Бейнелі тұрақты тіркестер.
Мұндай топтағы сөз тіркестері тек ауыспалы мағынада жұмсалып қоймай, сонымен қатар ерекше образды-мәнерлегіштік сипатта жұмсалады. Ондағы ой метафоралы сөз орамдары арқылы тұжырымды, өткір, әсерлі бейнеленеді. Сондықтан бейнелі сөз тіркестері деп аталады. Онда тұрақты эпитет, теңеу, тұрақты әсірелеу, тұрақты литота тәрізді поэтикалық тіл үлгілері бар.
Тұрақты теңеу: үріп ауызға салғандай, тонның ішкі бауындай, инемен құдық қазғандай, көздің қарасындай, сөзі түйеден түскендей, бит шаққандай т.б.
Тұрақты этитет: ай қабақ, ит жанды, жылқы мінезді т.б.
Тұрақты әсірелеу: көзі шарасынан шығу, телегей-теңіз, көп түкірсе көл, қара қылды қақ жарған, күн десе көзі, ай десе аузы т.б,
Тұрақты литота: дуниені бір уыс қылу, көз ілінбеу, кірпік қақпау, иненің жасуындай, темір етік теңгедей, темір таяқ тебендей т.б.
Антитеза (шендестіру) жолымен құрылған сөз тіркестері: бірде бие, бірде түйе, мың асуға бір тосу т.б.
Дамыту: тай құнанға жеткізер, құнан атқа жеткізер, ат мұратқа жеткізер; оқу – білім бұлағы, білім – өмір шырағы т.б.
Параллелизм: қыз өссе елдің көркі, гүл өссе жердің көркі; Киім кірі жуса кетер, көңіл кірі айтса кетер.
Анафора: бояушы бояушы дегенге сақалын бояйды; қол қолды табады; көре-көре көсем болады, сөйлей-сөйлей шешен болады т.б.
Эпифора: Жақсыда кек жоқ, кектіде тек жоқ, аласаны атқа санама, жақынды жатқа санама.
Фразеологизмдерге бейнелілік, мәнерлілік сипат беретін дыбыс үйлесімі, ырғақ және ұйқас: сабыр түбі сары алтын; айтпа, айтқандарыңнан қайтпа; қысыла-қысыла қыз болдым т.б.
Студенттің тақырыпты меңгергенін өзі тексеру үшін қайталау сұрақтары:
Фразеологиялық тіркестер. Мақалдар мен мәтелдер. Қанатты сөздер.
Фразеологизмдердің экспрессивті-стилистикалық қасиетгеріне қарай топтастырылуы: бейтарап фразеологизмдер, сөйлеу тіліндегі фразеологизмдер және кітаби сипаттағы фразеологизмдер.
Басқа тілдерден ауысқан фразеологизмдер.
Достарыңызбен бөлісу: |
