кезде білмеппіз ғой).
— Рас па? — деппін ғой мен, Ш аншатайды қүш ақтай 
алып.
— Мен өтірік айтпаймын, — деді ол салқын кескінмен.
— Ш ын өтірік айтпайсың ба? — деді осы кезде Бейсекүл 
таңырқана.
— Ш ын, — деді Ш аншатай салмақты жүзбен. — Сенбей 
түрсың ба?
— Қ айдан білейін, — деді енді Б ейсекүл, Ш анш атай- 
д ы ң салқы н қ аб ағы н а қа р а п , солғы н үн м ен , — М ына 
біздің балалар қаш ан да бірдеңе айтса, “оллаһи!” деп қар- 
ганып ж атқаны.
. 
А бы рж ы ңқы рап қалған Б ейсекүлдің ж ы пы лы қтаған
v i үзын кірпігі, әркім ге бір ж алтақтап қараған жәутең көзі, 
қы бы ж ы қтаған қим ы лы дәл осы сәтте кім нің болсын 
* 1 
жүзіне күлкі үйірер еді. Содан ба, болмаса, бірден көңіліне 
I 'O қаяу салғысы келмеді ме, Ш анш атай жүзін жылытып:
— Беталды қарғану да, өтірік айту да — жаман әдет, — 
деді.
Бір қы зы ғы , бүгін бәрім із де әлдебір салтанатты ж иы - 
ига баратындай болып бар әсем киімімізді киіппіз. Үнемі 
сатқал-сатқал боп ж үретін О ңалбектің үстінде де кірсіз 
жсйде. Бейсекүл болса, аяғы на ақ кенеп туфли киіпті. 
Ііасында қы зыл ш арш ы орамал. Үстінде гүлді көйлек. 
Ы қсан бригадирдің баласы емес пе, кигені қара костюм. 
Екі қолын жан қалтасына салып, шертиіп түруын! Басын- 
да зерленген тақи я. Күн ш үғыласымен жалтылдайды.
Біздің киімімізге көзі енді ғана түскендей Ш аншатай 
Оорімізді бір шолып қарап шықты да, үндемеді, жымиып 
қана қойды.
Осы кезде бізге тағы да үш-төрт бала қосылды. Олар келе 
сала, Ш аншатайды көптен білетіндей, шүйіркелесіп кетті. 
“ Кслмей жатып қайдан танып жүр?” деген сүрақ көңілімді
17
»■2

г
қызганышпен көлеңкелемеді, қайта жылы таңырқау сезіміне 
бөлеген еді.
Бала ж үрген ж ер у-ш усы з бола ма? Әлгі арада бірім із 
сөйлеп, біріміз күліп, оқу біткелі ты м -ты ры с түрған м ек- 
теп м аңы н дуылдатып жібердік. Біздің даусы м ы зға о я н - 
ды білем, бір кезде шашы дудырап анадай жерде Күлдорі 
көрінді. О ны ң білегін қы р ш ы ған н ан бері көруім осы. 
“ М ына ш айтан пәле қы лм аса еді!” . Ж үрегім ш ы м ы р ете 
түсіп , денем суы ны п кетті. К озіне тү сп ей ін деп теректі 
ай нала бердім. Ол м ені көріп қалды . А надайдан ж үды - 
рығы н көрсетті. Б ір ақ қасы м ы зға келмеді.
Осы кезде мектептің қара бестісі жегілген арба салдыр- 
гүлдірлеп қасымызға жетіп келді. Делбеде ш әнтиіп Әміре 
шал отыр. Арба үстінде Келдібай ағай.
Әншейінде бізге тым қаталдау көрінетін ағайдың жүзі 
жарқын. Бәрімізбен дауыстап амандасты да:
— Көне, тезірек келіп, отырындар! — деді.
— “ М іне, тамаш а! Біз арбам ен бараты н болды қ. Әй, 
Ш анш атай, жарайсың!” .
* * *
Ж ол-жөнекей Ш аншатай: “ Қосылып өлең айтайы қ” , — 
деп еді, қара басқанда бірігіп айтатын өлең білсекші.
— Ештеңе етпейді, үйренеміз, — деді ол.
— Юм үйретеді? — деді Бейсекүл.
— Табамыз, — деді Ш аншатай иегін қағып, көзін қы сы п 
қойып.
— Онда мені де үмытпаңдар, — деді Бейсекүл.
— Үмытпаймыз. Кәне, күлейік. — Оған қызарандар Бей- 
секүл ме. Ш анш атайды ң сөзіне жүзі қүлпы ры п, м өз-м ей- 
рам. Ш ындығында бәріміз де көңілді едік.
Келдібай ағай бізді Қ ы зы лқүрға алып келгенім ен, көп 
бөгелген ж о қ, ізінш е қай ты п кетті. К өлігім іздің кетіп 
қалғаны на біз қы нж ы лғам ы з жоқ. О йы мы з кештете жаяу 
қайту. Ал қазір ком байнды қы зы қтай ы қ!
Алайда, біз бүл күні қайта алмадық. Оған себеп болған 
тәмпіш қара — Ш аншатай.
Бізге комбайнның әр болшегі әрі таңсық, әрі қы зы қ. Тр- 
трлаған даусы да, сартылдап-сатырлап жүруі де әуелде ерсі 
көрінгенмен, тез үйреніп кетгік. Комбайнның жанында шуыл-
18

дап, топырлап жүгіре беруден жалығар емеспіз. Бірақ бір 
кезде бізбен бірге жүрген Ш аншатайдың:
— Осылай топырлап бостан-бос жүгіре береміз бе? — 
демесі бар ма.
Мына сүрақ қүлағымызға тым тосын естілді. Әдейі көруге 
келдік емес пе? Біз емес, сақалдары ербендеп шалдар да, 
шаштары жалбыраған кемпірлер де топырлап жүр ғой. Ж и- 
налған жүрт қүм ы рсқадай қүжынайды. Көзі ғана жылты- 
рап үсті-басы май болған, шаңға көмілген мына бір қапса- 
гай денелі комбайнш ы жігітті дәл қазір қолдарына берсе, 
допш а төбелеріне көтеріп өкетердей. Сонда біздің бүл 
жүрісімізде не ерсілік бар? Әрқайсымыздың көңілімізге осы 
сүрақ оралыпты.
— Көргелі келдік емес пе?
— Енді не істемекпіз?
— Жалғыз біз бе топырлаған?
— Айтам-ау...
Ш аншатай мырс етіп жымиды да:
— Қарап түрсам, шетімізден сайдың тасындай ш ып-ш ы- 
мыр жігіт екенбіз, — деді.
— Әрине.
— Бәсе, десейші!
— Бейсекүл ғана болмаса.
— Иә, саған...
О ны ң сөзін күлкі араластыра жамырай сөйлеп, іліп 
океттік. Ш аншатай жай ғана күліп қойды. Сонан соң:
— Олай болса, жігіт адамның лайықты орны бар, — деп 
оз байламын айтгы.
Е н д і қ и қ а ң д а п к о р . Ж іп с із б а й л а ғ а н ы ем е с пе 
бүлтартпай.
С өйтіп, біз о р а қ басы нда ү за қ қ а қар м ал д ы қ. Енді 
д ен ем із суға ем ес, терге м алы нды . Б ір а қ неге ек ен і 
белгісіз, бүры нғы дай ш арш ады қ д еп , қи н алу, б асқар у - 
іиының көзі қ ал т етсе, тасаға ы қтау дегенді үм ы тты қ 
тіптен. Т ы рж иы п, қ а б а қ ш ы тқан да еш кім ж оқ. Әлдебір 
кегіілділік серпін қанаттанды рған секілді.
Енді ойлап түрсам , сол серпін Ш анш атайдан тарап , 
осер етіпті бізге.
Біз м асақ та тердік, лабогрейка шауып кеткен бидай- 
ды баулады қ та. К үліп ж үріп, ж апы ра қи м ы лдады қ. Ал 
кеш кісін денем із дел-сал болып, сабан төселген балаған-
19

н ы ң іш іне сү л ай -сү л ай кететін едік. Ш ы н ы н ай тсақ, 
ш а р ш ау д еген қаперім ізге кірмеді. К ерісін ш е, ж үмысты 
тез аяқ тап , кеш болуын ш ы дам сы здана күтеміз. Ондағы 
о й ы м ы з дем алу емес.
И ә, дем алу емес еді. К еш кісін біз Ш анш атайды ң 
әңгімесін тындайтынбыз. Ал оны ң білетіні көп еді, оны ң 
бәрі біз үшін ж аңалы қ еді. Батыр пионер Павлик жөнінде 
де біз сонда алғаш рет Ш аншатайдың аузынан естіп ек.
Ол өңгімені қалай айтады десейші. Кәдімгі бір ш ым- 
ш ытыры қ оқиғасы мол ертегі тындағандай әсерде қалатын- 
сың. Ертегі көбіне жын-шайтан, дию-жезтырнақтарымен үрей 
ш ақы р са, кейде түсіңе кіріп ш ош ы тса, Ш анш атайды ң 
өңгімелерін естігенде, тәтті бір қиял тербеп, сол қиял қайы- 
ғында кейде жүзіп, кейде сол қиял қанат бітіріп, самғап 
үш қандай болатынсың. Бірде: “ Ш іркін-ай, Павликтей пио- 
нер болсам!” — деген арман жетелесе, енді бірде сонау ну 
тайгада Комсомол қаласы н салып ж атқан аға-окпелердің 
қасында жүрсемші деп ойға бататынсың.
Ш аншатай әнші екен. Сыбызғыдай сиқырлы даусы қүла- 
ғымда түр әлі. Ол бізге коп ән үйретті. Енді біз ертеңгісін 
жүмысқа can түзеп, ән шырқап баратын болдық. Кешкілікте 
үнмен ораламыз.
“ Бір... екі... үш ” , — деп шырқаған әніміз Қы зыл-қүрды ң 
мөлдір түны қ ауасында әлі күнге қалқы п түрғандай.
М ен әкелген бояу қарындаш тар да көдеге жарады. 
Бір күні Ш анш атайдың айтып көрсетуімен меи үлкен ақ 
қағазға “ Кірпі” деп бадырайтып жаздым да, түсына кірпінің 
суретін салдым. Ал сонан соң...
С онан кейін оны Қ ы зылқүрдағыларды ң көрмегені де, 
ондағы жазуды оқымағаны да қалмаған болар.
Алғашқы газетімізді жүрт тамақ ішетін бастырманың жал- 
п ақ діңгегіне жапсырғанбыз. Оқығандар қыран күлкіге бат- 
ты. Қарғыс сөздер де ш ығы п-ш ы ғып қалады. Бірақ жүрт 
дән риза. Алғыс қардай жауды.
— Ш еш ектің тілі керімдөрідей аіцы екен...
— Ж ә, өйтпе... Ж үмыстан гөрі үйқы ны тәуір көретінің 
өтірік пе? Айтшы, кәне!
— Әй, мынау біздің Ш әймен бе? Ойдәйт, дерсің! Тас- 
бақаға мініп, жарбиюын шіркіннің.
— Бетім-ау, үлкен Ж әкемді неғып қойған?
— Ха-ха-ха... ха-ха.
20

— Хы-хы... хі...
— Ой, айналайындар! Ой, көсегелерің көгерсін, көп жа- 
сағырлар! — деп, апамны ң иіріп койған шуда жібіндей до- 
м а л а н а
қ а л ғ а н
б р и г а д и р ім із
б а т а с ы н
д а , 
алғысын да жаудырып жүр. — Міне, жігіт деп осыларды 
айт. Ж үмыс та қолынан келеді, сауы ққа да кенелтті. Енді, 
міне, жалғауларды қатырды білем.. Ой, айналайын!.. Ой...
М үнан соң мен есірм ей кім есірм ек. Сөзге тоқтауы
ж о қ Б ейсекүлге пы сқы ры п карар емеспін. Тіптен, он ы ң
да суретін салып іліп қо й м ақ ойым бар. “ Бәлем, бір шыж- 
быж болсын!”
Бірақ мүныма Ш аншатай тоқтау айтты:
— Бүлай етуге болмайды. Бейсекүл жалқау емес. Кіп- 
кішкентай боп алып масақты қалай тереді.
— Терсе ше? А лтілі ше... ш иқандай...— деп көріп ем.
— Болмайды! — деді Ш анш атай ш орт кесіп; — Тым 
м ақтанш ақпы сы ң, ө?
Мына сөз инедей қадалды. Тасқындаған көңілімді басып 
тастады. Әрине, үнсіз жатқан қы збалы қ осы сәтте сумаң 
етіп шыға келді.
— Мен бе м ақтанш ақ? — дедім тіксініп келіп. — Сен 
озің тым әлдекімсіңбе! Білдің бе? М ә, қағазың өзіңе...
Мен оралған бірнеше қағазды лақтырып тастадым да, сырт 
бсріп жүріп кеттім. Осыныма өкініп оп ы қ жеймін-ау деу 
жоқ. Қыр көрсетіп барамын.
Ш анш атайда үн жоқ. Түсі де өзгермеді. Ештеме болма- 
гандай, шашылган қагаздарды жинап алды да, күркеге беттеді. 
Жас та болса, өзін қалай үстайды десейші!
Соны мен, мен ол күні жүмысқа ш ы ққам жоқ.
Үйге кетіп қалуға бірер оқталдым да, ол райымнан тез 
қай тты м . “ Қ а ш қ ы н ...” деп балалар м азақтап ж үрсе, 
қайтпекпін. Бейсекүлдің өзі-ақ бүкіл Қ осары қ пен Сүрат- 
ты ң өңіріне жайып бітер.
Кеудемнің түкпірінде: “ Ш аншатай менен кешірім сүрап 
жалынар” деген үміт шоғы да бықсиды.
Күн желкем болатын. Күндегі аш ы қ аспанда қалқы п 
жүретін ақш а бүлттардың етегін әлдекім ыстаған тәрізді. 
Енді қара қош қы л тартып, тіркесіп көбейе түскен. Біреу 
үрлегендей ары-бері сендей көшіп жүр.
Мен қы рманға тақау сабанны ң үлкен маясының түбіне 
бардым да, шалқамнан түсіп жатырмын. Бүлт арасынан сы-
21

І Я И Н Н Н Н Н
ғалаған күн сәулесі оқта-текте маңдайыма ш ақырая қада- 
лып, көзімді еріксіз жүмдырады да, қайтадан кері серпіледі. 
Бүл сәтте көлеңкемен бірге салқын леп бетімді сипайды.
Ж ейдемнің омыраулығы ашылып кеткен. Кеудем жала- 
ңаш. Аяғымды созып жіберіп, балбыраған рақатқа батқан- 
дай әсердемін. Астымдағы сабан жүп-жүмсақ.
— Ей, жігітім, бүл не жатыс? — деген қарлы ққан дауыс 
жүмған 
көзімді 
аш қызды. Қарасам — бригадир. Көк 
ш олағының еріне бір жамбастап отырып, маған ш үқш ия 
қалыпты.
— Е -ей , мынау суретш і Ертай ма? — деді м ені енді 
тан ы ған д ай . Ж ү зін д е таң ы р қау бар. “ М әссаған , мен 
суретші атанғанмы н б а?”
— Е-ей, неғып жатырсың? Бір жерің ауыра ма? — 
деді 
ол 
көтеріліп отырған маған бір түрлі ет-жүрегі 
елжіреген адамдай.
He дерімді білмедім. Аузыма түскені:
— Іш ім,— дедім тыжырынып.
— Ой, қы зталақ, ауырған адам өстіп жата ма екен?
— Күнге қыздырынып.
— Көне, түр, — деді бригадир. — К әне, менің күркеме 
жүр. Сонда көрпе-ж асты қ бар, оранып жат.
Амал жоқ. Сау басыма сақина тілеген өзім. Сөлбіреп, 
бригадирдің алдына түстім.
Сол күні кешті батыра алсамшы. Әшейінде шатынап түра- 
тын бригадир де сол күні мейірімді бола қалыпты. Көрпеге 
қымтап орап, қос басында жүретін Л әйлім деген кемпірге 
атап тапсырды.
Жазғы шілдеде пысынап, жүн салған қалың көрпеге ора- 
ны п жатып көр. Үрты ішіне кіріп, иегі ш ош айып, көзі 
шүңірейіп кеткен сойдақ тіс кемпір корғаиггап қасьщда отыр- 
са, не істер ең?! Тозақты ң өзінен артық болмаса, кем емес.
А патайды да, әж етай ды да ты ндар емес. Қ ы бы р етіп 
қ о зға л с аң болды , дереу көрпеге ж арм асы п қы м тай бас- 
тайды . М үны білсем , Б ей секүл д ің суретін салам ы н деп 
не ә к е м н ің қү н ы бар.
Балалар не десе, о десін, мана қолымды бір сілтеп ауылға 
кетіп қалуым керек екен. Осы кезде бригадирдің “суретші 
жігіт” деген сөзі есіме түсті. Бригадир айтты дегенше, менің 
енерім ауызға ілініп, бүкіл ауылға жайылды дей бер. Дөл 
қазір көрші қатындар өжемді ортаға алып, немерең суретші
22

болды деп бізден қоры п сақтап жүрген қарындағы майдың 
аузын аштырмасына кім кепіл. Біздің ауылда еріннен ш ы қ- 
қан сөз от тиген қау секідді лап ете түсетін әдеті ғой. Осын- 
дайда әлгі Шаншатай айтқан сонау Мүзды теңізге безіп кет- 
сең, шіркін.
“Түу, тағы да Ш аншатай ретсіз жерде ауызға ілігуін! Ж ә, 
мен енді оған жоламаспын. Өзінше кісімсіп... Ол менің қан- 
дай екенімді білмейтін болар!”
М ен көрпені басыма тарта ж амылып, саңы лауы нан 
көңілді бей-жай етер ми қажайтын ойлар кірмесін дсгендей 
түмшаланып алып едім, тарамыс кемпірге жан біткендей:
— Қарағым-ай, тер шығайын деді ме? Көп тыпыршып 
ең, жаныңа қатты батқан ғой. Енді ты нш исың, — деп, 
бәйек үрды да қалды. Ішімнен кіжініп мен жатырмын. 
Т үрасал ы п , сыртқа безіп кетейін десем, мына кемпірдің 
тіріде айрылатын түрі жоқ. Бригадирдің сөзі дәл қүдайды ң 
озі берген жарлық секілді оған.
Көзім ілініп кетіпті, әбден су-су болып терлеппін. 
Күркенің іші қараңғы тартқан. Қасымда күн үзақ күзетіп 
отырған кемпір корінбейді. Күркенің алдында әлдекімдер 
сөйлеседі. Мына шіңкілдек дауыс, әрине, Бейсекүлдікі. He 
дер екен, қүлағымды түрдім.
— Жіберіңізші, б ір-ақ ауыз сөзім бар, — деп жалынады 
ол. Күбірлей сөйлеген дауыс кемпірдікі:
— Ж ібермеймін, мазасын алма, күн үзақ доңбекш іп, 
олгінде ғана тыншықты.
— Ол сап-сау, — дейді Бейсекүл күліп. “ Моссаған без- 
гелдек! М енің өтірік ауруымды Ш анш атай айтқан ғой, 
ш амасы” . Енді Ш аншатайга деген жыным қатты қозды. 
Дәл қасымда түрса, түмсығын бүзар едім.
Кемпір ашуға мінді.
— Ш іңкілдемей бар әрмен, о несі, түге, бірінен соң бірі 
келіп.
Е, б а сқ а балалар да келген екен ғой. Қ ап , м ы на 
кемпірді-ай!
— Ертай, — деп дауыстады Бейсекүл.
“Ә, — дей жаздап, аузымды баса қойдым. “ Мүның не?” — 
деп кейідім өзіме-өзім. — Ш алқиып жатысың мынау. Мені 
жүрт ауруға санады. Соны ң өзі дүрыс емес пе?”
Тындап жатырмын. Кемпір есік алдынан кетер емес. “Бүл

шіркін тамақ ішпей ме?” Осы кезде менің ішім шүрылдады. 
Таң атқалы нәр татпасаң, қарны ң аш пақ түрмақ, қабысып 
қалар. Мана бригадирдің:
— “ Көзің ауырса қолынды тый, іш ің ауырса аузынды 
ты й ” деген. Жігіт емессің бе, бүгінше шыда, — дегені бар.
Бірер рет суыған қызьш күрең шай бергені болмаса, күн 
үзақ кемпір нәр татырмады.
Енді неде болса, түнді күтпек болдым. Ендігі байлам — 
ты сқа шығам деу, сонан соң тайып түру.
Тағы да біреулер күңкілдесті.
— Әже, мен Ы қсанм ы н ғой, кірейін бе? Кемпір созге 
келмей жалпақтап:
— Кіре ғой, ақы ры н.., үйқтап жатыр, — деді сыбырлай 
сөйлеп. — Оятпа.
Көрпені қымтай түстім.
— Әй, Ертай, — деді Ықсан қасыма келіп. Мен үндемедім.
— Оятпа, — деді біреу. Опырмау, бүл Ш аншатай ғой. — 
М ана жүзі тым жабырқау еді. Қаггы ауырып қалмаса нетті.
— Даусында қатты қамығу бар. Әлгінде ғана жазғырып ем. 
Тіпті төбелеспек те болдым-ау. Әй, осы үшқалақтығым-ай!
— Ж әй ауырған болар, — деді біреу.
— Кім білсін... Мен оған әдейі “Октябрь балаларын” 
әкеп ем.
Қүлағым елең ете қалды. Пионерлердің сонау Алматыда 
шығатын осындай газеті барын естігем, оны Ш аншатайдың 
өзі айтқан.
“ Ол газетте өлең де, әңгіме де, суреггер де басылады. 
Сен суретті көп сал. Ж ақсысын сонда жібереміз, сөзсіз баса- 
д ы ” , — деген болатын.
Енді, міне, сол газеттерді алып келген. “Айтпақшы, сон- 
да бүл бүгін ауылға барған болды ғой. Әйтпесе, газет бүл 
араға қайдан келмек?”
— Ж азылар, — деді Ы қсан. — Ү йқтап жатыр ғой.
— Ж азылса, ж ақсы болды, — деді Ш аншатай. — Мен 
бүгін оны ренжітіп алып ем. Енді сөйлеспес те.
— Қайда барар дейсің. Өзіміз білетін Ертай ғой.
“Әрине, — деймін мен іштей. — Қайта мен ренжіттім
ғо й с е н і. Т ү р а с а л ы п , а й тс а м ба е к е н ... Т ү у , осы
жеңілтектігім -ай! ”
— Мазасын алмайық, — деді Ш аншатай, — үйқтасын.
24

Енді маған үйқы келер ме? Желіктіріп кетті емес пе! Ж о- 
о, енді жату... Бірақ екінші ой дымымды қүртты. “ Бүкіл 
жүрт сені ауру дейді. М үның не?”
Сол түнгі өзім тілеп алған “азапты” бастарыңа бермесін!

жүктеу/скачать 2,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: