Спорттағы жаттығу және жарыс іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктері қ.І. Адамбеков

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
159 
ОӘЖ:796,011,3:736,3. 
 
ДЕНЕ ТӘБИЕСІ ЖӘНЕ СПОРТПЕН ШҦҒЫЛДАНУ КЕЗІНДЕГІ АҒЗАНЫҢ 
КЕЙБІР ФИЗИОЛОГИЯЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ 
 
Т.Т. Ережепов – аға оқытушы, Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Дене тәрбиесі және спортпен шҧғылданатын студенттердің, сабақ алдында ішкі ағза мен жҥйелері 
қызметінің  ӛзгеруі  байқалады,  бҧл  ағзаның  сӛре  алдындағы  және  сӛрелік  жағдайы.  Бҧл  ӛзгерістер 
рефлекторлық шартты қызметінің қорытындысы мен әртҥрлі сапалық кӛріністері болуы мҥмкін. 
Сӛре  алдындағы  жағдайда,  әдетте  жҥйке  жҥйесінің  қозғыштығының  кӛтерілуінен,  қанайналым, 
тыныс алу, ас қорыту мен бӛлу, зат алмасу жҥйесі қызметінің кҥшеюінен болады. Егер, бҧл ӛзгерулер 
біркелкі болса, орнықты шекарадан асып кетсе, олар қозғалыс аппаратын ішкі ағза мен жҥйені алдағы 
бҧлшық  ет  қызметіне  қамтамасыз  етуге  дайындайды.  Кейде  оқу  сабақтары  мен  жарыстар  жағдайы, 
ӛте  кҥшті  тітіркенгіштік  болуы  мҥмкін, онда  жҥйке жҥйесінің  қолайлы қозуының  орнына,  студент-
тердің қозғыштығының шамадан тыс кӛтерілуі «сӛрелі безгектің» белгісі. 
«Сӛрелік безгек» – соңғы қорытындысында жҥйке жҥйесі орталығының тежелу процесінің дамуы-
на, ағза қызметі мен жҥйесінің езілуіне, спорттық техникалық нәтиженің тӛмендеуіне әкеліп соғады. 
Мҧндай  сӛреден  шығар  алдындағы  сӛрелік  жағдайына  қолайсыз  болады.  Сӛрелік  жағдайы  денені 
қыздыру арқылы реттеуге болады [1, 2, 3]. 
Бҧлшық  еттердің  жҧмысты  ҧзақ  уақыт  орындаған  кездерінде  бірте  бірте  қуат  қоры  таусылады, 
қанша зат алмасу ӛнімдері жиналады, ал бастың  ми қабына жҧмыс істеуші қаңқа бҧлшық еттерінен 
тҥскен шабыттар, қозу мен тежеу  процесінің әдеттегі ӛзара қатынасын бҧзуға қатынасын келтіреді. 
Ӛзгеру  адамның  сезімімен  қосылып,  дененің  жҧмысын  орындауды  қиындатады,  қорытындысында 
ағзаның жҧмыс қабілеті тӛмендейді, қажу жағдайы басталады. Егер ағзаны тынықтырып, басқа қыз-
метке қосып тынықтырса ағза ӛнімдердің ыдырауынан босайды, ӛзінің уақыт қорын қалпына келтіре-
ді. Қажудың дәрежесі, яғни қалпына келтіру, қажу белгілері жойылады, ағза қайтадан жҧмысқа қабі-
летті болады. Қажудың дәрежесі, яғни қалпына келтіру кезеңі, студенттердің денсаулық жағдайы мен 
дене дайындығына, орындалған жҧмыстарының ҧзақтығы мен қарқындылығына, кӛлемі мен қорша-
ған ортаның жағдайына байланысты. Басқа тең жағдайда, дененің жҧмыс істеу қабілетіне, студенттің 
рухани-жігерлі дайындығына, сезім әрекеттеріне бой алдырғыш кҥш-қуатына кӛп ықпал етеді [4]. 
Мақсаттылық, жеңіске деген жігерлілік, борышқа деген жауапкершілік, жағымды сезімге шақыра-
ды, олар кҥш қосады, қажудың басталу уақытын алыстатады және керісінше жігерліліктің болмауы, 
алдағы еңбектен, кҥрестен қорқу, жабырқану, тӛменгі рухани жағдай, қарама-қайшы сезіну, қажудың 
басталуын жылдамдатады, шаршаудың сезімдерін кҥшейтеді. 
Жҧмыс істеу қабілеті мен қажудың тӛмендеуін әртҥрлі жатығулардан, жҧмыстардан кейін, кҥшті 
қалпына келтіретін демалыс қажет. Демалыс белсенді және белсенді емес болуы мҥмкін. Ҧйқы және 
тамақтанудың дҧрыс ережесі толыққанды демалысқа маңызы ӛте зор. 
Демалыстың  болмауынан,  жеткіліксіз ҧйқы  салдарынан,  ретсіз және  шамадан  тыс  тамақтанудан, 
сонымен бірге денсаулық жағдайында ауытқуы бар болса, әркездегі қайталанып келетін ауыр жҧмыс-
тар созылмалы қажуға, тым шаршауға әкелуі мҥмкін. Қажу қҧбылысы елеусіз, біртіндеп ҧлғая тҥсуі 
мҥмкін: ҧйқы бҧзылады, тәбет тӛмендейді, сосын шаршағандықты сезіну пайда болады, шҧғылдану-
ды қаламайды, тер шығу ҥдейді, салмақ азаяды, ағзада басқа да бҧзылулар пайда болады. Ҧзақ уақыт 
тым шаршап қажығандықты, орталық жҥйке жҥйесінің шамадан тыс тітіркенгендігі мен қажығанды-
ғы және жаттығу сабақтарының тәртібі мен негізі процестерінің байланысы бҧзылуын спортта артық 
жаттыққандық  деп  атайды.  Жҥйелі  дәрігерлік-педаногикалық  бақылау  мен  ӛзін-ӛзі  бақылау  ҧзақ 
уақыт артық жаттыққандықтың бастапқы белгілерін уақытында анықтауға және қажетті сақтандыру 
шараларын қабылдауға мҥмкіндік береді. Артық жаттыққандық арнайы емделуді талап етеді [3, 4]. 
Егер дене шынықтыру мен шҧғылданушы немесе спортшы жеткіліксіз жаттықса және оған қара-
май  жаттыққандық  жағдайындағы  қуаттылыққа  тепе-тең  дене  шынықтыру  жҧмысын  орындауға 
тырысса , онда жҧмыс істеу басталғаннан соң, бірнеше уақыттан кейін ол, аяқтың қозғалмай қалуын, 
кеудесінің  қысылғанын,  ауыртпалықты,  басы  айналуды,  тҧншығуды  сезінеді.  Аталған  сезімдердің 
шарықтау  шегін  «  ӛлі  нҥкте»  деп  атайды.  Бҧл  қажығандықтың  бір  тҥрі.  Егер  жҧмысты  жалғастыра 
отырып қайраттылықтың кҥшімен «шыдап» бақса, пайда болған ауыр сезімдерден басым келсе, онда 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
160 
біршама уақыттан кейін, тыныс алу, кеуденің қысылғаны, ауырғаны жеңілдейді және жеңе алмайтын, 
жҧмысты  тастау  ықыласы,  жалпы  кӛңіл-кҥй  сезімінің  жақсаруына  орын  береді.  Мҧндай  жағдайды 
«екінші тыныс» – деп атайды. 
Жақсы жаттыққандық жағдайында алдын ала денені қыздыру, біртіндеп еңбектің кҥшін кӛбейту , 
«ӛлі нҥктенің» келу уақытын алыстатады немесе жағымсыз сезімдерді әлсіретеді, «екінші тыныстың» 
келуін, ашылуын жеңілдетеді. 
Дене мәдениеті және спорт сабақтары кезінде кейбіреулердің әдістемелік және санитарлық-гигие-
налық  ережелерді  ӛрескел  бҧзғаны  салдарынан  мына  тӛмендегідей  аурулы  жағдайлар  пайда  болуы 
мҥмкін: гравитатциялық естен тану, артостатистикалық талықсу, талып қалу жағдайы және т.б. Дене 
мәдениеті және спортпен шҧғылданушы студент, осы аурулы  жағдайлардың негізгі ерекшеліктерін, 
олардың пайда болғанын ескеруді және оған қажетті алғашқы кӛмек кӛрсетуді білуі қажет. 
Гравитациялық естен танудан сақтанудың әдісі  – мәреге жҥгіріп келгенде бірден тоқтап қалмай, 
жҥгірісті біртіндеп тоқтату керек. 
Ортостатистикалық талықсу – гравитациялық естен танудың біртҥрі. Бҧл қҧбылыс адамның қатар-
да ҧзақ тҧруынан болады.Ортастатистикалық талықсу ҧзақ уақыт кҥштену жағдайынан кейін белсен-
ді қозғалыстың шектелуінен кҥре тамыр қанының кҥш қҥатын реттеушісінің бҧзылуына, қанның кеу-
де  мен  аяқтың  тӛменгі  бӛлімінде  тҧрып  қалып  жҥрекке  кҥре  тамыр  арқылы  қанның  қҧйылуының 
нашарлауына байланысты пайда болады. Сырттан қарағандағы белгілері, сақтану ережелері, шарала-
ры мен алғашқы кӛмек, сол гравитациялық естен тану жағдайындай [1, 2, 3, 4]. 
Талып қалу жағдайы кейбір денені шынықтырушылар мен спортшылардың қатты уайымдап, қай-
ғыру,  салдарынан  және  жағымсыз  сезімдерден  пайда  болады.  Бҧл  жағдайларда  кҥре  тамыр  қанның 
кҥш  қуаты  бірден  тӛмен  тҥседі.  Осыдан  бастың  миына  біршама  қан  жетіспейді  де  есінен  танады. 
Денешынықтыру жаттығуларын шамадан тыс зорланып істейтін ауыр атлеттер мен басқа спортшы-
ларда кӛкірек пен қҧрсақтың ішкі қан қысымының бірден кӛтерілу нәтижесінен кеуденің сору әрекеті 
бҧзылады, кҥре тамырдағы қан қысымы тӛмендейді, қанды кӛмірқышқыл газымен байыту нашарлай-
ды. Ауыратлетшілерде мойын бҧлшық еттерінің жақсы дамуына байланысты қатты кҥштену кезінде, 
мойынның қан тамырлары соғылады да, миға қан келмейді. Нәтижесінде ми қансызданады да, талып 
қалу жағдайына әкеледі. 
 
1. Адамбеков Қ.І., Тастанов Ә.Ж., Әбілдабеков С.Ә. «Таңдамалы спорт түрлерінің теориясы мен әдістеме-
сі» – Алматы, 2011. 
2. Массовая физическая культура в ВУЗе (учебное пособие). Под редакцией Маслякова В.А., Матякова В.С. – 
М.: «Высшая школа», 1991. 
3. Пономарев Н.И. Физическая культура как элемент культуры общества и человека. – Алматы: «Мерей», 1996. 
4. Физическая  культура студента. Под редакцией. Ильинича В.П. – М.: Гардарики, 2001. 
 
Резюме 
В данной статье рассматриваются некоторые физиологические состояние организма, во время занятий физи-
ческой культурой и спортом у студентов и подростков. 
 
Summary 
In the article we present some physiological condition of students and teenagers organism during occupying physical 
training and sport. 
 
УДК: 796.011.3: 796.856 
 
ОБЩИЕ ФИЗИЧЕСКИЕ КАЧЕСТВА КАК ФАКТОР, ОБЕСПЕЧИВАЮЩИЙ 
РЕАЛИЗАЦИЮ ТЕХНИКО-ТАКТИЧЕСКИХ УМЕНИЙ 
 
Б.Ж. Аязбаев – преподаватель кафедры «Оздоровительный физической культуры» КазНПУ им. Абая 
 
Двигательные возможности человека принято называть физическими качествами. Сила, быстрота, 
выносливость, ловкость, гибкость – все эти физические качества проявляются в движениях, и харак-
тер их проявления зависит от структуры движений. Например, удары могут выполняться с установ-

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
161 
кой на силу (длинный – сильный удар) и с установкой на скорость (короткий – быстрый удар). 
Однако установка на «сильный» удар, как правило, приводит к толчковому эффекту, а установка 
на быстрый удар – к нокауту (если удар был точен). 
Воспитание физических качеств в таэквондо осуществляется во всех формах занятий. В качестве 
средств воспитания необходимых физических качеств, прежде всего, необходимо выделить упражне-
ния,  связанные  непосредственно  с  таэквондо  (учебные,  учебно-тренировочные,  тренировочные  и 
соревновательные бои). 
Однако в связи с тем что реализация техники и тактики тхэквондо в ходе тренировочной встречи 
не  зависит  от  желания  самого  спорсме-на,  а  обусловлена  трудно  предсказуемым  возникновением 
«пусковых» ситуаций в тренировочном процессе, трудно запланировать число необходимых повторе-
ний приема. В то же время может оказаться необходимым повторение определенных приемов, требу-
ющих повышения какого-либо чисто физического качества. 
В этих случаях целесообразно применять близкие к движениям бойца упражнения, имитирующие 
атакующие и защитные действия без снарядов и с использованием различных снарядов. 
Следует обозначить два направления в развитии физических качеств: общую физическую подго-
товку  и  специальную  физическую  подготовку.  Практически  во  всех  видах  спорта  с  приближением 
хода подготовки к основным соревнованиям значительную часть времени отводят упражнениям, спе-
цифическим  для  данного  вида,  однако  в  процессе  многолетней  подготовки  и  особенно  на  этапе 
начальной подготовки приоритет отдается общефизическим упражнениям, обеспечивающим форми-
рование основных групп мышц, и реализацию таких естественных для человека движений, как бег, 
прыжки, гимнастика, плавание, игры. 
Но в то же время следует помнить, что в условиях ранней специализации, когда в спортивные сек-
ции  приходят  дети  со  слабым  произвольным  вниманием,  доминирование  упражнений,  далеких  от 
смысловой деятельности избранного вида спорта, побуждает детей уходить из такой секции. 
Пока что в спортивных единоборствах программ, в которых учитывался бы факт ранней специали-
зации и, соответственно, обосновывались бы содержание и методология подготовки детей, нет. Каж-
дому тренеру придется использовать свои знания и интуицию педагога на уровне первооткрывателя. 
Необходимо также внести ясность в понятия о физических качествах. 
Исторически сложилось так, что к физическим качествам, кроме силы, быстроты и выносливости, 
относят  гибкость  и  ловкость. Это  неверно,  поскольку  гибкость  следует  относить  к  анатомическому 
качеству,  обеспечивающему  подвижность  в  суставах  позвоночника  (непосредственно  гибкость)  и 
растянутость в суставах конечностей (табл. 1). 
Ловкость намного более многомерна, чем блок чисто физических качеств, и состоит из ряда таких 
составляющих,  как  точность  движений  по  меткости,  устойчивость,  согласованность  движений, 
которая обеспечивает координированность, и т. д. (табл. 1). 
В  связи  с  вышеизложенным  целесообразно  рассматривать  функциональную  подготовку  как  три-
единый процесс развития: 
•
 
энергетических способностей; 
•
 
физических способностей, обеспечивающих динамические функции; 
•
 
сенсомоторных способностей, обеспечивающих управленческую функцию; 
•
 
психомоторных  способностей,  обеспечивающих  надежность  управления  в  психострессорных 
ситуациях, что так важно в боевых условиях поединков. 
Выполнение энергетических и динамических функций обеспечивается качествами, представленными 
в трех блоках: морфологического, вегетативно-энергетического и чисто физического состава (табл. 1). 
Морфологические качества предопределены генетически и тренировке практически не поддаются. 
Их учет необходим для сравнения своих морфологических данных с данными противника, что позво-
ляет более приближенно адаптировать свои действия против него. 
Соматотип предопределяет многие функциональные качества. Так, состояние жировой прослой-
ки относит бойца к категории способного к скоростно-силовой борьбе или к темповой борьбе. 
Весо-ростовые  качества,  пропорции  тела  и  длина  конечностей  оказывают  влияние  на  состав 
оптимальной техники и в определенной степени на эффективность проявления физических качеств в 
процессе реализации этой техники. 
Степень гибкости влияет на эффективность реализации техники как в атакующем, так и в защит-
ном аспекте. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
162 
Энергетические качества зависят от генетически заложенных механизмов хемообмена обеспечива-
ющих энергетику всей умственной и двигательной деятельности питательными веществами и кисло-
родом через кровь и лимфу. 
Кровь доставляется по сосудистой системе благодаря непрерывной работе сердца. При этом сосу-
ды должны варьировать свой тонус в зависимости от потребностей организма, а сердце должно варь-
ировать  частоту  сокращений  и  систолический  объем,  что  и  относится  к  гемодинамике,  на  которую 
обращается основное внимание при организации медицинского контроля в спорте. 
 
Таблица 1. Функциональные качества таэквондиста как средство прогнозирования направ-
ленности его подготовки 
 
№ 
Блок качеств 
Составляющие 
Направление использования данных 
 
 
 
1 
 
 
Морфологические 
данные 
 
• соматотип; 
• весо-ростовые данные;  
• пропорции тела. длина конеч-
ностей;  
• степень гибкости 
Соматотип дает возможность прогнози-
ровать  преимущественные  качества 
индивида  в  соответствии  с  законами 
морфологии.  Пропорции  тела  и  т.д. 
позволяют  индивидуализировать  тех-
нику.  Гибкость  обеспечивает  амплиту-
ду движений в ударной технике 
 
 
 
 
2 
 
 
 
 
Энергетические качества 
 
 
 
• гемодинамика; 
• хемообмен; 
• омега (П)-потенциал 
Гемодинамика позволяет оценивать ре-
акцию  организма  на  нагрузки  и  опера-
тивно  вносить  изменения.  Хемообмен 
сигнализирует  о  качестве  обмена  ве-
ществ и влиянии на общую энергетику. 
Омега-потенциал  позволяет  прогнози-
ровать  возможности  бойца,  а  его  коле-
бания  –  свидетельствовать  об  отклоне-
ниях от нормы и мерах по их снятию 
 
 
 
3 
 
 
Физические 
(кондиционные) качества 
 
 
• сила: 
• быстрота; 
• выносливость 
Эти  качества  должны  соответствовать 
срединным  нормам  для  СВК.  Попытки 
превзойти  самого  себя  могут  привести 
к  поломке  функциональных  систем. 
Следует  помнить,  что  в  данном  виде 
спорта  главным  показателем  является 
спортивный результат 
 
 
4 
 
 
Сенсомоторика 
 
• двигательная асимметрия; 
• сенсорные пороги; 
• скорость простой реакции 
Все перечисленные в данном блоке  ка-
чества  предопределяют  качество  фор-
мирования таких способностей, как: 
• скорость удара; 
• частота ударов; 
• точность ударов по движущейся мишени 
 
 
 
 
5 
Сенсомоторика 
• координированность 
• скорость и адекватность слож-
ной моторной реакции; 
• рецептивная антиципация; 
• сенсомоторная выносливость; 
•  адекватность  работы  в  ситу-
ативном психострессе; 
• длительность адекватной рабо-
ты в ситуативном психострессе 
•  точность  ударов  в  собственном  пере-
движении; 
• скорость защитной реакции туловища 
на удар противника; 
•  скорость  защитной  реакции  отскока 
на удар противника; 
• скорость защитной реакции руками на 
удар противника; 
• скорость ответного удара на удар про-
тивника 
 
Омега-потенциал  является  интегральным  показателем  степени  энергетической  обеспеченности 
индивидуума. Омега-потенциал до 20 милливольт характеризует слабую энергетическую обеспечен-

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
163 
ность, но (как правило) высокую управляемость. Омега-потенциал от 20 до 40 милливольт характери-
зует высокую энергетическую обеспеченность. Омега-потенциал, выходящий за пределы  40 милли-
вольт, характеризует сверхвысокую энергетику, зачастую приводящую к неуправляемости индивида. 
Тренер, имеющий такие данные о своих учениках, может более приспособительно работать с ними в 
плане  обучения  технике  и  тактике,  прогнозирования  величины  функциональной  отдачи  и  в  плане 
воспитательной работы. 
Физические  (кондиционные)  качества  непосредственно  участвуют  в  реализации  технических 
действий, обеспечивая силу их проведения и длительность без снижения эффективности. 
Их  учет  сам  по  себе  дает  возможность  тренеру  более  глубоко  оценивать  возможности  каждого 
воспитанника и представлять сложную взаимосвязь всех качеств в борьбе за победу. 
Как  сказал  профессор  Ю.А.Шулики  в  научной  и  научно-методической  литературе  по  таэквондо 
нет единого мнения о соотношении физического и технико-тактического компонента на этапах спор-
тивной подготовки таэквондистов. 
 
1.
 
Ким Су. Основы таэквондо. – Сеул. Южная Корея. 
2.
 
Шулики Ю.А. Таэквондо. Теория и методика. – Россия. 2007. 
 
Тҥйін 
Бҧл мақалада жалпы физикалық дайындықтан спортшыға ӛзінің техникалық тактикалық арсеналын пайдала-
нуға тигізетін әсері жайында баяндалған. 
 
Resume 
This article is about the effect of sportsman’s technical and tactical arsenal of general physical training. 
 
ӘОЖ: 37(574):004 
 
ТРЕНАЖЕРЛЫҚ ЖҤЙЕМЕН ВОЛЕЙБОЛ ОЙЫНЫ 
ТЕХНИКАСЫН ТИІМДІ ЖЕТІЛДІРУ 
 
С.Ахметов – магистр оқытушы, Абай атындағы ҚазҰПУ 
 
Зерттеу  ӛзектілігі.  Волейбол  ойынындағы  кемшіліктерді  тҥзетуге және  техникалық даярлықтың 
тиімділігін арттыруға қимылдарды орындау барысы бойынша тҧрақты кері байланысты ҧйымдастыру 
кӛмектесуге  тиіс.  Осы  талаптарға  спортшыға  оның  қимыл-қозғалыстарының  сапасы  туралы  белгі 
беретін  тренажер  қондырғылары  жауап  береді.  Олай  болса,  жаңа  тренажер  қондырғыларын  жасау 
әрқашан  да  оқу-жаттығу  ҥдерісі  тиімділігінің  арттырылуын  қамтамасыз  ететін  ӛзекті  бағыттардың 
бірі болып табылады. 
Жҧмыстың мақсаты. Жаңа тренажер қондырғыларын және оларды қолдану әдістемесін пайдала-
ну негізінде білікті волейболшы қыздардың бойында қос қолмен қабылдау-беру техникасын одан әрі 
жетілдіру жолдарын анықтай білу. 
Зерттеу әдістері: арнайы спорттық қҧралдарды қолдану әдістемесін қолдана отырып педагогика-
лық бақылау жасау. 
Зерттеу нәтижелері мен сараптамасы 
Арнайы тренажерлерді пайдаланудың реттілігі негізіне допты қабылдау-беруді орындау жағдайла-
рын біртіндеп кҥрделендіру, сонымен қатар бір тренажердің екінші тренажерге бірізді ӛзара кӛмекте-
су қағидасы қойылды. Мысалы, бірінші тренажерде волейболшы қыздар тек қана қос қолмен тӛмен-
нен қабылдауды орындайды. Екінші тренажерде енді тӛменнен қабылдау да, жоғарыдан қос қолмен 
доп беру де орындалады, бҧл ретте бірінші тренажерде жетілдірілетін дағдылар дәл осы дағдыларды 
екінші тренажерде жетілдіруге кӛмегін береді. Алайда, доптың кідіріс табуымен байланысты қателер 
кӛрсетіліп отыратындықтан, жаттығуларды орындау жағдайлары бірінші тренажерге қарағанда кҥр-
делірек  бола  бастайды.  Ҥшінші  тренажерде  волейболшы  қыздар  допты  қабылдау-беруді  енді  ойын 
жағдайларына жақындастырылған жадайларда, барлық мҥмкін болатын тәсілдермен орындайды. Бҧл 
ретте алғашқы екі тренажерлерде жетілдірілетін дағдылар дағдылардың ҥшінші тренажерде жетілді-
рілуіне кӛмегін береді. 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
164 
Жаттығу барысында волейболмен шҧғылданушы әрбір спортшының барлық ҥш тренажерді пайда-
лану  уақыты,  жаттығу  жоспарын  бҧзбау  ҥшін,  30-35  минуттан  аспауы  қажет  екендігі  анықталды. 
Әрбір тренажерде жаттығуларды орындау әрекеттері арсындағы ҥзіліс 5-10 с кӛп болмауы керек, ӛйт-
кені бірқатар мәліметтер бойынша, тренажер қондырғыларын пайдаланудың осы режимі максималды 
дәлдікті алу тҧрғысынан алғанда ең тиімді болып келеді. 
Әрбір тренажерді апробациялау барысында алғашқы екі тренажердегі жаттығу жағдайларын кҥр-
делендіру: 
а) серігі жіберетін доптың ҧшу жылдамдығын (алдамшы соққылар – 5-7 м/с бастап, доп берулер 
мен шабуылдаушы соққылар – 16 м/с дейін); 
ә) серіктер арасындағы қашықтықты (4 м-ден 8 м дейін); 
б) диаметрі 50 см шеңберде тҧрған серігі шеңберден шықпай-ақ допты ҧстап алатындай етіп (қата-
рынан 3-тен 5-ке дейін рет) орындалған допты беру-қабылдау санын арттыру арқылы жҥзеге асыры-
луы керек екендігі анықталды. 
Екінші тренажерде жаттығу жағдайларын кҥрделендіру, онымен қоймай, «шекті» уақытты белгі-
леу қондырғасын қайта қосу арқылы жҥзеге асырылуға тиіс. Волейболшы қыздардың дербес даярлы-
ғына қарай, қос қолмен тӛменнен қабылдауды орындаған кезде 40 мс-ден 30 мс-ге дейін, ал қос қол-
мен жоғарыдан беруді орындаған кезде  – 70 мс-ден 80 мс-ге дейін. Бҧл ретте тӛменнен қос қолмен 
қабылдап  алуды  орындаған  кезде  дыбыс  сигналының  болуы  жол  берілген  қателікті,  доптың  кідіріс 
табуын  білдіреді.  Жоғарыдан  қос  қолмен  доп  беруді  орындаған  кезде,  керісінше,  дыбыс  белгісінің 
болмауы  қатені  білдіреді,  яғни  спортшы  доп  беруді  жҧмсақ  емес,  қатты  орындайды,  бҧл  жаңадан 
ҥйренушіге тән. Алайда, эталонды техникаға сәйкес келетін, қос қолмен жоғарыдан доп беруді орын-
даған кезде қолдардың доппен ӛзара әрекеттесуінің жоғарғы шегі 90 мс-мен шектелді. Бҧл, қос қол-
мен жоғарыдан жҧмсақ доп беру дағдыларын жетілдіре отырып, допты ҧстап алу мен лақтыру шегін-
дегі айқын кідіртуді болдырмау ҥшін жасалды. 
Ҥшінші тренажерде допты қабылдау-берулерді барлық тәсілдермен, допты кідіртусіз және жоғал-
тусыз  орындау  қажет,  бҧл  ретте  торы  бар  раманың  бҧрылу  бағдарламасы,  тордың  алдымен  кӛлбеу 
жазықтықта, ал одан кейін кӛлденең жазықтықта және екі жазықтықта да бірге бҧрылу бҧрышының 
шамасы бойынша біртіндеп кҥрделене тҥсуі керек. 
Тордың бҧрылу бҧрышы мен бағытының ӛзгеруіне қарай доптың қайту жылдамдығы мен бағыты 
ӛзгереді. Осылайша доптың ҧшу жылдамдығы мен траекториясы бойынша жаттығуды орындау жағ-
дайлары кҥрделене тҥседі. Онымен қоймай, тордың бҧрылуының әрбір келесі бағдарламасымен, доп-
қа дәл шығу ҥшін, қабылдау-беру тәсілін таңдау ҥшін, бастапқы қалып қабылдау және таңдап алын-
ған тәсілмен одан кейінгі қабылдау-беруді орындау ҥшін, доптың кері ҧшу жылдамдығы мен бағы-
тын дәл табу қиынырақ бола бастайды. 
Әрбір  тренажерде жаттығуларды  орындаудың дәлдік  критерийі  тапсырмаларды  алдымен  3, одан 
соң 4 және 5 рет қатесіз және допты жоғалтпай орындау болуға тиіс екендігі анықталды. 
Жаттығулар барысында сонымен қатар барлық тренажерлерде серіктер қабылдау-беруді орындау 
техникасын ӛзара жетілдіруді жҥзеге асыра отырып, жҧппен жаттығуға тиіс екендігі де анықталды. 
Бҧл спортшылардың қызығушылығын арттырады, бір-бірімен жарысуларына ықпал етеді. 
Тренажерлерді апробациялау бойынша жҥргізілген зерттеулердің нәтижесінде біз оларды пайдала-
ну әдістемесін жасап шығардық, ол келесі шағын тарауда баяндалған. 

жүктеу/скачать 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: