Спорттағы жаттығу және жарыс іс-әрекетінің психологиялық ерекшеліктері қ.І. Адамбеков

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
165 
Summary 
The hypothesis that there are the general indicators characterizing development technicians at stages of mutual relations 
of hands волейболлисток, despite structural differences of technical methods of game is proved. 
 
МЕТОДЫ И ПРИЕМЫ РУКОПАШНОГО БОЯ 
 
Б.М. Максутов – преподаватель кафедры ОФК 
 
Наиболее  рациональные  и  целесообразные  способы  физического  воздействия  на  противника,  а 
также тактические и специальные психологические приемы, способствующие эффективности их при-
менения, составляют систему, получившую название рукопашный бой. 
Стремление эффективно противодействовать в рукопашной схватке вероятному противнику, вла-
деющему самыми различными современными и древними видами единоборств, вынуждает разраба-
тывать и включать в систему рукопашного боя наиболее прикладные, эффективные и простые техни-
ческие и тактико-технические действия. 
Диалектический подход к синтезации рукопашного боя обязывает воспринимать этот процесс как 
постоянное,  качественное  совершенствование  тактико-технических  и  психологических  приемов, 
строить обучение на самых современных методах и способах системы физического воспитания. 
Основываясь на принципах советской системы физического воспитания, рукопашный бой не при-
емлет  религиозную  и  мистическую  основу  древних  видов  боевых  единоборств,  но  предполагает 
широкое использование современных методов психорегуляции в процессе обучения и психологиче-
ских приемов, способствующих эффективному противодействию противнику. 
Программа  ограничивает  минимальный  объем  техники,  используемой  обучающимися  для  дей-
ствий в моделях вероятных ситуаций. 
Навыки формируются и совершенствуются в действиях: 
– по задержанию; 
– освобождению от захватов; 
– защитно-атакующих, от нападения вооруженного или невооруженного противника; 
– используемых в различных видах рукопашных схваток. Исходя из этого, учебно-тренировочный 
процесс направлен на учение действиям системы рукопашного боя и выработке устойчивого, вариа-
тивного навыка в этих действиях. 
Базовые  технические  действия  и  тактико-технические  требования  Программы  изложены  таким 
образом, что обеспечивается возможность дифференцированного подхода к обучению. 
Структура  учебно-тренировочного  процесса  предусматривает  два  этапа:  подготовительный  и 
основной (этап совершенствования). 
На  подготовительном  этапе  обучения  достигается  физическая  и  координационная  готовность  к 
освоению  действий  рукопашного  боя,  осуществляется  разучивание  минимального  объема  техниче-
ских действий. В процессе занятий происходит уточнение двигательных умений, частично переходя-
щих в навык. 
Тактико-технические требования подготовительного этапа обучения носят обусловленный харак-
тер и служат средством достижения элементарных навыков в технических действиях системы руко-
пашного боя. 
Этап совершенствования преследует цель выработки устойчивых вариативных навыков в тактико-
технических действиях рукопашного боя на базе координационных и двигательных умений, заложен-
ных в ходе учебно-тренировочного процесса подготовительного этапа. 
Программа предусматривает два уровня (ступени) обучения на этапе совершенствования, которые 
различаются по сложности тактико-технических требований и объему технических действий. 
Тактико-технические требования ступени являются тестовыми моделями проверки навыков, выра-
ботанных в процессе учебно-тренировочных занятий. 
Цели, определенные Программой достигаются правильной организацией процесса обучения, осно-
ву которого составляют регулярные плановые занятия. 
Регулярность плановых занятий обеспечивает не только устойчивость приобретаемых навыков, но 
и проявление их вариативности с ростом профессионального мастерства обучаемых. 
Основной гарантией достижения целей обучения является квалифицированное руководство заня-

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
166 
тиями и умелое использование современных методических приемов обучения, основанных на науч-
ных принципах системы физического воспитания. 
В результате длительных перерывов происходит «угасание» наиболее тонко специализированных 
и поздно приобретенных связей, лежащих в основе двигательных навыков и физических качеств. 
Одним из наиболее простых выходов из этой ситуации могут служить индивидуальные и группо-
вые  дополнительные  занятия,  усиливающие  тренировочный  эффект  в  приобретении  и  закреплении 
необходимых навыков. 
Надежной  гарантией  закрепления  двигательных  навыков  и  физических  качеств  являются  само-
стоятельные занятия в свободное время. Правильно организованная консультативная деятельность и 
строгий контроль  инструктора сближают эту форму подготовки с индивидуальной учебно-трениро-
вочной работой. Несмотря на определенное количество ограничений в применении некоторых техни-
ческих и тактических действий, занятия в секции рукопашного боя способствуют приобретению бой-
цовских  качеств,  достижению  высоких  результатов  в  овладении  техникой  и  тактикой  рукопашного 
боя. Соревновательные поединки, являющиеся неотъемлемой частью тренировочного процесса, наи-
более точно моделируют психологическую картину боевой ситуации. 
Незаменимая – роль соревнований как фактора совершенствования тактико-технического мастер-
ства, накопления опыта применения приемов рукопашного боя, воспитания специфической выносли-
вости и психической устойчивости. 
Особый  физиологический  и  эмоциональный  фон,  создаваемый  обстановкой  и  самим  процессом 
состязания, усиливает тренировочный эффект воздействия упражнений и способствует высшему про-
явлению функциональных возможностей организма за счет резервов, которые трудно (а зачастую и 
невозможно) полностью мобилизовать в обычных учебно-тренировочных занятиях. 
Занятия  по  рукопашному  бою  –  сложный  учебно-тренировочный  процесс,  включающий  в  себя 
помимо вопросов обучения техническим действиям, воспитание необходимых физических и психо-
логических качеств, специальных тактических умений. 
Эффективность занятий, т.е. выработка необходимых умений в кратчайшие сроки, зависит от пра-
вильной методики их проведения. Понятие методики охватывает совокупность средств, методов обу-
чения и принципов, на которых они основаны. 
Все теоретические и практические проблемы методики российской системы физического воспита-
ния решаются на научной основе. 
Идеологические основы методики в учебно-тренировочном процессе обеспечивают высокую соз-
нательность  и активность  занимающихся,  позволяют  давать  правильную нравственную  и  правовую 
оценку своим действиям, воспитывают твердую убежденность и решительность. 
Строгая научность всех методов и средств обучения позволяет добиваться максимальной эффек-
тивности занятий за счет внедрения наиболее действенных, современных методических принципов. 
Методика лишь тогда ведет кратчайшим путем к цели, когда основывается на верных принципах, 
наиболее общих теоретических положениях, выражающих закономерности обучения. 
Наиболее общие, отправные положения, определяющие всю направленность и организацию дея-
тельности по физическому воспитанию в нашем обществе, – это принципы всестороннего гармониче-
ского развития личности, связи воспитания с трудовой и оборонной практикой. 
Главенствующее  положение  в  методике  обучения  рукопашному  бою  занимает  принцип  связи 
физического воспитания с трудовой и оборонной практикой. 
Именно  это  общетеоретическое  положение  выражает  главную  цель  учебной  дисциплины  «Руко-
пашный бой». 
Есть, вместе с тем, ряд принципов, которые выражают методические закономерности педагогиче-
ского процесса и, в силу этого, являются обязательными при организации проведения занятий. 
К педагогическим (дидактическим) принципам относятся: 
Принцип сознательности и активности 
Реализация этого принципа заключается в способности инструктора добиваться понимания сущ-
ности учебных заданий обучающимися и обеспечить, активное и заинтересованное выполнение необ-
ходимых упражнений. Это способствует результативности применения методических приемов обуче-
ния, обуславливает творческое использование приобретаемых знаний и умений. 
Принцип наглядности 
Наглядность обучения предполагает как широкое использование, зрительных ощущений, восприя-

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
167 
тий, образов, так и постоянную опору на свидетельства всех других органов чувств, благодаря кото-
рым достигается непосредственный контакт с действительностью. 
Инструктор должен знать, какие раздражители преимущественно воспринимают обучаемые: зри-
тельные,  моторные  или  акустические,  и  максимально  воздействовать  на  отдельные  рецептивные 
типы с помощью определенных приемов обучения. 
Принцип систематичности и последовательности 
Принцип требует соблюдения рациональности и последовательности в процессе обучения. Только 
после воспитания необходимых начальных умений и качеств создаются предпосылки для разносто-
роннего развития и универсальности в действиях. 
Принцип доступности и индивидуальности 
Реализация  принципа  заключается  в  обязательном  учете  групповых,  возрастных  и  индивидуаль-
ных  различий  у  занимающихся  при  подборе  оптимальных  методов,  способов  и  нагрузок  в  учебно-
тренировочном процессе. 
Специфические  закономерности  отдельных  направлений  физической  подготовки  выражают  дру-
гие группы принципов. 
Наиболее  точно  выражают  закономерности  обучения  рукопашному  бою  принципы  методики 
спортивных единоборств. К ним относятся принципы совершенствования спортивного мастерства и 
принципы спортивной тренировки. 
По мере освоения движения различные органы чувств функционируют во все более тесном взаи-
модействии, образуя единый  «комплексный анализатор». Это способствует наиболее тонким и в то 
же время обобщенным восприятиям, необходимым для управления движениями. 
Но при взаимодействии различных анализаторов, особенно в условиях сложной двигательной дея-
тельности,  функции  одних  анализаторов  могут  в  определенных  ситуациях  ослаблять  другие  рецеп-
торные функции. 
В этой связи заслуживает внимание идея временного искусственного выключения некоторых ана-
лизаторов, например, зрительного, для того, чтобы повысить требования к двигательному анализато-
тору и тем ускорить совершенствование его функций. 
 
1.
 
Булочко К.Т Обучение рукопашному бою. – М., 1942. 
2.
 
Галковский Н.М., Катулин А.З. Спортивная борьба. – М.: Физкультура и спорт, 1978. 
3.
 
Роднов В.С. Рукопашный бой (Методическое пособие), – М.: 1984. 
4.
 
Самойлов В.И., Прудов А.В., Соболев С.Н. Техника выполнения рукопашного боя. – М.: ЦС (Динамо), 1986. 
5.
 
Травников  А.И.  Боевые  искусства  мира:  история,  философия,  современность.  Часть  первая.  – 
Краснодар,1990. 
6.
 
Травников А.И. Искусство самообороны. – Краснодар. Краснодарские известия, 2002. 
7.
 
Харлампиев А. Борьба самбо. – М.: Физкультура и спорт, 1957. 
8.
 
Яблочков Н.С., Звягинцев Г.Н. Приѐмы нападения и самозащиты. – М.: Министерство обороны, 1966. 
9.
 
Психология  физического  воспитания  спорта.  /  Под  общей  редакцией  проф.  Джамгарова  Т.Т.  и  проф. 
Пуни А.Ц. – М.: Физкультура и спорт, 1979. 
10.
 
 Захаров Е. и др. Рукопашный бой: Самоучитель. – М.: «Культура и традиции». 1992. 
 
Тҥйін 
Бҧл мақалада қоян-қолтық ҧрысының әдісі мен тәсілі кӛрсетілген. 
 
Summary 
This following article is considered the methods and ways of hand fighting. 
 
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ЖОҒАРЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА 
БАСТАУЫШ СЫНЫП МҦҒАЛІМДЕРІН ДАЙЫНДАУ ЖҤЙЕСІ 
 
Б.А. Сабденова – Абай атындағы Қазақ ҰПУ-нің 
Магистратура және PhD докторантура институтының 1-курс магистранты 
 
Қазақстан Республикасындағы білі беру жҥйесінің реформасы, қоғамдағы әлеуметтік-экономика-

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
168 
лық жаңарулар адам ӛмірінің қай саласында болсын тҥбегейлі ӛзгерістер жасауда. Болашақ тек ӛрке-
ниеттілік  техникалық  прогрестің  деңгейіне  және  экономиканың  ӛсуіне  ғана  байланысты  емес,  ол 
кӛбінесе  адам  игілігі  ҥшін  негізгі  әлеуметтік-экономикалық  мәселелерді  шешуге  дайындығы  бар 
«Адаммен» анықталады және жаңа талаптар қояды. 
Бҧл талаптарды жҥзеге асыруда жаңашыл  оқу ҥрдістерін толық меңгерген, ӛз мҥмкіндіктері мен 
мҥдделерін  барынша  ҥйлесімді  ете  алатын,  мәдени-әлеуметтік  жағдайларға  бейімделу  қабілеті  бар 
мамандарды дайындаудың қажеттігі арта тҥсетіні белгілі. 
Сонымен бірге қазіргі таңдағы білім беру жҥйесіне ізгілендіру, демократияландыру бағыттарының 
енуімен байланысты бастауыш мектеп мҧғалімін дайындау жҥйесін психологиялық, педагогикалық, 
әдістемелік және теориялық тҧрғыдан қарастыру да негізгі мақсаттардың біріне айналып отыр. 
Елбасы  Н.Назарбаевтың  «Қазақстан-2030»  бағдарламасына  сәйкес  «Қазақстан  Республикасында 
білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы»  бекітілді,  онда 
"Білім  берудің  қазіргі  негізгі  мақсаты  –  білім  беру  жҥйесін  тҥбегейлі  жетілдіру  ҥшін  азаматтардың 
әл-ауқатын және экономикалық тҧрақты дамуын қамтамасыз ететін оның бәсекеге қабілеттілігін арт-
тыру, адамзат капиталын дамыту" – делінген [1]. 
Жоғарыда жіктемелеп айтылған қоғамдағы жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдай, әлемдік білім 
беру  кеңістігіне  ену,  ӛркениетті  елдердегі  педагогика  ғылымы  және  білім  беру  жҥйесінің  қазіргі 
кезеңдегі даму бағыттары, мәдени-әлеуметтік жағдайларға бейімделу қабілеті бар, әлемдік деңгейде 
педагогика ғылымында жинақталған тәжірибелерді талдау нәтижесі болашақ бастауыш сынып мҧға-
лімдерін сапалы даярлауды қажет етеді. 
Педагогика ғылымының теориясы мен практикасының қазіргі кезеңдерінде Қазақстандағы педаго-
гикалық жоғары оқу орындарында бастауыш мектеп мҧғалімдерін дайындау жҥйесі мәселесі жоғары 
оқу орындарындағы болашақ маманды дайындаудың әдістері мен формаларын жетілдіруді, педагоги-
калық  технологияларды  жасауды  және  олардың  нәтижелерін  жҥйелеуді  қажет  етеді.  Бҧл  контексте 
болашақ  маманды  ӛзін-ӛзі  іске  асыра  алатын,  ӛзін-ӛзі  айқындай  алатын,  ӛзін-ӛзі  дамыта  алатын 
маман тҧлғасын қалыптастыру басымдылық кӛрсетеді. 
Білім беру Қазақстан Республикасының негізгі басымдықтарының бірі ретінде ерекше маңызға ие. 
Бастауыш  сынып  мҧғалімін  халықаралық  қҧзыреттілік  деңгейіне  сәйкес  дайындаудың  қажеттілігі 
жаһандану ҥрдісімен сипатталды. 
Қазақстандағы педагогикалық білім беру модернизациясы алуан тҥрлі аспектіде (ізгілік, тҧлғалық-бағ-
дарлық,  қҧзыреттілік,  кӛпмәдениеттілік  және  т.б.)  ашып  кӛрсетуге  мҥмкіндік  туғызады:  мамандарды 
дайындау сапасын қамтамасыздандыру механизмдері (ғылыми-әдістемелік қамтамасыздандыру, тестілеу, 
сапалы  басқару,  мониторинг  сапасы,  сапа  ӛлшемдері  т.б.)  (А.В.  Хуторской,  Б.С.  Гершунский,                
В.В. Краевский т.б.); білім саясаты және оның білім берудің ізгілік парадигмасы контексінде даму перс-
пективалары (А.Г. Асмолов, Е.В. Бондаревская, А.А. Бейсенбаева, Б.А. Тҧрғынбаева, Абсатова М.А. т.б.) 
[2, 3, 4, 5]. 
Қазақстанда кӛпмәдени білім беру моделі жҥзеге асырылады, ол әр тҥрлі этникалық мәдениет ара-
сында байланыс жасай отырып, қазақстандық қоғамның бірлігін қамтамасыз етеді және сақтайды. 
Қазақстанда осы бағытта Жоғары мектеп студенттеріне этнопедагогикалық және этнопсихология-
лық білім беру Тҧжырымдамасы (С.А. Ҧзақпаева, К.Ж. Қожахметова) [6]; Жоғары мектеп студентте-
ріне этнопсихологиялық білім беру Тҧжырымдамасы (Қ.Б. Жарықбаев) [7] жасалынды. 
Сондықтан  жаһандық  білім  беру  жастарды  тез  ӛзгермелі  заманға  дайындаудың  қажеттілігіне 
бағытталған қазіргі заманғы педагогикалық теория мен практиканың бағыттарының бірі болып сана-
лады.  Оның  негізгі  қағидалары:  тҧлғаның  дамуына  бағдарлану,  танымдық  іс-әрекетін  белсендіру, 
тиімді технологияларды іздестіру. Жаһандық білім берудің негізгі міндеттері жастардың дҥниетаны-
мын,  санасын,  қоршаған  айналаға  толеранттылығын,  кросс  –  мәдени  сауаттылығын  қалыптастыру 
болып саналады. 
Осы тҧрғыдан, болашақ кәсіби мҧғалім: ӛзінің пәнін біліп қана қоймай, сонымен қатар педагогика-
лық процестегі әр қатысушының орнын кӛре біліп, оқушылар іс-әрекетін ҧйымдастырып, оның нәти-
желерін алдын-ала байқап, мҥмкін болатын жағдайда артта қалушылықты реттеуі қажет; оқушылар-
дың негізгі қҧзырлығын қалыптастыруға дайындығы болуы керек (қҧндылық-бағдар, жалпы мәдени-
ет,  оқу-танымдық,  коммуникативті,  ақпараттық,  әлеуметтік-тҧлғалық,  қҧзырлық  және  т.б.);  оқушы-
лардың адамгершілік-рухани, азаматтық-патриоттық, кӛп мәдениетті, экологиялық, денсаулығын сақ-
тау тәрбиесін жҥзеге асыра білуі тиіс; білімге ерекше қажеттілігі бар балалармен жҧмыс істеуді жҥзе-

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
169 
ге асыруы (мҥмкіндігі шектеулі балалар, дарынды балалар, жетім балалар, ішімдікке, нашақорлыққа 
тәуелді балалар т.б.) тиіс. 
Бҧндай нәтижеге жету ҥшін болашақ мҧғалімдерді дайындау жоғары оқу орындарында біртіндеп 
жҥргізілу қажет, тҧлға болып сатылап қалыптасу ҥшін оған жағдай жасау керек: біріншіден, алынған 
білім негізінде тҧлғаның бағытын айқындалған сала бойынша кәсіби іс-әрекетін қалыптастыру. Бола-
шақ мҧғалімдер тәжірибеде жинақталған теориялық білімдерін практикада қолдану арқылы олардың 
кәсіби  әдісі  жинақталады.  Сонымен  кәсіби  іс-әрекеттің  технологиясы  және  кәсіби  ӛзіндік  санасы 
қалыптасады. Мамандықты меңгерген әрбір адам оның ҥш аспектісімен кездеседі: тҧлғалық, мазмҧн-
дық, процессуалдық (технологиялық) кӛрсетілген аспектілер бойынша мҧғалімнің кәсіби дайындығы 
ӛзіне жалпы педагогтерге тән (профилге байланысты емес) пәндердің жеке ерекшеліктер іс-әрекетін-
де бейнеленді. Сондай-ақ кәсіби білім беруді, қҧрылымы мен мазмҧнына ӛзгеріс енгізу (мазмҧндық 
аспектісі)  мінез-қҧлқын  ӛзіндік  реттеу  арқылы  оқыту  және  кәсіби  міндеттерді  шығармашылықпен 
шешуде практикалық  іс-әрекет қолдану (технологиялық аспект). 
Екіншіден, болашақ мҧғалімдер «адам-адам» жҥйесінде әсер ете білуі керек. Бҧл мҧғалімнен кәсі-
би сапалықты талап етеді, оның іс-әрекетінің мақсатына жауап бере алатындай және педагогикалық 
процесте  оқушы  ролінің  ӛзгергендігін  сапалы  тҥсінуін,  қазіргі  теориялық  зерттеулерде  тірек  етеді: 
оқушы объектілік іс-әрекеттен, субъектілікке айналуы қажет. 
Үшіншіден,  болашақ  мҧғалімдерді  ӛндірістік  іс-әрекет  жағдайына  бейімдеуде  оқу  орындарының 
педагогикалық процесіне қатысушылардың ӛзара әрекеті қажет. Бҧл психологиялық бейімделу педа-
гогикалық процесте субъектілердің психологиялық жағдайын тҥсінуге икемделуі, ал технологиялық 
бейімделу ол-оқушылардың іс-әрекетін ҧйымдастырудың әдістерін меңгеру. Сонымен қатар, жоғарғы 
оқу орындарының кӛлденең және тігінен ҥйлестірілген педагогикалық әкімшілік іс-әрекеті жҥйесіне 
болашақ мҧғалімдерді бейімдеу қажет. 
Тӛртіншіден,  болашақ  жаңа  формация  мҧғалімін  қалыптастыруда  басты  бағдары  болып  иннова-
циялық,  шығармашлық  ойлары  бар  тәрбие  идеясы  жатыр,  іс-әрекет  нәтижесінде  әлеуметтік  мәнді 
сипаты,  қарым-қатынасы,  тҥрткісі  және  қалыптасқан  қҧзырлық  тірегі  бар  оқушының  жаңа  тҧлғасы 
қалыптасады. 
Бесіншіден, педагогикалық жоғары оқу орнында білім беру мазмҧнын жаңартудың маңызды бағы-
ты халық тарихы мен рухани мәдениетінің басқа халықтардың тарихи және мәдениетімен ӛзара бай-
ланысты пайдалану. 
Болашақ  бастауыш  сынып  мҧғалімнің  кәсіби  іс-әрекетке  даярлығының  тҧтас  жҥйесін  қҧрудың, 
қажеттілігін жоғары педагогикалық білім беру бағдарламасын бағдарланған даярлығын жоғарыдағы 
талаптар айқындайды. 
Ҥздіксіз педагогикалық білім жҥйесінің әрбір сатысы нақты ӛзіндік мақсатқа бағдарлануы қажет. 
Бҧл мақсаттардың бірлігі мҧғалімдер дайындаудың толық ҥрдісін білдіреді. 
Жоғарыда аталғандардың негізінде: кәсіби педагогикалық білім берудің қҧрылымын реформалау 
және оның мазмҧнын ӛңдеу оның негізгі кӛзі  болып табылады; тҧлғалық бағытталық сипаттағы кәсі-
би  педагогикалық  дайындықтың  ҥздіксіздігі;  кәсіби  іс-әрекет  обектісінің  теориясының  басымдылы-
ғы; теория мен практиканың бірлігі; теориялық білімді мҧғалімнің практикалық іс-әрекетіне ауысты-
руды  ҥйрету  (педагогикалық  технологияларды  меңгеру);  мҧғалімнің  стандартты  және  стандартты 
емес кәсіби міндеттерді шешудің тәсілдерін ҥйренуі; педагогикалық ҥрдіс жағдайындағы зерттеудің 
диагностикасын оқыту және сол диагностиканың нәтижесін оқу-тәрбие жҧмысында пайдалану. 
Соңғы  жылдардағы  нормативті  қҧжаттар  мәліметтеріне  назар  аударсақ,  Қазақстанда  педагогика-
лық  кадрларды  сапалы  дайындаудың,  мемлекет  тарапынан  қолдауды  кҥшейтудің  және  мҧғалімнің 
еңбегін ынталандырудың ауқымды шаралары Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған 
мемлекеттік бағдарламасында анықталып отыр. 
Білім берудің сапасын арттыру мақсатында 2012 жылдан бастап педагогтардың біліктілігін жетіл-
дірудің форматы ӛзгертілмек. Қазіргі таңда республика мҧғалімдері 3 санатқа ие, келешекте оларға 
тағы 3 біліктілік деңгейі қосылады. Осылайша, Қазақстан кӛптеген дамыған елдерге қабылданған 6 
деңгейлік біліктілік санатына ауысады. 
Біліктіліктің бірінші деңгейі бойынша «Назарбаев Зияткерлік мектептенінің» жанынан Педагоги-
калық шеберлік орпталықтар (Center of Excellence) жҧмыс істей бастады. 2012-2016 жылдар аралы-
ғында  жоғары  және  бірінші  санатты  21 950  мҧғалім  осы  орталықтарда  білімдерін  жетілдіреді  деп 
жоспарлануда.  Оған  қоса,  университеттердің  жандарынан  10  Біліктілікті  жетілдіру  орталықтары 

Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Начальная школа и физическая культура», № 2 (33), 2012 г. 
 
170 
қҧрылады, олардың 8 педагогикалық жоғары оқу орны кіреді. Қазақстанның педагогикалық жоғары 
оқу орындары 5 жылдан кейін жаңа стандарттар бойынша білім алған педагогтар бітіреді. 
Педагогикалық кадрларды дайындаудың жаңа жҥйесі Қазақстанның орта білім беру жҥйесін жаңа 
деңгейге кӛтеруге мҥмкіндік беретін негізгі тірек болмақ. 
Мемлекетте жоғарғы кәсіби білімді 50 мемлекеттік ЖОО-дары қамтамасыз етуде. Ондағы профес-
сорлық-оқытушылық қҧрам 38 мың адамға сәйкес, оның ішінде 14 мыңы докторлар мен кандидаттар. 
Әлемдік ЖОО-ның жетекші жҥйесінің ҥлгісіне жақындастыру мақсатында Қазақстанда 3 сатылы ма-
мандарды даярлау жҥйесі енгізіліп, нәтижесін кӛрсетуде: бакалавриат-магистратура-доктарантура /PhD/. 
Білім беру жҥйесіндегі реформаны қалыпты шешу және перспективті дамыту мақсатында Қазақстан-
ның білім беру жҥйелерінде Республика бойынша оқу-әдістемелік кеңестері қҧрылуда, ал ЖОО-дар 
ішіндегі жетекшілері бойынша 30 астамы оқу-әдістемелік орталықтары қалған барлық негізгі маман-
дық бойынша жҧмыс істейді. 
Білім беру саласында қайта қҧрудың ең басты кезеңі жалпы орта білім жҥйесін ақпараттандыру. 
«Қазақстанның ауылдық мектептеріне арналған қашықтық оқыту» және «Қашықтан оқытудың спут-
никтік каналы» атты ҧшақтық жобалар жҧмыс істеуде, ол әртҥрлі аймақтағы мҧғалімдер мен оқушы-
ларды ӛзара жҧмыс істеуін қамтамасыз етуге арналған. Электрондық оқулықтармен мультимедиялық 
оқу  бағдарламалары  жалпы  білім  беру  саласындағы  жиырмадан  асық  пәндер  бойынша  жасалған. 
Электрондық оқу залдары мен кітапханалар жасалуда. 
Қазақстан Республикасының Евразиялық аймаққа кіруі, XXI ғасырға аяқ басуы ел Президентінің 
«Қазақстан-2030» атты стратегиялық бағдарламасына сәйкес жаңа техника мен технология ҥрдістері-
нің дамуы келешекте білім беру қандай бағытта ӛрбуі керек деген ӛзекті мәселе туғызды. 
Қазақстандық қоғамның қазіргі жағдайы жоғары оқу орындарында интеллектуальды және шығар-
машыл тҧлғаны қалыптастыру мәселесін жаңа тҧрғыдан қарастырудың қажеттілігін кӛрсетеді. Бҥгінгі 
таңда ӛзін-ӛзі іс жҥзінде кӛрсете алатын, мәдени деңгейі жоғары, кәсіби қҧзыретті маманның қажеті-
лігіне сҧраныс  туындауда.  Осы сипаттама  Қазақстандағы  педагогикалық ЖОО-да  бастауыш  мектеп 
мҧғалімдерін дайындау жҥйесін қарастыруды талап етеді. 
Бҥгінгі таңда тәуелсіз Қазақстанның жоғары педагогикалық білімді мамандарға қойылатын талап-
тары ӛзгеріп кҥрделенді. 
Осы бағытта бҥгінде мҧғалімнің мәртебесін кӛтеру, оған мҥмкіндіктер жасау жҧмыстары жҥргізі-
ліп келеді. 
Сондықтан қорыта келгенде, педагогикалық жоғары оқу орындарында бастауыш мектеп мҧға-
лімін кәсіби-педагогикалық іс-әрекетке дайындау жҥйесінің негізгі қағидалары: 
 
дҥниетанымдық, білімдік және кәсіби бағытты анықтайтын педагогикалық мәдениетті қалып-
тастыру; 
 
тҧлғалық білімді жҥзеге асыруда ойлау компоненттерін дамыту; 
 
білім жҥйесін, іс-әрекетті, шығармашылық тҧлғаның табиғи бағытын басынан қалыптастыруға 
танымның жалпыдан дараға бағытталған дедукция ұстанымын ұстану; 
 
біртҧтастық, даму, сәйкестік және сақтау ҧстанымы ойдың бір-бірімен байланысты, жалпыдан 
дараға және керісінше, екі үрдістің қозғалысын қамтамасыз ету; 
 
кәсіби-педагогикалық іс-әрекетті игеру механизмі танымның бастапқыда жабық қҧрылымын, ке-
йініректе оны маңыздырақ элементтер арқылы құрылымдар мен жаңа пайымдауларды қҧруды болжау; 
 
педагогтің қалыптасуының тҧтастағы дифференциалды білім беру барысында пәнаралық байла-
ныстар және теория мен тәжірибенің бірлігі арқылы ойды жүзеге асыру болып табылады. 
 
1.
 
Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағ-
дарламасы – Астана, 2010. 
2.  Бейсенбаева  А.А.  Теория  и  практика  гуманизации  школьного  образования.  Монография.  –  Алматы: 
Ғылым, 1998. – 225 с. 
3. Краевский В. Введение в научное исследование по педагогике. – М., 1999. 
4. Гершунский Б.С. Философия образования для ХХІ века. – М., 1998. – 528 с. 
5. Хуторской А.В. Современная дидактика: Учебник для ВУЗов. – СПб., 2001. 
6.  Узакпаева  С.А.,  Кожахметова  К.Ж.  Концепция  этнопедагогического  образования  студентов  высшей 
школы. – Алматы: Ӛнер, 1996. 
7.  Жарикбаев  К.Б.  Концепция  этнопсихологического  образования  студентов  высшей  школы.  –  Алматы: 

Абай атындағы ҚазҰПУ-дың Хабаршысы, «Бастауыш мектеп және дене мәдениеті» сериясы, № 2 (33), 2012 ж. 
 
171 
Казахстан, 1998. 
 

жүктеу/скачать 2,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: