4)еңбек баларда іскерлік байланысты және әріптестік қарым-қатынасты дамытуға міндетті
Шацкийдің педагогикалық тәжірибесінде тәрбие жүйесі біртұтас әлеуметтік-педагогикалық бірлік ретінде өмір сүрді, оның құрамына бала-бақша, бастауыш және орта мектеп, мектеп интернат, клуб және оқу залдары енді. Бұған қосымша зерттеу мекемелері мен педагог кадрлардың біліктілігін көтеру жүйесі де құрылды.
Атақты педагог А.С.Макаренконың (1888–1939) тәрбие жүйесі кеңестік дәуірдің 20-30 жылдары Украйн жерінде Полтавада М.Горький атындағы балалардың еңбек колониясы мен Ф.Дзержинский атындағы коммунада Ресейде кең көлемде – қараусыз қалған балалармен нәтижелі жұмыс жасау жолдарын қарастыру кезеңінде қалыптасты.
Атақты педагог А.С.Макаренконың (1888–1939) тәрбие жүйесі кеңестік дәуірдің 20-30 жылдары Украйн жерінде Полтавада М.Горький атындағы балалардың еңбек колониясы мен Ф.Дзержинский атындағы коммунада Ресейде кең көлемде – қараусыз қалған балалармен нәтижелі жұмыс жасау жолдарын қарастыру кезеңінде қалыптасты.
Оның ерекшелігі: бұлар мектеп-интернат, мектеп-кешен түрінде; тәрбие жүйесі: оқу, еңбек, ұжымдық әрекет, өзін-өзі басқару, клуб жұмыстары негізінде өзара тығыз байланыста құрылды. Жүйеқұрушы факторлар негізіне ондағы тәрбиеленушілер ұжымының нағыз өндіріспен айналысуын және өзін-өзі басқаруын жатқызуға болады. Еңбек колониясында электр құралдарын және фотоаппарат жасайтын завод болды. Бұлар үлкендердің басшылығымен мектептегі жалпы білім беру саласымен қатар бастауыш кәсіби білім алуға мүмкіндік берді.
А.С.Макаренконың маңызды жаңалығы - бұл тәрбиеленушілердің жеке басын ұжымда және ұжым арқылы тәрбиелеу, балалар ұжымын құру және дамыту әдістемесін жасау болды. Ондағы тағы бір негізгі ерекшеліктер қатарына тәрбие жүйесінде балалардың жас ерекшеліктерінің әртүрлі болуы, комондирлер кеңесінің, өзара жауапкершіліктің, ұжымда өзін-өзі басқарудыың, оның жоғары органы ретінде жалпы жиналыстың және т.б. элементтердің қалыптасуы.
