Справочник по птицам Казахстана Қазақстаң құстарының қысқаша анықтамасы В. В. Хроков, С. Л. Скляренко

82

83

Птицы леса

Орман құстары

Грач    Таған (ақтұмсық қарға)

Rook    Corvus frugilegus

Иссиня-черная  птица,  размером  с  ворону  и  похожая  на  нее.  От  се-

рой  вороны  отличается  однотонной  черной  окраской,  а  от  черной 

вороны  –  белесым  почти  голым  основанием  клюва.  Распространен 

повсеместно. Гнездится большими шумными колониями. Кладка из 

4-5 яиц. Всеядная перелетная птица, зимующая частично в южной по-

ловине Казахстана. 

Көкшіл-қара түсті құс,  денесінің үлкендігі жағынан қарғадай және  

оған ұқсас.  Ала қарғадан ерекшелігі - түсі  біркелкі қара, ал  қара 

қарғадан  айырмашылығы  -  тұмсығының  түбі  –  ақ  әрі  жалаңаш. 

Барлық  жерде  тараған.  Орман    шеттері,  орман  алқаптары  мен  пар-

ктерде    шулап  үлкен  шоғыр  құрып  ұялайды.  4-5  жұмыртқа  салады. 

Қорек    талғамайтын  құс,  аздап  Қазақстанның  оңтүстік  жартысында 

қыстайды.

Серая ворона    Ала  қарға

Hooded Crow    Corvus cornix

Всем известная, серая с черными головой, хвостом и крыльями, пти-

ца. Похожа на нее черная ворона (Corvus corone), но все ее оперение 

черное, как у грача. Гнездится в северной половине Казахстана, зи-

мует в южной. Кладка из 4-6 яиц. Всеядная птица, зимой в городах ее 

часто можно увидеть даже на помойках. 

Көпшілікке таныс, жалпы реңі сұр, басы, құйрығы және  қанаттары 

қара  болып  келген  құс.  Пішіні  жағынан  бұған  қара  қарға  (Corvus 

corone)  ұқсас, бірақ  соңғысының түсі, ақтұмсық қарға сияқты, шымқай 

қара.  Қазақстанның  солтүстік    жартысында  ұялайды,  оңтүстігінде 

қыстайды. 4-6 жұмыртқа салады. Қорек талғамайды, қыста қалаларда 

оны тіпті  боқтықта да өте жиі кездестіруге болады.

Славка-завирушка    Боз сандуғаш

Lesser Whitethroat    Sylvia curruca

Мелкая певчая птичка (в 1,5 раза меньше воробья). Верхняя часть тела 

серая, нижняя – беловатая, горло белое, щеки и «шапочка» темные. В 

Казахстане обитает практически повсюду, где есть кустарниковые за-

росли. Кладка из 3-6 яиц. Насекомоядная перелетная птица.

Майда  (торғайдан 1,5 есе кіші) үншіл құс. Денесінің үстіңгі жағы сұр, 

асты -ақшыл, тамағы - ақ, басында күңгірт телпегі бар және жағы да  

қоңырлау. Қазақстанда бұталы шіліктер бар барлық жерде мекендейді.  

3-6 жұмыртқа салады. Насекомқоректі жыл құсы.

90. 

91. 

92. 

90

91

91

92

84

85

Птицы леса

Орман құстары

Пеночка-теньковка    Саяшыл сарықас

Common Chiffchaff    Phylloscopus collybita

Одна  из  самых  мелких  наших  птиц  (6-10  г).  Оперение  однотонное 

буровато-серое, нижняя сторона тела светлее верхней. Обитает в север-

ной половине Казахстана, на пролете встречается по всей территории. 

Кладка из 5-8 яиц. Насекомоядная перелетная птица.

Біздің  құстарымыздың  ішіндегі  майдаларының  (6-10  г)  бірі.  Реңі 

біртектес  көкшіл-сұр,  денесінің  астыңғы  жағы  арқасына  қарағанда 

ақшылдау.  Қазақстанның  солтүстік  жартысында  мекендейді,  ұшып 

келу  және  қайту  мерзімдерінде  барлық  территорияда  кездеседі.  5-8 

жұмыртқа салады. Насекомқоректі жыл құсы.

Желтоголовый королек    Сарыбас шөже

Goldcrest    Regulus regulus 

Самая маленькая наша птичка (вес всего 4-8 г). Верх тела зеленоватый, 

низ – беловатый. Через темя проходит продольная желтая полоска, по 

краям  обрамленная  черным.  Гнездится  в  горных  лесах  на  востоке  и 

юго-востоке Казахстана. Кладка из 8-10 яиц. Питается насекомыми. На 

юге ведет оседлый образ жизни, в Северном Казахстане зимуют сибир-

ские корольки. 

Біздегі  ең  кішкентай  (салмағы  бар-жоғы  4-8  г)  құс.  Арқасы  жасыл-

дау,  құрсағы  -  ақшыл.  Төбе  арқылы  ұзынша  сары  жолақ  өтеді,  оның 

шеттері қара түспен көмкерілген. Қазақстанның шығысы мен оңтүстік-

шығысындағы орманды тауларда ұялайды. 8-10 жұмыртқа салады. Насе-

комдармен қоректенеді. Оңтүстікте отырықшы, Солтүстік Қазақстанда 

сібірлік шөжелер қыстайды.

Райская мухоловка     Жұмақ шыбыншы

Asian Paradise-flycatcher    Terpsiphone paradisi  

Похожа на тропических птиц. Телом чуть крупнее воробья, но облада-

ет очень длинным ступенчатым, рыжим хвостом. Спина рыжая, брюхо 

белое, голова и хохолок иссиня-черные. Гнездится только в горных ли-

ственных лесах Южного Казахстана. В кладке 4-5 яиц. Насекомоядная 

перелетная птица.

Тропикалық  құстарға  ұқсас.  Денесі  торғайдан  сәл  үлкендей,  бірақ 

құйрығы  ұзын  сатылы,  қызғылт  түсті.  Арқасы  қызғылт,  құрсағы  ақ, 

басы мен айдары көкшіл – қара. Тек Оңтүстік Қазақстанның  жалпақ 

жапырақты  тау  ормандарында  ұялайды.  4-5  жұмыртқа  салады. 

Жәндіккоректі жыл құсы. 

93. 

94. 

95. 

93

94

95

95

86

87

Птицы леса

Орман құстары

97. 

98. 

99. 

96. Серая мухоловка    Сұр шыбыншы

Spotted Flycatcher    Muscicapa striata 

  

Размером с воробья. Оперение буровато-серое с темными продольными 

пестринами на голове и груди. Населяет леса и парки, гнездится в дуплах 

и прочих укрытиях. В кладке 4-6 яиц. Насекомоядная перелетная птица.

Үлкендігі  торғайдай.  Реңі  көкшіл-сұр,  басы  мен  төсінде  ұзына  бойы 

орналасқан қара теңбілдері болады. Ормандар мен парктерде мекендейді, 

қуыстар  мен  басқа  таса  жерлерде  ұялайды.  4-6  жұмыртқа  салады. 

Насекомқоректі жыл құсы.

Обыкновенный соловей     Кәдімгі бұлбұл

Thrush Nightingale    Luscinia luscinia  

Немного крупнее воробья, с более длинным хвостом. Общий окрас тела 

коричневатый, горло и брюшко беловатые, хвост рыжий. Распространен 

на западе, севере и востоке Казахстана. В южных районах его заменя-

ет сходный вид – южный соловей (Luscinia megarhynchos). Кладка из 

4-6 яиц. Насекомоядная перелетная птица. Лучший певец среди наших 

птиц.

Торғайдан  сәл  үлкен,  құйрығы    біршама  ұзын.  Жалпы  реңі  қоңырлау, 

тамағы мен құрсағы ақшылдау, құйрығы - жирен. Қазақстанның баты-

сы,  солтүстігі  және  шығысында  тараған.  Оңтүстік  аудандарында  оны 

оған  ұқсас  -  оңтүстік  бұлбұлы  (Luscinia  megarhynchos)  алмастырады. 

4-6 жұмыртқа салады. Насекомқоректі жыл құсы. Біздің құстарымыздың 

арасында жақсы үншіл құс.

Деряба    Қылғытпа сайрауық (ақшыл қанат сайрауық)

Mistle Thrush    Turdus viscivorus

Крупный дрозд оливково-серой окраски, более темной сверху. На груди, 

брюхе и боках тела крупные темно-бурые пестрины. Голос – характерное 

трещание. Обитает в лесах, как равнинных, так и горных. Кладка из 4-6 

яиц. Питается ягодами, насекомыми и моллюсками. Перелетная птица, 

но на юге и юго-востоке Казахстана зимует.

Көкшіл-сұр  түсті  ірі  сайрауық,  арқасы  қаралау.  Төсінде,  құрсағында 

және тұлғаның екі жағында үлкен қара-көкшіл дақтары бар. Ормандар-

да,  жазықтағы  және    таудағы,  мекендейді.  4-6  жұмыртқа  салады.  Жи-

дек,  насекомдар  және  моллюскалармен  қоректенеді.  Жыл  құсы,  бірақ 

Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-шығысында қыстайды.

Ополовник    Кезқұйрық шымшық

Long-tailed Tit    Aegithalos caudatus

Мелкая, похожая на шарик с длинным ступенчатым хвостом, птица. Го-

лова и нижняя часть тела белые, а верхняя сторона, крылья и хвост – чер-

ные. Обитает в лесной зоне на равнине и в предгорьях. Кладка из 10-12 

яиц. Питается насекомыми. Оседло-кочующая птица. 

Майда, сатылы ұзын құйрықты, шартәрізді домалақ құс. Басы мен дене-

сінің  астыңғы  бөлігі  ақ,  үстіңгі  жағы,  қанаттары  мен  құйрығы  -  қара. 

Жазықтағы орманды аймақ пен тау бөктерлерінде мекендейді. 10-12 жұ-

мыртқа салады. Насекомдармен қоректенеді. Отырықшы-көшпелі құс.

96

99

97

98

88

89

Птицы леса

Орман құстары

Московка    Шөре шымшық

Coal Tit    Parus ater 

Самая  маленькая  наша  синичка  (намного  меньше  воробья).  Общая 

окраска темная, голова черная с большими белыми пятнами на щеках 

и затылке. Гнездится в горных хвойных лесах востока и юго-востока 

Казахстана. Кладка из 6-10 яиц. Питается насекомыми, которых без 

устали весь световой день ищет в кронах хвойных деревьев. Оседла. 

Біздегі  ең  кішкентай  (торғайдан  екі  есе  кіші)  шымшық.  Жалпы 

реңі қара (кейде қара шымшық деп те атайды), басы қара, жақтары 

мен    желкесінде  үлкен  ақ  дақтары  болады.  Қазақстанның  шығысы 

мен  оңтүстік-шығысындағы  таулы  қылқан  жапырақты    ормандарда 

ұялайды. 6-10 жұмыртқа салады. Насекомдармен  қоректенеді, оларды 

күні бойы тыным таппай  қылқан жапырақты ағаштардың сүлбесінен 

іздейді. Отырықшы.

Зяблик    Жаурауық

Eurasian Chaffinch    Fringilla coelebs

Размером с воробья. Самец с голубоватым теменем и затылком и ко-

ричневой спиной, а самка в общем буровато-серая. Общий характер-

ный признак – белые «эполеты» на плечах и желтоватые полосы вдоль 

крыла. Лесная и парковая певчая птица. В кладке 4-6 яиц. Питается 

семенами растений, но птенцов выкармливает насекомыми. Перелет-

ная птица, но частично зимует на юге Казахстана.

Үлкендігі  торғайдай.  Аталығының    төбесі  мен  желкесі  көкшіл, 

арқасы  қоңыр,  ал  аналығының  жалпы  реңі  көкшіл-сұр.  Жалпы  тән 

белгі - иықтарында ақ жолағы және қанатының ұзына бойы  сарғыш 

жолағының болуы. Орман және  парктің  үншіл құсы. 4-6  жұмыртқа 

салады. Өсімдіктердің дәнімен қоректенеді, бірақ  балапандарын  насе-

комдармен  асырайды. Жыл құсы, десе де Қазақстанның оңтүстігінде 

жиі  қыстайды.

Зеленушка    Жасыл туылжық

European Greenfinch    Carduelis chloris   

Размером с воробья. Самец желто-зеленый с ярко-желтыми пятнами 

на крыльях, самка – зеленовато-бурая. Птица лесной и лесостепной 

зон, обычна также в городских парках. В кладке 4-6 яиц. Преимуще-

ственно растительноядна. Перелетно-кочующая птица, на юге Казах-

стана зимует.

Үлкендігі  торғайдай.  Аталығынын  түсі  сары-жасыл,    қанаттарында 

ашық  сары    дақтары  болады,    аналығы  -  жасылдау-көкшіл.  Орман 

және    орманды-дала  аймақтарының,  сол  сияқты  қала  парктерінің 

құсы.  4-6  жұмыртқа  салады.  Көбіне    өсімдікқоректі.  Жыл  құсы, 

көшпелі тіршілік етеді, Қазақстанның оңтүстігінде қыстайды.

100. 

101. 

102. 

100

101

101

101

102

102

90

91

Птицы леса

Орман құстары

Обыкновенный щегол    Кәдімгі пайыз

European Goldfinch    Carduelis carduelis   

Ярко окрашенная певчая птица, размером с воробья. Легко узнавае-

ма по контрастному черно-бело-желто-красному оперению. Сходный 

вид, седоголовый щегол (Carduelis caniceps) (103а), отличается от-

сутствием черной «шапочки». Гнездится в лесной и лесостепной зо-

нах. Кладка из 4-5 яиц. Зерноядная оседло-кочующая птица.

Ашық түсті, үлкендігі торғайдай үншіл құс. Реңі қара-ақ-сары-қызыл 

түсті, осыған орай оңай тануға болады. Бұған ұқсас бозбас пайыздан 

(Carduelis  caniceps)  (103а)  ерекшклігі  басында  қара  қауырсындары 

болмайды. Орманды және орманды-дала аймақтарында ұялайды. 4-5 

жұмыртқа салады. Дәнқоректі отырықшы-көшпелі құс. 

Коноплянка    Шоңойнақ

Eurasian Linnet    Carduelis cannabina   

Размером с воробья, на которого очень похожа самка. Самец более на-

рядный: на лбу и по бокам груди красные пятна, голова светло-серая, 

спина коричневая. Второе название – реполов. Обитает в северной по-

ловине Казахстана. Кладка из 5-6 яиц. Зерноядная перелетная птица, 

частью зимующая в южной половине республики. 

Үлкендігі  торғайдай,  әсіресе  аналығы    оған  өте  ұқсас.  Аталығы 

біршама  реңді:  маңдайында  және  төсінің    екі  жағында  қызыл 

дақтар болады, басы - ашық сұр, арқасы  - қоңыр. Басқаша аталуы - 

ошағаншы торғай. Қазақстанның солтүстік жартысында мекендейді. 

5-6  жұмыртқа  салады.  Дәнқоректі  құс.  Жыл  құсы,  республиканың 

оңтүстік жартысында қыстайды. 

Клест-еловик    Шыршашыл қайшыауыз 

Red Crossbill    Loxia curvirostra  

 

Немного крупнее воробья. Самец красный, самка зеленовато-желтая. 

Характерный признак – перекрещенные концы клюва, что позволяет 

клесту легко доставать семена из хвойных шишек. Гнездится в хвой-

ных равнинных и горных лесах Казахстана. Кладку из 3-5 яиц самка 

насиживает поздней осенью, а птенцы вылупляются к зиме, когда со-

зревает обильный урожай шишек. Ведет оседло-кочевой образ жиз-

ни.

Торғайдан  сәл  үлкен.  Аталығы  қызыл,    аналығы  жасыл-сары  түсті. 

Өзіне  тән  белгі  -  тұмсықтарының  ұшы  айқасқан,  осы  арқылы 

қылқан    жапырақты  ағаштардың    бүрінен  тұқымдарын  оңай  ала-

ды.  Қазақстанның  жазықтағы  және  таудағы    шыршалы  орманда-

рында  ұялайды.  Ұядағы  3-5  жұмыртқасын  аналығы  күздің  соңында 

шайқайды,  балапандары  қыста,  бүрлер  пісіп  жетілген  кезде, 

жұмыртқадан шығады.   Отырықшы - көшпелі тіршілік етеді. 

103. 

104. 

105. 

103

104

104

105

105

103а

92

93

Птицы леса

Орман құстары

Обыкновенная чечевица    Кәдімгі құралай               

Common Rosefinch    Carpodacus erythrinus

Размером  с  воробья,  от  которого  отличается  ярко-красной  головой 

и  грудью.  Остальное  оперение  красновато-бурое.  Самка  окрашена 

скромнее – в серовато-бурые тона. Самец обладает красивым свистом, 

передаваемым как «ты витю видел» или «чече-ви-ца». В Казахстане 

распространена  широко,  не  гнездится  только  в  пустынях  и  полупу-

стынях. В кладке 4-5 яиц. Питается семенами и ягодами растений, а 

также насекомыми. Перелетная птица. 

Үлкендігі торғайдай, одан ашық қызыл түсті басы мен төсі арқылы 

ажыратылады.  Қалған  жерлері  қызыл-қоңыр.  Аналығының  түсі 

көкшіл-сұр. Аталығы әдемі ысқырады, орыс тілінде”ты витю видел” 

немесе “чече-ви-ца” дегендей үн шығарады. Қазақстанда кең тараған, 

тек шөлді және шөлейтті жерлерде ғана ұяламайды. 4-5 жұмыртқа са-

лады. Өсімдіктердің жидектері және дәндері, сол сияқты насекомдар-

мен қоректенеді. Жыл құсы. 

Снегирь    Кәдімгі суықторғай

Eurasian Bullfinch    Pyrrhula pyrrhula 

Немного  крупнее  воробья.  Самец  безошибочно  узнается  по  толсто-

му клюву, черной шапочке, серой спине и ярко-красной груди. Сам-

ка снизу розовато-серая, сверху – буроватая. Гнездится в хвойных и 

смешанных лесах Северного и Восточного Казахстана. Кладка из 4-6 

яиц. Питается семенами, ягодами и почками растений. Ведет оседло-

кочующий образ жизни. 

Торғайдан  сәл  үлкен.  Аталығы  жалпақ  тұмсығы,  қара    телпегі, 

сұр    арқасы  және  ашық  -  қызыл  төсі  арқылы  оңай  анықталады. 

Аналығының денесінің асты  қызғылт сұр, үсті - көкшілдеу. Солтүстік 

және Шығыс Қазақстанның аралас және қылқан  жапырақты орман-

дарында ұялайды. 4-6  жұмыртқа салады. Өсімдіктердің тұқымдары, 

жидектері  және    бүршіктерімен  қоректенеді.  Отырықшы-көшпенді  

тіршілік етеді. 

Дубровник    Еменшіл сүлыкеш

Yellow-breasted Bunting    Emberiza aureola   

Овсянка,  размером  с  воробья.  Ярко  окрашена:  верх  тела  темно-

каштановый,  низ  –  лимонно-желтый  с  бурой  поперечной  полосой 

на зобе. Горло, лоб и щеки черные. Гнездится на лугах Восточного 

и Северного Казахстана. В кладке 4-6 яиц. Питается насекомыми и 

семенами растений. Перелетная птица.

Үлкендігі  торғайдай  сүлыкеш.  Ашық  түсті:  арқасы  қоңыр-қызғылт. 

Асты  –  лимондай  сары,  жемсауында  көлденен  қоңыр  жолағы 

бар.  Тамағы,  маңдайы  және  ұрты  қара.  Шығыс  және  Солтүстік 

Қазақстанның шалғындарында ұялайды. 4-6 жұмыртқа салады. Насе-

комдармен және өсімдіктердің дәндерімен қоректенеді. Жыл құсы.

                    

106. 

107. 

108. 

106

106

107

108

107

культурных  сортов),  осина,  боярышник,  рябина,  береза,  из  хвойных 

– в Западном Тянь-Шане древовидная арча, а в Северном Тянь-Шане 

– ель Шренка, или тяньшанская; в Джунгарии к ней примешивается 

пихта.  На  Алтае  наиболее  заметны  уже  береза,  осина,  черемуха,  а 

хвойные представлены обычными для тайги сибирской елью, пихтой, 

лиственницей, кедром. 

Горные леса и высокогорье в южной половине Казахстана - это своего 

рода острова прохладного климата, хвойных лесов и вечной мерзлоты 

среди знойных пустынь и сухих степей, где встречаются такие таеж-

ные виды птиц, как тетерев, ястребиная сова, мохноногий сыч, трехпа-

лый дятел, московка … На Алтае в субальпийском поясе встречается 

такой, например, северный вид, как тундряная куропатка. Практиче-

ски исключительно в горах встречаются кумай, бородач, гималайский 

(на Алтае – алтайский) улар, клушица, альпийская галка, альпийская 

и  гималайская  завирушки,  горный  конек,  черногрудая  красношейка, 

стенолаз, расписная синичка, гималайский вьюрок, арчовый дубонос 

и арчовая чечевица и др., у воды – серпоклюв, обыкновенная и бурая 

оляпки, синяя птица. 

Для горных птиц обычны вертикальные кочевки – в зависимости от 

погоды  и  кормовых  условий,  особенно  в  холодное  время  года,  мно-

гие птицы спускаются вниз, а затем возвращаются вверх, или, реже, 

наоборот. 

Своеобразна  и  фауна  невысоких  скалистых  гор,  довольно  сухих,  с 

зарослями кустарников и деревьями только у источников воды; вер-

тикальная зональность здесь выражена слабо. Это, например, хребет 

Каратау в Западном Тянь-Шане, отроги Северного Тянь-Шаня - Чу-

Илийские горы, Торайгыр, Богуты и др., Джунгарского Алатау – Шо-

лак, Матай и др. Здесь типичны беркут, балобан, кеклик, пестрый и 

синий каменный дрозды, каменка-плешанка, большой скалистый по-

ползень, овсянки - скальная и Стюарта, и др. 

Мы включили в этот раздел виды, типичные для высокогорий или ска-

листых участков. Некоторые виды птиц горных лесов и кустарников 

могут быть найдены в разделе «Птицы леса». 

94

95

Птицы гор 

Горные хребты тянутся в основном по южной и восточной границам 

Казахстана: это горы Западного и Северного Тянь-Шаня, Джунгарско-

го Алатау, Саура и Тарбагатая, Алтая с их выходящими на равнины 

отрогами.  В  стране  есть  и  целый  ряд  низкогорных  массивов  среди 

равнин Центрального Казахстана, но их орнитофауна не носит столь 

специфически горного характера. Что касается «настоящих», то есть 

достаточно высоких гор, то для них прежде всего характерна верти-

кальная  зональность,  то  есть  изменение  природных  условий  и  рас-

тительности вместе с высотой. Чем больше высота, тем ниже летние 

температуры и больше осадков: так, полупустыни, окружающие горы 

Тянь-Шаня,  ближе  к  подножьям  сменяются  степью  (сейчас  почти 

полностью превращенной в сельскохозяйственные угодья), затем идет 

пояс кустарников и лиственного леса, выше – от 1500-1700 м над ур.м. 

- переходящего в смешанные и хвойные леса (в Западном Тянь-Шане 

это высокоствольные арчевники), за которыми следует субальпийский 

пояс лугов и стелющихся арчевников (примерно от 2700 м), затем – 

альпийские луга, а венчают все скалы и ледники пояса вечных снегов, 

или нивального (от 4000 м и выше). 

Кроме вертикальной зональности, большую роль в горах играет экс-

позиция склона, то есть обращен ли он, например, на юг, и постоянно 

хорошо прогревается солнцем, или обращен на север и практически 

всегда находится в тени; от этого зависят температура и влажность и, 

соответственно, растительность. Южные склоны на средних высотах, 

как правило, открытые травянистые, с кустарниками по лощинам, а 

северные – покрыты лесом. В горах есть множество мелких и сред-

них рек, ручьев и родников, с соответствующей околоводной расти-

тельностью. Благодаря такой смене условий с высотой и экспозицией 

склонов, а также разной обводненности, для гор типична мозаика ме-

стообитаний с соответствующей сменой населения птиц. Для хребтов 

от Западного Тянь-Шаня до Джунгарского Алатау из лиственных де-

ревьев наиболее характерны дикие яблоня и абрикос (родоначальники 

тауыны  дейінгі  тау  жоталары  үшін  жапырақты  ағаштардан  жабайы 

алма  мен  өрік  (мәдени  сорттардың  тегі),  көк  терек,  долана,  шетен, 

қайың, қылқан жапырақтылардан – Батыс Тянь-Шаньда ағаш арша, 

ал  Солтүстік  Тянь-Шаньда  Шренк,  немесе  Тянь-Шань  шыршасы, 

Жоңғар Алатауында оған самырсын қосылады. Алтайда қайың, көк 

терек,мойыл  біршама  басым,  ал  қылқан  жапырақтылардан  тайгаға 

тән Сібір шырщасы, самырсын, балқарағай, майқарағай кездеседі.

Қазақстанның оңтүстік жартысындағы  тау ормандары мен биік тау-

лар -  табиғаты қатал шөлдер мен құрғақ далалардың ортасындағы  

климаты салқын, ормандары қылқанды және мәңғі мұздықты аралдар 

болып табылады. Бұл жерлерде құр, қаршығарең жапалақ, жүнбалақ 

байғыз, үшсаусақты тоқылдақ, қара шымшық.........сияқты құстардың 

тайгалық түрлері кездеседі. Алтайдың субальпі белдеуінде, мысалы, 

тундра  шілі  сияқты  солтүстік  түрде  кездеседі.  Тек  тауларда  құмай, 

сақалтай, гималай (Алтайда – алтай) ұлары, қызылтұмсық шауқарға, 

сарытұмсық  ұзақ,  сұржөн  және  қаратұмсық  содырғылар,  тау 

жадырағы, қаратөс бұлбұл, жарқұс, әсем шымшық, аршашыл құнақ, 

арша ементұмсығы және арша құралайы және т.т., суда – орақтұмсық, 

кәдімгі және қоңыр сушылқаралар, көкқұс мекендейді.

Тау  құстары  үшін  тік  бағытта  қоныс  аудару  тән  –  ол  ауа-райы  мен 

қоректену  жағдайына,  әсіресе  жылдың  суық  мерзімінде,  байла-

нысты  көптеген  құстар  төмен  түседі,  сонан  соң  жоғары  қайтады, 

немесе,сиректе болса, керісінше төмендейді.

Аса  биік  емес  жартасты,  біршама  құрғақ,  бұталар  мен  ағаштар  тек 

қана  су  көздері  маңында  өскен,  тік  аймақтық  анық  байқалмайтын 

таулардың фаунасында да ерекшеліктер болады. Бұл, мысалы Батыс 

Тянь-Шаньдағы  Қаратау  жотасы,  Солтүстік  Тянь-Шань  сілемдері  – 

Шу-Іле таулары, Торайғыр, Бөгеті және басқалары, Жоңғар Алатау-

ында – Шолақ, Матай және т.т. Бұл жерлерде бүркіт, ителгі, кекілік, 

көкала  және  алабажақ  сайрауықтар,  қасқа  шақшақай,  үлкен  құз 

көктекесі, жартас және татрең сұлыкештер және басқалар тән.

Біз  бұл  бөлімге  тек  биік  таулар  мен  жартасты  телімдерге  ғана  тән 

түрлерді енгіздік. Тау ормандары мен бұталарының кейбір құстарын 

“Орман құстары” бөлімінен табуға болады.

96

97

жүктеу/скачать 10,53 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: