Справочник по птицам Казахстана Қазақстаң құстарының қысқаша анықтамасы В. В. Хроков, С. Л. Скляренко
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Черноголовый чекан Қарабас шақшақ Common Stonechat Saxicola torquata
- Обыкновенная каменка Кәдімгі тасшымшық (шақшақай) Northern Wheatear Oenanthe oenanthe
- Желчная овсянка Сарғалдақ сарыторғай (сұлыкеш) Red-headed Bunting Emberiza bruniceps
- Черный коршун Қара кезққұйрық Black Kite Milvus migrans
- Перепелятник Қырғи Eurasian Sparrowhawk Accipiter nisus
- Большой подорлик Шаңқылдақ қыран Greater Spotted Eagle Aquila clanga
- Чеглок Жағалтай Eurasian Hobby Falco subbuteo
- Тетерев Құр Black Grouse Tetrao tetrix
- Дупель Маңқы Great Snipe Gallinago media
- Вяхирь Дыркептер Common Wood-pigeon Columba palumbus
- Обыкновенная кукушка Кәдімгі көкек Common Cuckoo Cuculus canorus
- Сплюшка Маубас жапалақ Common Scops-owl Otus scops
- Ушастая сова Құлақты жапалақ Long-eared Owl Asio otus
- Большой пестрый дятел Үлкен шұбар тоқылдақ Greater Spotted Woodpecker Dendrocopus major
- Лесной конек Орман жадырағы Tree Pipit Anthus trivialis
- Чернолобый сорокопут Кіші тағанақ Lesser Grey Shrike Lanius minor
- Иволга Мысықторғай (сарғалдақ) Eurasian Golden Oriole Oriolus oriolus
69. 70. 71. 69 70 70 71 71 71 sad sad 68 69
Дала мен шөл құстары Черноголовый чекан Қарабас шақшақ Common Stonechat Saxicola torquata Размером несколько меньше воробья. У самцов голова, горло, спина, крылья и хвост черные, на крыльях и боках шеи белые пятна, ниж- няя сторона тела ярко-рыжая. Самки окрашены в скромные буровато- охристые тона. Широко распространен в степной, лесостепной и предгорной зонах Казахстана. Кладка из 4-6 яиц. Насекомоядная пере- летная птица. Үлкендігі торғайдан біршама кіші. Аталықтарының басы, тамағы, арқасы, қанаттары мен құйрығы қара, қанаттары мен мойнының екі жағына ақ дақтары бар. Денесінің асты ашық қызғылт. Аналықтары қоңыр-қызғылт түсті. Қазақстанның далалы, орманды далалы және тау етектері аймақтарында кең тараған. 4-6 жұмыртқа салады. Насекомқоректі жыл құсы.
Размером с воробья. Самец довольно яркий: спина серая, грудь охри- стая, брюхо и надхвостье белые, крылья и конец хвоста черные, через глаза проходит черная полоска. Самка бледнее. Широко распростране- на в Казахстане. Кладка из 5-8 яиц. Насекомоядная перелетная птица. Дене мөлшері торғайдай. Аталығы біршама ашық түсті: арқасы сұр, төсі қоңыр-қызыл, құрсағы мен құйрық үсті ақ, қанаттары мен құйрығының ұшы қара, көзі арқылы қара жолақ өтеді. Аналығы бозғылт. Қазақстанда кең тараған. 5-8 жұмыртқа салады. Насекомқоректі, жыл құсы. Желчная овсянка Сарғалдақ сарыторғай (сұлыкеш) Red-headed Bunting Emberiza bruniceps Размером с воробья. Самец отличается ярко-желтым оперением с коричневато-рыжей головой и желто-зеленой передней частью спины. Самка бледнее, коричневато-песочного цвета. Распространена в сте- пях, пустынях и горах почти по всему Казахстану. В кладке 4-6 яиц. Питается насекомыми и семенами растений. Перелетная птица. Дене мөлшері торғайдай. Аталығының реңі ашық-сары, басы қоңыр- қызғылт және арқасының алдыңғы бөлімі сары-жасыл. Аналығы бозғылт, қоңыр-сарғыш түсті. Қазақстанның барлық далалы, шөлді және таулы жерлерінде тараған. 4-6 жұмыртқа салады. Насекомдар және өсімдіктердің тұқымдарымен қоректенеді. Жыл құсы.
72 72 73 73 74 74 70 71
Лесов в Казахстане немного – они занимают менее 5% его территории, включая леса среди пустынь - саксаульники и тугаи (пойменные за- росли) по долинам рек. Но некоторые лесные птицы включены в этой книге в раздел по степи и пустыне, а здесь речь пойдет о типичных лесах. Они распространены как по северу страны, в виде больших или меньших массивов среди лесостепи и несколько южнее в виде островных и ленточных сосновых боров, так и по горам востока и юго- востока. О типах горных лесов - лиственных, смешанных и хвойных - коротко сказано в разделе по птицам гор. В сосновых борах степи и сухой степи, кроме собственно сосны, обычны береза, тополь, ива, ме- стами образующие и участки чисто лиственного леса. Кое-где в лесах встречаются озерца, небольшие болота. Крупнейшие боры – Аманка- рагай в Костанайской области, Семипалатинские ленточные боры по долине Иртыша, Шалдайский бор в Павлодарской области и др. Леса Северного Казахстана – колочного (в виде отдельных массивов) типа, перемежающиеся со степными (в основном распаханными) участками и множеством озер, образованы большей частью березой и осиной. Все леса Казахстана подлежат сохранению, промышленные рубки в них запрещены. Многие участки леса являются особо охраняемыми при- родными территориями. Для леса, как местообитания, характерна сложная структура и ярус- ность – практически все леса, кроме высоких деревьев, включают и подлесок, то есть заросли кустарников и подрост деревьев; увеличи- вают разнообразие местообитаний и поляны, обычно высокотравные. Чем более разнообразен лес, чем больше в нем древесных пород, ста- рых дуплистых деревьев, кустарников, опушек, тем больше в нем и птиц. У типично лесных видов птиц обычно довольно широкие кры- лья, удлиненный хвост, позволяющие маневрировать среди ветвей – из хищных птиц это, например, ястреба. Одна из наиболее специализи- рованных групп – дятлы, расклевывающие кору и старую древесину в поисках личинок насекомых и живущие в дуплах, с крепким долотоо- бразным клювом и специальным строением лапы для передвижения по вертикальным стволам. В каждом ярусе леса кормятся свои птицы –на земле это, например, дрозды и соловьи, в кустарниках – славки и пеночки, на ветках деревьев – синицы и зяблики, на стволах деревьев – дятлы, поползень, пищуха, в воздухе ловят насекомых мухоловки и т.п. Кроме перечисленных, некоторые из типичных жителей лесов и вообще древесных насаждений - чеглок, сплюшка, ушастая сова, со- рока, грач, серая и черная вороны, кукушка, тетерев, вяхирь, иволга, обыкновенный щегол, клест-еловик, снегирь, зяблик, зеленушка, обык- новенная чечевица и др.
Қазақстанда ормандар көп емес – олар оның 5%-н кем территориясын алып жатыр, бұған шөл ортасындағы ормандар – сексеуіл ормандары мен өзен аңғарларындағы тоғайлар (су жайылмалары шіліктері) жа- тады. Бірақ кейбір орман құстары бұл кітапта дала мен шөл құстары бөлімдеріне енгізілген, мұнда тек нағыз орман құстары жайында ғана сөз болады. Ормандар еліміздің солтүстігінде орманды дала зонасын- да үлкен не кіші массивтер түрінде, оңтүстікке қарай шоқ және созы- ла орналасқан қарағайлы ормандар түрінде, осы сияқты шығыс пен оңтүстік-шығыс тауларында