Справочник по птицам Казахстана Қазақстаң құстарының қысқаша анықтамасы В. В. Хроков, С. Л. Скляренко
Чирок-свистунок Ысылдақ шүрегей
жүктеу/скачать 10,53 Mb. Pdf көрінісі
|
Чирок-свистунок Ысылдақ шүрегей Common Teal Anas crecca Самая мелкая из диких уток, весом до 400 г. Селезень весной имеет яркое оперение, особенно красивы его голова и зеркальца на крыльях. Самка и молодые невзрачны. Голос – характерный свист. Гнездится в северных регионах Казахстана, на пролете встречается повсюду. Клад- ка из 6-11 яиц. Зимой встречается на юге и юго-востоке Казахстана. Жабайы үйректердің ішіндегі ең майдасы, салмағы 400 г-ға дейін жетеді. Аталығы көктемде ашық түсті, әсіресе оның басы мен қанаттарындағы айнасы өте әдемі болады. Аналығы мен жас құстар реңсіз. Дауысы - өзіне тән ысылдау. Қазақстанның солтүстік ауданда- рында ұялайды, ұшып келу мен кету кезінде барлық жерде кездеседі. 6-11 жұмыртқа салады. Қыста Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік- шығысында кездеседі.
10 11а 11 12 12 11 11 11 10 24 25
Сулы-батпақты жерлердің құстары Кряква Барылдауық үйрек Mallard Anas platyrhynchos Крупная утка (до 2 кг). Селезень ярко окрашен, а самка и молодые птицы имеют маскирующее рыжеватое оперение. Голос – всем из- вестное кряканье, как у домашней утки. Распространена повсеместно. В кладке от 6 до 14 яиц. Питается растительной и животной пищей. Осенью кормится на убранных полях. На юге, а также на водоемах в черте городов остается зимовать. Ірі денелі (2 кг-ға дейін) үйрек. Аталығы ашық түсті, ал аналығы мен жас құстардың қауырсындарының реңі бүркенішті жирен түсті. Дауысы - үй үйрегіндей, бәрімізге белгілі барылдау. Қазақстанда кең тараған. 6-14 жұмыртқа салады. Өсімдіктес және жануартектес азықтармен қоректенеді. Күзде егіні жиналған егістерде жиі кездеседі. Оңтүстікте, сонымен қатар қала ішіндегі суқоймаларында қыстап қалады.
Широконоска Жалпақтұмсық үйрек Northern Shoveler Anas clypeata Средних размеров утка, легко отличается от других видов большим и широким, в виде ложки, клювом. Весенний селезень очень нарядный, самка имеет пеструю покровительственную окраску. Распространена повсеместно. Кладка из 6-14 яиц. Питается моллюсками, насекомыми и растительной пищей. В небольшом числе зимует на юге Казахстана и на Каспии. Орташа денелі үйрек, басқа түрлерден қасық тәрізді үлкен әрі жалпақ тұмсығымен ерекшелінеді. Аталығы көктемде өте ренді, аналығы теңбіл бүркенішті түсті. Кең тараған. 6-14 жұмыртқа салады. Моллю- скалар, насекомдар және шөптектес азықтармен қоректенеді. Аздаған топтары Қазақстанның оңтүстігі мен Каспий теңізінде қыстайды. Мраморный чирок Мәрмәр шүрегей Marbled Teal Marmaronetta angustirostris Маленькая утка с оперением, пестрым благодаря светлым пятнам на концах буровато-серых перьев. Очень редкая перелетная птица. Гнез- дилась в пойме р. Сырдарья, но с середины прошлого века сведений о ее размножении не поступало. Кішкентай, қоңыр-сұр қанаттарының ұштарында ақшыл дақтарының болуына байланысты теңбіл түсті , үйрек. Өте сирек кездесетін жыл құсы. Сырдария өзенінің жайылмаларында ұялаған, бірақ өткен ғасырдың ортасынан бастап оның көбеюі жайында деректер жоқ.
14 13 14 15 15 13 26 27
Сулы-батпақты жерлердің құстары Красноносый нырок Қызылтұмсық сүңгуір Red-crested Pochard Netta rufina Крупная нырковая утка (до 1,5 кг). Второе название – краснобаш. Се- лезень отличается большой рыжей головой с золотистым хохолком и ярко-красным клювом. Самка буровато-серая. Распространен в южной половине Казахстана. Питается водорослями и водными растениями. Кладка из 6-12 яиц. Зимой встречается на Каспийском море. Ірі денелі (салмағы 1,5 кг-ға дейін) сүңгуір үйрек. Кей жерлер- де қызылбас үйрек деп те атайды. Аталығының басы үлкен, жирен түсті, алтын айдарлы және тұмсығы - ашық қызыл. Аналығы қоңыр- сұр. Қазақстанның оңтүстік жартысында тараған. Балдырлар және су өсімдіктерімен қоректенеді. 6-12 жұмыртқа салады. Қыста Каспий теңізінде кездеседі. Голубая чернеть Көк сүңгуір Common Pochard Aythya ferina Утка средних размеров (до 1 кг). У селезней спина и бока голубовато- серые, что и дало имя виду. Грудь и брюхо черные. Самка рыжевато- бурая. Гнездится в северных и центральных районах Казахстана. В кладке 7-10 яиц. Зимой встречается в Южном Казахстане и на Ка- спии.
Орташа денелі (салмағы 1 кг-ға дейін) үйрек. Аталуы аталықтарының арқасы мен бүйірлерінің көгілдір-сүр түсті болуына байланысты. Төсі мен құрсағы - қара. Аналығы қызғылт-қоңыр түсті. Қазақстанның солтүстік және орталық аудандарында ұялайды. 7-10 жұмыртқа сала- ды. Қыста Оңтүстік Қазақстан мен Каспий теңізінде кездеседі.
Небольшая нырковая утка каштаново-коричневого цвета, с белым подхвостьем и белыми глазами у селезней. Распространена широко, но относительно чаще гнездится в Южном Казахстане, хотя всюду редка. Кладка из 6-10 яиц. Питается растительной пищей. Зимой мо- жет быть встречена южнее Шымкента и на Каспии. Денесі ірі емес сүңгуір үйрек. Аталықтарының құйрықасты және көзі ақ. Жалпы реңі қызғылт-қоңыр. Кең тараған, бірақ Оңтүстік Қазақстанда ұялау кезінде көптеу. 6-10 жұмыртқа салады. Өсімдіктермен қоректенеді. Қыста Каспий теңізіндне және Шымкент қаласынан оңтүстікке қарай кездесуі мүмкін.
16 17 18 18 17 16 28 29
Сулы-батпақты жерлердің құстары Савка Ақбас үйрек White-headed Duck Oxyura leucocephala Утка средних размеров (до 1 кг) и оригинальной внешности: голубой дутый клюв и поднятый вертикально хвост. У селезня белая голова с черной «шапочкой», у самки голова буроватая с продольными темны- ми полосками на щеках. Гнездится на озерах Северного и Централь- ного Казахстана. Кладка из 5-7 яиц. Растительноядная перелетная птица. Орташа денелі (салмағы 1 кг-ға дейін) үйрек және пішіні ерек- ше: көкшіл тұмсығы томпайған және құйрығы тік көтерілген. Аталығының басы ақ, «телпегі» қара, аналығының басы көкшіл, жағында ұзына бойы орналасқан қара жолақтары бар. Солтүстік және Орталық Қазақстанның көлдерінде ұялайды. 5-7 жұмыртқа салады. Өсімдікқоректі жыл құсы.
Очень крупный хищник с размахом крыльев до 2,5 м. Издали похож на орлана-белохвоста, но выглядит гораздо стройнее и с более длин- ным хвостом. Оперение черно-бурое с белым хвостом, оторочен- ным по краю широкой бурой полосой. До середины прошлого века в Казахстане был распространен у крупных водоемов с тростниками и древесной растительностью. В кладке 1-2 яйца. Питается рыбой и падалью. Очень редок. Өте үлкен, құлаш қанатының ұзындығы 2,5 м-ге жететін жыртқыш. Алыстан аққұйрықты субүркітке ұқсас, бірақ одан сымбатты көрінеді және құйрығы біршама ұзын. Реңі қара-сұр, құйрығы ақ, шеті жалпақ қоңыр жолақпен көмкерілген. Қазақстанда өткен ғасырдың ортасына дейін жағалауларына қамыс пен ағаштар өскен үлкен суқоймаларында тараған. 1-2 жұмыртқа салады. Балық және өлексемен қоректенеді. Өте сирек кездеседі.
Очень крупная хищная птица (крупнее орла) с размахом крыльев до 2,5 м. Общая окраска тела бурая, хвост белый, у молодых светло- бурый с узкой темной полосой на конце, клюв желтый (у молодых темно-бурый). Селится у крупных водоемов с древесной раститель- ностью. Массивное гнездо устаивает обычно на вершине большого дерева. Кладка из 1-3 яиц. Питается в основном рыбой, но может поедать и падаль. Зимует в дельте р. Урал и на Каспии. Ірі денелі (қыраннан үлкен) жыртқыш құс, қанат құлашы 2,5 м-ге дейін жетеді. Денесінің жалпы түсі көкшіл, құйрығы ақ, тұмсығы сары, жастарында қара-көкшіл. Жағалауларында ағашты өсімдіктер өскен суқоймаларының маңында мекендейді. Салмақты ұяны үлкен ағаштың басына салады. 1-3 жұмыртқа салады. Негізінен балықпен қоректенеді, десе де өлекселерді де жей береді. Жайық өзені мен Ка- спий теңізінде қыстайды.
19 20 ad 21 21 ad 21 20
19 19
sad 30 31
Сулы-батпақты жерлердің құстары Болотный лунь Саз құладыны Marsh Harrier Circus aeruginosus Средней величины хищник (в 1,5 раза крупнее вороны). У самца хвост и часть крыла сизые, туловище, голова и верхняя часть крыла коричневые. Самка крупнее и более темная, коричневых тонов. Горло, передний край крыла и шапочка на голове – желтые. Типичная птица тростниковых болот и озер. Кладка из 4-5 яиц. Питается лягушками, птицами и грызунами. Зимует на Каспии и юге Казахстана. Орташа денелі (қарғадан 1,5 есе ірі) жыртқыш. Аталығының құйрығы мен қанаттарының бір бөлігі көкшіл сұр, тұлғасы, басы және қанаттарының үсті - қоңыр. Аналығы ірілеу және қоңыр, қара түс ба- сым. Тамағы, қанаттарының алдыңғы шеті және басындағы телпегі - сары. Қамысты батпақты жерлер мен көлдерге тән құс. 4-5 жұмыртқа салады. Бақалар, құстар және кеміргіштермен қоректенеді. Каспий теңізі мен Қазақстанның оңтүстігінде қыстайды. Стерх Ақ тырна Siberian Crane Grus leucogeranus Очень крупный журавль (до 8 кг). Оперение белое, концы крыльев черные. «Лицевая» часть головы у глаз без перьев, кожа и клюв ярко-красные. Гнездится в тундрах Якутии, очень редок; в Казахста- не - пролетная птица. Цветом хорошо отличается от гнездящегося в водно-болотных угодьях Казахстана серого журавля (Grus grus) (23а). Питается рыбой, лягушками, ящерицами, мелкими грызунами. Ірі денелі (салмағы 8 кг-ға дейін) тырна. Реңі ақ, қанаттарының ұшы қара. Басының алдындағы көз маңы қауырсынсыз, терісі мен тұмсығы ашық қызыл. Якутияның тундаларында ұялайды, Қазақстанда си- рек кездесетін өтпелі құс. Қазақстанның сулы-батпақты жерлерінде үялайтын сұр тырнадан (Grus Grus) түсі арқылы жақсы ажыратыла- ды. Балық, бақалар, кесірткелер, майда кеміргіштермен қоректенеді.
Водоплавающая птица, размером с утку (до 1 кг). На воде напоминает утку, на суше – курицу. Все оперение буровато-черное, рыхлое. Клюв и лоб белые. При взлете с воды долго разбегается. Плавает, постоянно кивая головой. Голос – отрывистые тявкающие звуки. Распространена повсеместно на тростниковых озерах. В кладке до 15 яиц. Питается водными растениями. Перелетная птица. Зимой встречается на Ка- спии и юге Казахстана. Дене мөлшері үйректей (салмағы 1 кг-ға дейін) су құсы. Суда - үйректі, құрлықта - тауықты елестетеді. Қауырсындануы қара - сұр, борпылдақ. Тұмсығы мен мандайы ақ. Судан қанаттарын сабалап ұзақ көтеріледі. Басын қайта-қайта изеп, жүзеді. Дауысы - үздікті үретін дыбыстар. Қамысты көлдерде кең тараған. 15-ке дейін жұмыртқа са- лады. Су өсімдіктерімен қоректенеді. Жыл құсы. Қыста Каспий теңізі мен Қазақстанның оңтүстігінде кездеседі.
22 22 22 23а
23а 24 23 23 32 33
Сулы-батпақты жерлердің құстары Малый зуек Шаушүрілдек Little Ringed Plover Charadrius dubius Мелкий кулик (с воробья), клюв и ноги короткие. Оперение песочно- буровато-белое, на лбу черная полоска, на зобе – черный ошейник. Встречается на открытых берегах рек и озер, где можно услышать его звонкий крик «киу-киу». В кладке 3-4 яйца. Питается насекомыми и их личинками. Перелетная птица. Майда (торғайдай) шалшықшы, тұмсығы мен аяқтары қысқа. Реңі сарғыш-көк шулан-ақ, маңдайында қара жолағы, жемсауында - қара түсті қарғысы болады. Өзендер мен көлдердің ашық жағалауларында кездеседі, бұл жерлерде оның «қию-қию» деген нәзік үнін естуге бола- ды. 3-4 жұмыртқа салады. Насекомдар және олардың дернәсілдерімен қоректенеді. Жыл құсы. Ходулочник Ұзынсирақ балшықшы Black-winged Stilt Himantopus himantopus Своеобразный кулик, которого невозможно ни с кем спутать благо- даря очень длинным красным ногам. Клюв прямой и длинный. Опе- рение контрастное черно-белое. Гнездится на берегах озер Южного, Центрального, Северного и Западного Казахстана. В кладке 4 яйца. Насекомоядная перелетная птица. Өзіндік ерекшелігі бар шалшықшы құс, өте ұзын қызыл сирағының болуына орай оны басқа ешқандай құспен шатастыруға болмайды. Тұмсығы тік әрі ұзын. Қауырсыны қара-ақ түсті. Оңтүстік, Орталық, Солтүстік және Батыс Қазақстанның көлдерінің жағалауларында ұялайды. 4 жұмыртқа салады. Насекомқоректі жыл құсы.
Кулик размером с голубя, отличается тонким длинным изогнутым вверх клювом. Оперение белое с черными участками на голове, шее, спине и крыльях. Широко распространена по соленым озерам, но по- всюду немногочисленна. Кладка из 4 яиц. Питается насекомыми и другими водными беспозвоночными. Перелетная птица. Дене мөлшері кептердей, жіңішке ұзын жоғары қарай иілген тұмсығы бар шалшықшы құс. Басында, мойнында, арқасы мен қанаттарындағы қауырсындарында ақ пен қара түстер араласқан. Қазақстанның тұзды көлдерінде кең тараған, бірақ барлық жерде саны аз. 4 жұмыртқа са- лады. Насекомдар және басқа да су омыртқасыздарымен қоректенеді. Жыл құсы. 25. 26. 27. 25 26 27 27 26 34 35
Сулы-батпақты жерлердің құстары Бекас Тауқұдірет Common Snipe Gallinago gallinago Небольшой кулик (с дрозда) с прямым длинным клювом и короткими ногами. Окраска маскирующая – серовато-рыжевато-бурая с пестри- нами. Полет стремительный, из-под ног взлетает внезапно с хриплым криком. Питается насекомыми и их личинками. Гнездится в болоти- стых местностях северной половины и юго-востока Казахстана. Клад- ка из 4 яиц. Перелетная птица, нередко зимует на юге страны. Орташа денелі (үлкендігі сайрауықтай) тұмсығы тік әрі ұзын, ал аяқтары қысқа шалшықшы құс. Реңі бүркенішті - теңбіл дақтары бар сұр-жирен-көк шулан. Ұшуы шапшаң, аяқ астынан кенет- тен қырылдаған шу шығарып ұшады. Насекомдар және олардың дернәсілдерімен қоректенеді. Қазақстанның солтүстік жартысы мен оңтүстік-шығысындағы батпақты жерлерінде ұялайды. 4 жұмыртқа салады. Жыл құсы, Қазақстанның оңтүстігінде жиі қыстайды. Большой веретенник Үлкен шырғалақ Black-tailed Godwit Limosa limosa Крупный кулик (туловище с голубя, но длинные шея, ноги и прямой клюв увеличивают его размеры). Весенний наряд рыжий с продоль- ными полосками по верху и поперечными - по бокам и низу тела. Молодые и взрослые в зимнем наряде бледно-буроватые. Внешне похож на него, но значительно меньше размером и встречается чрез- вычайно редко азиатский бекасовидный веретенник (Limnodromus
нистым берегам озер в северной половине Казахстана. Кладка из 4 яиц. Питается насекомыми, моллюсками, семенами и вегетативными частями растений. Перелетная птица. Ірі шалшықшы (денесі кептердей, бірақ ұзын мойны, аяғы және тік тұмсығы оның мөлшерін үлкейтеді). Көктемде арқа түсі жи- рен, ұзынша жолақты және бүйірі мен құрсағы - ақ. Қыста жастары мен ересектерінің түсі боз-сұр. Оған сырттай ұқсас, бірақ мөлшері кішірек әрі өте сирек кездесетін тарбақ шырғалақ (Limodromus
жайылмаларындағы ылғалды шалғындарда және жағалауларын шөп басқан көлдердің маңында ұялайды. 4 жұмыртқа салады. Насе- комдармен, моллюскалармен, өсімдіктердің дәндері әрі вегатативті бөлімдерімен қоректенеді. Жыл құсы.
28 29 лето 29 зима 36 37
Сулы-батпақты жерлердің құстары Степная тиркушка Дала қарақасы Black-winged Pratincole Glareola nordmanni Кулик, размером с дрозда. Внешне напоминает крупную ласточ- ку из-за длинных узких крыльев, вильчатого хвоста и коротких ног. Общий окрас буроватый, рыжее горло обрамлено узкой черной по- лоской. Подбой крыла черный, а у сходного вида, луговой тиркуш-
степных водоемов северной половины Казахстана. Кладка из 3-4 яиц. Питается насекомыми, которых, как ласточка, ловит на лету. Перелет- ная птица. Үлкендігі сайрауықтай шалшықшы құс. Пішіні қанаттары ұзын, құйрығы айыр және аяқтары қысқа болғандықтан ірі қарлығашты еске түсіреді. Жалпы реңі сұр-көкшіл, қызғылт тамағы қара жолақпен көмкерілген. Қанатының асты қара, өзіне ұқсас шабындық қарақасында (Glareola pratincola) (30а) - қоңыр-қызыл. Қазақстанның солтүстік жартысында далалық суқоймаларының маңында ұялайды. 3-4 жұмыртқа салады. Насекомдармен, оларды қарлығаш сияқты ұшып жүріп аулап, қоректенеді. Жыл құсы.
Размером чуть крупнее озерной чайки и внешне похожа на нее. Основное отличие – белое кольцо вокруг глаза. Очень редкая, коло- ниально гнездящаяся птица островов оз. Алаколь и западной части оз. Балхаш, а также востока страны. Кладка из 2-4 яиц. Питается на- секомыми и ящерицами. Перелетная птица. Көл шағаласынан сәл үлкен және оған ұқсас негізгі ерекшелігі - көзінің айналасында ақ сақина бар. Өте сирек, Алакөл көлінің арал- дары мен Балқаш көлінің батыс бөлегінде шоғырланып ұялайды. 2-4 жұмыртқа салады. Насекомдар және кесірткелермен қоректенеді. Жыл құсы.
Средних размеров чайка (с голубя). Голова темно-коричневая, верх тела светло-серый, остальное оперение чисто-белое. Клюв и ноги красные. Молодые птицы рыжевато-бурые. Крикливая колониально гнездящаяся птица. Питается рыбой, насекомыми и другими беспо- звоночными. Распространена повсеместно. В кладке 2-3 яйца. В не- большом количестве зимует на юге республики. Орташа денелі (кептердей) шағала. Басы қара-қоңыр, арқасы ашық сұр түсті, қалған бөлімдерінің қауырсындары шымқай ақ. Тұмсығы мен аяқтары қызыл түсті. Жас құстардың реңі жирен - көкшіл шу- лан. Шәңкілдеп шоғыр құрып ұялайтын құс. Балық, насекомдар және басқа омыртқасыздармен қоректенеді. Қазақстанда кең тараған. 2-3 жұмыртқа салады. Республиканың оңтүстігінде аздап қыстайды.
30а
30 30 32 ad 32 лето 32 32 зима 31 31
38 39
Сулы-батпақты жерлердің құстары Хохотунья Өгізшағала Yellow-legged Gull Larus cachinnans Крупная чайка (почти в 2 раза крупнее вороны). Голова, шея, хвост и низ тела белые, спина и крылья темно-серые. На концах крыльев белые пятна. Молодая птица буроватая. Распространена по всей тер- ритории Казахстана. Гнездится колониями на крупных рыбных во- доемах. Кладка из 2-3 яиц. Питается рыбой, грызунами, птенцами, а также падалью. Перелетная птица, зимует встречается на Каспийском море и на юге страны. Ірі денелі (қарғадан 2 еседей ірі) шағала. Басы, мойны, құйрығы және тұлғасының асты ақ, арқасы мен қанаттары күнгірт-сұр. Қанаттарының ұштарында ақ дақтар болады. Жас құстың реңі - көк шулан. Қазақстанның барлық территориясында тараған. Балығы мол үлкен суқоймаларында шоғыр құрын ұялайды. 2-3 жұмыртқа сала- ды. Балық, кеміргіштер, балапандар, сол сияқты өлекселермен де қоректенеді. Жыл құсы, Каспий теңізінде және еліміздің оңтүстігінде қыстайды. жүктеу/скачать 10,53 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|