а) мәтінде берілетін алғашқы сөйлем негізгі ойдың кім, не арқылы өрбитініне байланысты болады. Бұл шартты түрде алынған, өйткені басқа бөлік бір ғана емес, екі- үш сөйлемнен де болуы мүмкін
а) мәтінде берілетін алғашқы сөйлем негізгі ойдың кім, не арқылы өрбитініне байланысты болады. Бұл шартты түрде алынған, өйткені басқа бөлік бір ғана емес, екі- үш сөйлемнен де болуы мүмкін;
ә) ортаңқы бөлік, айтылатын ойдың дамуына қатысты болады;
б) қорытынды бөлік, айтылатын ойдың түйіні.
Күрделі синтаксистік тұтастықтың құрылымдық түрлері:
Тізбекті күрделі синтаксистік тұтастыққа бірігуші сөйлемдер бір- бірімен іліктестік қатынаста байланысып тұрады. Яғни, сөйлемдер бірінен- бірі туындап, соңғысына бағынып отырады. Бірінші сөйлемнің элементі (бір мүшесі) екінші сөйлемде, екінші сөйлемдікі үшіншіде, т.с.с., қайталаныпқолдануы арқылы жүзеге асады. Ондай қайталанушы сөздер сол күйінде қолданылып, есімдік, үстеу сөздермен ауысып отыруы мүмкін . Сол арқылы ойдың дамуы, іргелі қозғалысы іске асады.
Күрделі синтаксистік тұтастөйлемдердің байланысу тәсіліне қарай:
Тізбекті күрделі синтаксистік тұтастыққа бірігуші сөйлемдер бір- бірімен іліктестік қатынаста байланысып тұрады. Яғни, сөйлемдер бірінен- бірі туындап, соңғысына бағынып отырады. Бірінші сөйлемнің элементі (бір мүшесі) екінші сөйлемде, екінші сөйлемдікі үшіншіде, т.с.с., қайталаныпқолдануы арқылы жүзеге асады. Ондай қайталанушы сөздер сол күйінде қолданылып, есімдік, үстеу сөздермен ауысып отыруы мүмкін . Сол арқылы ойдың дамуы, іргелі қозғалысы іске асады.
Тізбекті күрделі синтаксистік тұтастықты құраушы сөйлемдер алғашқы сөйлеммен (басқы бөлікпен) өзара іліктесіп барып, бірінен соң бірі тізбектеліп байланысатын болса, параллельді күрделі синтаксистік тұтастықты құраушы сөйлемдер алғашқы сөйлеммен (басқы бөлікпен) бәрі бірдей тең дәрежеде байланысады.
Паралельді күрделі синтаксистік тұтастық:
Үй іші күзектің суық күндеріне бейімделіп жиналған. Биік төсек, жүкаяқтар жоқ. Мол жастық, қалың көрпелі жертөсек пен айнала тұтқан қалың текемет, тұскиіз, кілемдер бар. Төр жақта сырмақ үстіне салынған арқар терісі, жүні ұзын сеңсең бөртектер жатыр. Іргеден жел соқпастай етіп қымталып, шымқалған жылы жайдың қонақ отыратын орындары да сыз өткізбес, қалың. Маздап жанған қидың оты, қызуын үлкен үйге кең жайып, даланың салқынын бұл мекенге кіргізбей тұр (М.Ә.)