да тараған. Тау ормандарының типтері – жалпақ жапырақты, аралас және қылқан жапырақты ормандар – жай- ында біз қысқаша түрде тау құстары бөлімінде айтқанбыз. Дала мен құрғақ даланың қарағайлы ормандарында, оларға тән қарағайдан басқа, қайың, терек, тал, кейбір жерлерде таза жапырақты орман телімдерін түзейді. Ормандарда бірен-саран көлшіктер, кішірек батпақты жерлер де кездеседі. Үлкен қарағайлы ормандар – Қостанай облысындағы Аманқарағай, Семейдегі Ертіс аңғарындағы созыла орналасқан қарағайлы ормандар, Павлодар облысындағы Шалдай қарағайлы орма- ны және басқалары. Солтүстік Қазақстан ормандары – шоқ ормандар (жекеленген массивтер түрінде) типі, бұлар далалық телімдер (негізінен жыртылған) және көптеген көлдермен араласып кеткен, көп жағдайда қайың мен теректен тұрады. Қазақстанның барлық ормандары сақтауға жатады, оларда өндірістік кесу жұмыстарын жүргізуге тиым салынған. Ормандардың көптеген телімдері ерекше қорғалатын табиғат террито- риялары болып табылады. Орман үшін, мекендеу орны ретінде, күрделі құрылым мен ярустық тән – барлық ормандарға, биік ағаштардан басқаларына, шағын тоғай, яғни бұта шіліктері мен жас ағаштар өскіндері де жатады. Әртүрлі мекендеу орындары мен алаңқайлары, әсіресе биік өсімдікті, саны артады. Орман әртүрлі болған сайын, онда сүректі ағаштар тұқымы, қуысы көп ескі ағаштар, бұталар, ормандар шетіндегі алаңдар көп болған сайын, онда құстарда көп болады. Нағыз орман құстарының әдетте қанаттары біршама жалпақ, құйрығы ұзарған, яғни бұтақтар арасында мәнерлі ұшуға мүмкіндік береді – жыртқыш құстардан, мысалы, бұл – қаршығатектестер. Біршама маманданған топ – тоқылдақтар, бұлар ағаш қабығы мен ескі сүректі ағаштарды шоқып, ондағы насекомдардың дернәсілдерін іздейтін және ағаш қуыстарында тұратын,қашаутәрізді күшті тұмсықты және ағаш бағанасы бойы- мен тік бағытта қозғалу үшін аяқтары арнайы құрылысты құстар. Орманның әрбір ярусында өз құстары қоректенеді – жерде бұлар, мысалы, сайрауықтар мен бұлбұлдар, бұталарда – сандуғаштар мен сарықастар, ағаш бұтақтарында – көкшымшықтар мен жаурауықтар, ағаш бағаналарында – тоқылдақтар, көктекелер, шиқылдақтар, ауада на- секомдарды шыбыншылар аулайды және т.т. Жоғарыда аталғандардан басқа, кейбір ормандар мен екпе ағаштарда жағалтай, маубас жапалақ, құлақты жапалақ, сауысқан, ақтұмсық қарға, ала және қара қарғалар, көкек, құр, дыркептер, мысықторғай (сарғалдақ), пайыз торғай, шырша қайшыауызы, суықторғай, жаурауық, жасыл туылжық, кәдімгі құралай және басқалары да мекендейді.
72 73
Орман құстары Черный коршун Қара кезққұйрық Black Kite Milvus migrans Средних размеров хищник (в 1,5 раза крупнее вороны). Оперение однотонное темно-коричневое, почти черное. Единственная из наших хищных птиц, у которой конец хвоста вильчатый (с вырезкой). Ши- роко распространен в Казахстане. В кладке 2-4 яйца. Всеяден, играет санитарную роль, питаясь падалью. Перелетная птица. Дене мөлшері орташа (қарғадан 1,5 еседей үлкен) жыртқыш. Реңі бірдей қара-қоңыр, тіпті қара түсті деуге де болады. Басқа жыртқыш құстардан ерекшелігі-ұзын айыр құйрықты. Қазақстанда кең тараған. 2-4 жұмыртқа салады. Қорек талғамайды, өлексемен қоректеніп, санитарлық роль атқарады. Жыл құсы.
Мелкий ястреб (с голубя), очень похожий по внешнему виду и опере- нию на тетеревятника (Accipiter gentilis), вдвое более крупного. Ти- пичный признак – узкие поперечные полоски по нижней стороне тела. Гнездится по всему Казахстану, кроме пустынной зоны, на пролете встречается повсеместно. На юге ведет оседлый образ жизни. Кладка из 3-6 яиц. Питается мелкими птицами. Иногда используется в каче- стве ловчей птицы при охоте на перепелов. Майда (үлкендігі кептердей) қырғи, сыртқы пішіні және реңі жағынан өзінен екі еседей үлкен қаршығаға (Accipiter gentilis) өте ұқсас. Қазақстанның барлық территориясында, шөлді аймақтан басқа, кездеседі. Оңтүстікте отырықшы. 3-6 жұмыртқа салады. Май- да қүстармен қоректенеді. Кейде бөденелерді аулауда аңшылық құс ретінде пайдаланылады. Большой подорлик Шаңқылдақ қыран Greater Spotted Eagle Aquila clanga Небольшой орел. Оперение темно-бурое, издали кажется почти чер- ным. Похож на степного орла, но молодые птицы хорошо отличаются множественными белыми пятнами по верхней стороне тела и кры- льев (отсюда английское название Spotted Eagle – «пятнистый орел»). Встречается в западных, восточных и южных районах Казахстана, но везде редок. Кладка из 1-2 яиц. Перелетная птица. Питается животной пищей: грызунами, птицами, земноводными и рептилиями. Орташа денелі қыран. Реңі қара-көкшіл, алыстан қарағанда қара түсті болып көрінеді. Пішіні дала қыранына ұқсас, бірақ жастарының арқа жағы мен қанатының үстінде көптеген ақ дақтары болады (осыған байланысты оның ағылшынша аты “теңбіл қыран” – Spotted Eagle). Қазақстанның батыс, шығыс және оңтүстік аудандарында тараған, бірақ саны барлық жерде аз. 1-2 жұмыртқа салады. Жыл құсы. Қорегі - кеміргіштер, құстар, рептилиялар және қосмекенділер.
75 75 76 76 77 ad 77 77 76 sad sad 74 75
Орман құстары Чеглок Жағалтай Eurasian Hobby Falco subbuteo Соколок размером с голубя. Верхняя часть тела темно-сизая, нижняя – светлая с черными продольными пестринами. Подхвостье и «штаны» ярко-рыжие, от клюва к шее идут черные «усы». Обладает стреми- тельным полетом. Питается мелкими птицами и насекомыми. Широко распространен. Кладка из 2-4 яиц. Перелетная птица. Үлкендігі кептердей сұңқар. Арқасы қара-көк, құрсағы- ақшыл қара, ұзына бойы орналасқан дақты. Құйрықасты және “балағы” ашық қызғылт, тұмсығынан мойнына қарай “мұрты” салбырап тұрады. Өте шапшаң ұшуға қабілетті. Майда құстар және насекомдармен қоректенеді. Кең тараған. 2-4 жұмыртқа салады. Жыл құсы.
Размером с домашнюю курицу (до 1,5 кг). Оперение петуха (косача) черное с фиолетовым отливом, подхвостье белое, брови ярко-красные. Основной признак – лировидный хвост. Тетерка пестрая, маскирую- щей окраски. Встречается в равнинных и горных лесах Казахстана. Кладка из 4-13 яиц. Весной петухи устраивают шумные турниры. Пи- тается ягодами, семенами и мягким растительным кормом. Оседел. Дене мөлшері үй тауығындай (1,5 кг-ға дейін). Қоразының реңі қара күлгін түсті, құйрық асты - ақ, басы - қан-қызыл. Негізгі белгісі - құйрығы лиратәрізді. Мекиені теңбіл, бүркенішті реңді. Қазақстанның жазықтағы және таудағы ормандарында кездеседі. 4-13 жұмыртқа са- лады. Көктемде әтештері шулы бәсекелер ұйымдастырады. Жидек- тер, тұқымдар және өсімдіктердің жұмсақ бөліктерімен қоректенеді. Отырықшы құс. Дупель Маңқы Great Snipe Gallinago media Кулик, похожий по окраске на бекаса, но значительно крупнее его. Хо- рошо от него отличается и характером полета – относительно медлен- ным и тяжелым, без резких бросков в стороны. Птица лесных болот, ведущая ночной образ жизни. Гнездится в северных районах Западно- го и Восточного Казахстана. Питается беспозвоночными. Реңі бойынша тауқұдіретке ұқсас, бірақ одан үлкендеу шалшықшы құс. Одан ұшу манеріменде ерекшелінеді: жай және ауыр ұшады, жан- жағына кілт бұрылмайды. Орман батпағының құсы, түнде тіршілік етеді. Батыс және Шығыс Қазақстанның солтүстік аудандарында ұялайды. Омыртқасыздармен қоректенеді.
78 78 ad 78 79 79 80 80 79 sad 76 77
Орман құстары Вяхирь Дыркептер Common Wood-pigeon Columba palumbus Самый крупный голубь (до 600 г) однотонной сизой окраски с броса- ющимися в глаза белыми пятнами на крыльях и шее. Распространен в лесостепной зоне Северного и Западного Казахстана, а также на юго- востоке республики. Кладка из 2 яиц. Питается семенами растений и ягодами. Перелетная птица. Ең ірі (салмағы 600 г-ға жетеді) кептер, реңі бір түсті көкшіл-сұр, көзге қанаттары мен мойнындағы ақ дақтар бірден түседі. Солтүстік және Батыс Қазақстанның орманды дала аймағында, сонымен қатар республикамыздың оңтүстік-шығысында тараған. 2 жұмыртқа сала- ды. Өсімдіктердің тұқымдары және жидектерімен қоректенеді. Жыл құсы.
Обыкновенная кукушка Кәдімгі көкек Common Cuckoo Cuculus canorus Средних размеров птица (мельче сороки), известная своим голосом – кукованием. Большая часть тела серого цвета, на груди и брюхе попе- речные полоски – как «тельняшка». Встречаются самки рыжего цвета. Летящую кукушку можно спутать с ястребом-перепелятником. Рас- пространена повсеместно. Является гнездовым паразитом, подклады- вая свои яйца в гнезда мелких воробьиных птиц. Питается насекомы- ми. Перелетная птица. Дене мөлшері орташа (сауысқаннан кіші) құс, дауысы көпшілікке таныс – көкектеу. Тұлғасының көпшілік бөлігі сұр, төсінде және құрсағында ала жолақтар бар. Жирен түсті аналықтары да кездеседі. Ұшып бара жатқан көкекті қырғимен шатастыруға да болады. Барлық жерде тараған. Ұя паразиті болып табылады, өйткені өзінің жұмыртқаларын майда торғайтәрізді құстардың ұяларына салады. На- секомдармен қоректенеді. Жыл құсы.
Маленькая сова (чуть больше скворца). Окраска рыжевато-серая под цвет коры. На голове перьевые «ушки». Глаза желтые. Свое название получила из-за грустного посвиста «сплюю-сплюю». Живет в рав- нинных и горных лесах Казахстана. Гнездится в дуплах, постройках человека и старых сорочьих гнездах. Кладка из 4-5 яиц. Питается на- секомыми, мелкими грызунами и птицами. Перелетная птица. Кішкентай (қараторғайдан сәл үлкен) жапалақ. Реңі қызғылт-сұр, ағаш қабығының түсіне ұқсас. Басында қауырсынды «құлақтары» бар. Көзі сары. Орысша аталуы «сплюю-сплюю» дегендей көңілсіз үн. Қазақстанның жазық және тау ормандарында мекендейді. Қуыста, адам жасаған құрылыстарда және сауысқандардың ескі ұяларында ұялайды. 4-5 жұмыртқа салады. Насекомдар, майда кеміргіштер және құстармен қоректенеді. Жыл құсы. 81. 82. 83. 81 81 82 83 83 83 sad 78 79
Орман құстары Ушастая сова Құлақты жапалақ Long-eared Owl Asio otus Сова средних размеров (с ворону), с выраженным лицевым диском и «ушками», лапы оперены до когтей. Оперение серовато-желтовато- бурое. У сходного вида, болотной совы (Asio flammeus), «ушки» не за- метны. Ведет ночной образ жизни. Кладка из 4-6 яиц. Питается мыше- видными грызунами, реже птицами. Перелетная птица, в небольшом числе зимует на юге Казахстана. Дене мөлшері орташа (үлкендіғі қарғадай) жапалақ, басы дөңгелек және «құлақтары» байқалады, табаны тырнақтарына дейін қауырсынды. Реңі сұр-сарғыш-көкшіл. Бұған ұқсас батпақ жапалағының (Asio flammeus) «құлақтары» байқалмайды.Түнде тіршілік етеді. 4-6 жұмыртқа салады. Тышқантәрізді кеміргіштермен, сиректе болса құстармен қоректенеді. Жыл құсы, аздап Қазақстанның оңтүстігінде қыстайды. Большой пестрый дятел Үлкен шұбар тоқылдақ Greater Spotted Woodpecker Dendrocopus major Размером с дрозда. Обладает острым долотообразным клювом и жестким хвостом. Оперение состоит из чередования черных и белых участков, подхвостье и затылок ярко-красные. У самки верх головы черный. Голос - резкое «ки-кик». Распространен в лесах северной по- ловины Казахстана. Гнездится в дуплах деревьев, куда откладывает 5-8 яиц. Питается насекомыми и их личинками. Оседел. Үлкендігі сайрауықтай. Тұмсығы қашаутәрізді өткір, құйрығы қатты. Реңі – қара және ақ учаскелері алмасып отырады, құйрықасты мен желкесі қан-қызыл. Аналығының басының үсті қара. Дауысы – қатты «ки-кик» деген дыбыс. Қазақстанның солтүстік жартысындағы ор- мандарда тараған. Ағаш қуыстарында ұялайды, 5-8 жұмыртқа салады. Насекомдар және олардың дернәсілдерімен қоректенеді. Отырықшы құс.
Лесной конек Орман жадырағы Tree Pipit Anthus trivialis Размером с воробья, но выглядит стройнее. Окраска однотонная буровато-серая с крупными темными пестринами на груди. Обитает в горных и равнинных лесах Северного, Восточного и Южного Ка- захстана, где гнездится по опушкам. В кладке 4-6 яиц. Насекомоядная перелетная птица. Үлкендігі торғайдай, бірақ біршама сымбатты көрінетін құс. Реңі біртүстес: көкшіл-сұр. Төсінде үлкен дақтары болады. Солтүстік, Шығыс және Оңтүстік Қазақстанның таулы және жазықты орманда- рында, олардың шеттеріне қарай, мекендейді. 4-6 жұмыртқа салады. Насекомқоректі жыл құсы.
84 84 85 85 86 84 sad 80 81
Орман құстары Чернолобый сорокопут Кіші тағанақ Lesser Grey Shrike Lanius minor Размером со скворца. Верхняя сторона тела серая. Через лоб и бока головы проходит широкая черная полоса. Крылья черные с белым «зеркальцем», хвост черный, но крайняя пара рулевых белая. Нижняя сторона тела розовато-белая. Обитает в Казахстане повсеместно, но наиболее обычен в южной половине. Тяготеет к селениям и районам земледелия. В кладке 5-7 яиц. Пищей служат насекомые, в основном жуки. Перелетная птица. Үлкендігі қараторғайдай. Арқасы сұр түсті. Маңдайынан және басының екі жағынан жалпақ қара жолақ өтеді. Қанаты қара, “айна- сы” ақ, құйрығы қара, бірақ шеткі бағыттаушы қауырсындары ақ. Денесінің асты қызғылт-ақ. Қазақстанда кең тараған, бірақ оңтүстік бөлігінде көп. Елді мекендер мен егіншілік дамыған аудандарға жақындау қоныстанады. 5-7 жұмыртқа салады. Қорегі насекомдар, негізінен қоңыздар. Жыл құсы.
Размером с дрозда. Самец ярко-желтый с черными крыльями, самка зеленовато-желтая с темными пестринами на груди. Широко распро- странена. Увидеть ее трудно, обычно иволга издает громкие флейто- вые звуки, сидя высоко в кронах деревьев. Кладка из 3-5 яиц. Питает- ся насекомыми, в том числе гусеницами бабочек. Перелетная птица. Үлкендігі сайрауықтай. Аталығының түсі ашық-сары, қанаттары - қара, аналығы жасыл-сары түсті, төсінде қара дақтары бар. Қазақстанда кең тараған. Оны көру қиын, әдетте сарғалдақ торғай ағаш сүлбесінің басында отырып қатты шырылдаған дыбыстар шығарады. 3-5 жұмыртқа салады. Насекомдармен, солардың ішінде көбелектердің жұлдызқұрттарымен қоректенеді. Жыл құсы. жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|