базар, сауда үйі, сауда орталығы, супермаркет, шағыи маркет, бутик

10 
ISSN 1811-1823. Вестник ПГУ
ЭхллЕ
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
» л «
23
>лдаЭхлле
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
^
Салон + квалитатив (Зергерлік салоны, жиһаздар салоны),  «Alert Cold» 
зергерлік  салоны,  «Империал»  жиназдар  салоны.  Мүнда  салон  термині 
жоғары сапалы заттар сататын орынға қойылған.
Салон -  сүлулық салоны, Мысалы, «Стиль НН» сулулыц салоны,  «The 
Best»  сулулыц  салоны,  «Престиж»  сулулыц  салоны,  «Айсулу»  сулулыц 
салоны,  т.б.
Міне,  жоғарыдағы  мысалдардан  бірі  салон  деген  сөздің  өзі  бірнеше 
тіркес жасап, бірнеше семантикалық сипат беріп түрғандығын көреміз.
Эмпоронимде салон терминінің тіркесуімен беделді қызмет корсету дің 
немесе тауардың сапасы қаншалықты екендігі айтылады. Мысалы, шаштараз 
бен  шаш  қырқу  салонының  арасындағы  айырмашылықтарды  сараптап 
көруімізге  болады.  Мәселен,  шаш қырқу  салонында тек бір шаштың  өзіне 
арналған бірнеше қызмет түрлері бар,  эрі жоғары білікті мамандар жүмыс 
істейді.  Мүндай  салондарда  оте  сапалы  техникалық  қүралдармен  қызмет 
корсетеді,  айталық,  жаңа  технологиялар  негізінде  компьютердің  комегі 
арқылы шаш қырқу, шаш өсіру немесе жалғау жэне т.б.
Зал номенклатуралық термині салон сөзіне синоним болса, ат қоюшының 
көзқарасы бойынша зал термині жарнамаға сэтті жол, яғни көптеген салон 
қатарларынан ерекшеленіп түрады.  Мысалы,  «ІІталяндыц ерлер  аяц киімі 
залы»  мүнда  ерлерге  арналған  торт  мезгілдік  аяқ  киімнің  түрлі  стилдері 
жиналған.  Сондай-ақ,  кешенді  қызмет  корсететін  тек ерлер  залы,  әйелдер 
залы, әйелдерге арналган киімдер залы, т.б. Бүндай объектілер жэне олардың 
атаулары қала түрғындарының тіліне ғана тэн күбылыс болып табылады.
Сауда объектілерінің ішінде әсіресе сауда орталықтары мен сауда үйлері 
жиі кездеседі. Мысалы, «Рамстор» сауда үйі,  «Айнабулак» сауда орталыгы, 
балалар әлемі «Достар» сауда орталыгы,  т.б.
Біздің  көзқарасымыз  бойынша  қала  түрғындарының  тілдік  санасына 
біртіндеп  енген  кешен  («кешен»  латынның  «комплекс»  сөзінің баламасы. 
Бүл соз қазақ тілінде көнерген создер қатарында болатын, енді қазіргі кезде 
тілімізде  аталмыш  мағынада  қолдануда)  яғни,  жанына  қажеттінің  бэрін 
алуға  болатын,  «түгел  қамтыған»  деген  семантикалы  номенклатуралық 
терминдермен  қоса,  көп  іске  бейім  деген  мағынада  «әмбебап»  сөзі  де 
жиі  кездеседі.  Мысалы,  Сауда-спорт  кешені  «Белес»,  Сауыцтыру  кешені 
«Aspasia»,  «Удобный» әмбебап дүкені,  т.б.
Автоприцеп  (тез  тамацтандыру  цызметін  корсететін  орын,  ягни 
автотіркеме),  бүл да сауда объектісі, номенклатуралы номинация, әсіресе 
бүгінгі таңда қаламыздың көптеген жерлерінде орналасқан.  Ондай қызмет 
корсету орындары шағын ғана болғанмен, жылдам қызмет көрсетеді. Бүгінгі 
заман уақытты үнемдеуге арналған заман болғандықтан, күнделікті өмірде 
тамақтануға  арнайы уақыт  болмаған жағдайда  көмектесетін  орындар  бар. 
Мысалы, « Д о н ер -Кебаб»,  «Каеказдыцдонер-кебаб»,  «Шаурма»,  «Самса».

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2015. №2 
11
ЭхллЕ
5
» л «
23
>лдаЭхлле
5
» л «
23
>лдаЭхлле
5
» л «
23
>лдаЭхлле
5
^
Соңғы уақытта қаламыздың көптеген жерінен орын алғаяАлматылыцДонер
-  Кебаб,  Алматылыц Донер  деген  автоприцептер  орын  ала  бастады.  Осы 
атаудан  донер -  кебаб тағамы қазақ халқына тэн емес  екенін,  бірақ та сол 
тағамның осы Алматы қаласында жасалғанын, эрі тағамның қүрамы бойынша 
басқа донер -  кебабтардан айырмашылығы бар екенін байкауымызға болады.
Е н ді  м ен ш ік ті  эм порон и м   тал д ау ы н а  келетін   б олсақ,  м үнда 
маңдайшадағы  жазуларды  тікелей  көрсететін  атаулар  тобы  жатады.  Бүл 
талдауға  негіз  болатын  күнделікті  өзіміз  кіріп  жүрген  сауда  орындары 
болады. Тіркелген сауда орындары классификациясын типологияларға бөліп 
талдап көрсетіледі.
Қаламыздағы  дүкендер  атауын  шартты  түрде  мынадай  мағыналық 
лексемалар тобына белуге болады:
1. Затты қ лексика. Бүл өте үлкен топ, заттың, онімнің атымен аталатын 
қорытынды  семантикалы  лексемалар.  Мысалы,  «Меха  и  кожа»  дүкені, 
«Подарки» дүкені,  «Бочка» сыра-дүкені, азыц-түлікдүкені «Түмар»,  «Отау» 
әмбебеп  базары,  «Пиво-квас» дүкені.
2.  Адамдар  есімі.  Мүнда  объект  иесінің  жэне  отбасы  мүшелерінің 
біреуінің  есім ім ен  аталатын,  эрі  әдеби,  мифологиялық  жэне  ертегі 
кейіпкерлерінің  аттарымен  аталатын  номинациялар  жатады.  Мысалы, 
«Бекзат» азыц-түлік дүкені,  «Газиза» азыц-түлік д}тсені,  «Алия» азыц-түлік 
дүкені,  «Дина»  азыц-түлік  дүкені,  «Бексултан»  дүкені,  «Руслан»  дүкені, 
сүлулыц салоны «Алия»,  «Маржан» дүкені,  т.б.
3.  «Табиғи»  сем антикалы   атаулар, яғни жануарлар  мен  өсімдіктер, 
метерологиялық қүбылыстардың аттаулары жатады. Гүл сататын киосктер 
гүлдердің атымен аталса, көбінесе бейтарап «Гүлдер» немесе «Цветы» деп 
атайды. Мысалы,  «Орхидея» гүлдер дүкені,  «Дары природы» дүкені,  т.б.
4.  К ең істікті  ж эне  ж е р гіл ік ті  се м а н т и к а л ы   л ек си к а.  Мысалы, 
«Кристалл»  шаруашылыц  дүкені,  осімдіктер,  жануарлар  дүкені  «МНР», 
«Аура-плюс» сулулыц салоны, «Планета», «Еркін» дүкені, «Күнгей» дүкені, т.б.
5.  Ш ет  тілдік  лексика.  Мүнда  басқа  шет  елдік тауарлармен  қызмет 
көрсететінін, шет елдік атақты фирмалардың атымен дүкендердің атын атау 
арқылы түсіндіреді.  Сонда дүкендердің аты тауарлардың сапасын білдіріп 
түрады.  Мысалы,  «К1МЕХ»  аяц-киім  дүкені,  «DONNA»  сулулыц  салоны, 
«Studio»  сән  салоны,  «Fashion»  cavda  үйі,  «Diks»  аяц  киім  салоны,  ишгын 
маркет  «MODEREN»,  сэн салоны «ROA1AKO».
6.  А б ы р о й л ы   ж эн е  ж а ғ ы м д ы   б а ғ а л а у ы ш т ы қ   с е м а н т и к а л ы  
л е к с и к а .  М үнда  беделділікті  білдіретін  бірнеше  мысалы,  престиж, 
элит,  люкс,  эксклюзив,  студия,  фирмалыц  сияқты  создер  қолданылады. 
Мысалы,  «Оксана»  шаш цырцу студиясы,  «Elite Nalis» тырнац студиясы, 
«ТОМІІРПС» сулулыц студиясы,  т.б.

12 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
ЭхллЕ
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
» л «
23
>лдаЭхлле
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
^
Ал енді  кейбір  объекті  атауларының  өзі жағымды бағалауыштық  пен 
абыройлықты  білдіретін  семантикалы  номинациялар  болып  табылады. 
Мысалы,  «Ladv»  шаштаразы  (ақсүйектер  тобындағы  түрмыстағы  әйел),
«Vip Club» сулулыц салоны,  «Князь II» азыц-түлік дүкені,  фирмалыц дүкен 
«Маншук-т»,  «ZUZU» эстетикалыц орталыц,  «Ару» сән салоны, сән салоны 
«Beauty» (ағылшын тілінен аударғанда сүлулық, көркемдік деген мағынаны 
білдіреді),
Сондай-ақ  евро  элементі  объекті  атауларына  жалғанып  отырады. 
Мысалы, қаламыздағы көптеген көшелерде кездесетін «Евроаптека».
1.  М ен т ал ь д ы   с а л а д а ғ ы   с е м а н т и к а л ы   л е к с и к а .  Сауда  саласы 
бойынша көбінесе менталды семантикалы атаулар болып табылады. Мысалы, 
«Мечта» дүкені,  «Знание» кітаптар дүкені,  «Книжный мир» жэне т.б.
2. У ақ ы тты к  лексика. Осы топтың атаулары ешқандай өнімнен хабар 
бермейді,  жылдың  торт  мезгілінің  атымен  аталады.  Мысалы,  «Золотая 
осень»,  «Сезон» дүкені.
3. Терминологиялык номинациялар. Мысалы, «Жиназдар студиясы», 
«Маталар  салоны»,  «Фото  салон»,  «Интернет»,  «Сулулыц  салоны », 
«Козілдірік-Оптика»,  «Дәріхана-аптека»,  т.б.
4. Діни ^ғы м дағы  номинациялар. Бүл топқа діни үғыммен берілетін 
атаулар  жатады.  Мысалы,  «Мүбәрәк»  азыц-түлік дүкені,  «Аллаяр»  ишгын 
маркеті.
С он ы м ен   б ір ге  э м п о р о н и м и я ға   т э н   қ ү б ы л ы с т а р д ы ң   б ір і  -  
тр ан со н и м ш ац и я  (белгілі  атауды  ономастикалық  класқа  түсіру),  яғни 
қаланың, көшенің, мемлекеттің аттарын сауда орындарының атауы ретінде 
көшіре  салуды  айтамыз.  Мысалы,  «Астана»  дүкені,  «Алматинка»  дүкені, 
«Ресей» супермаркеті,  т.б.
Қазіргі қаланың тілдік көрінісі күнделікті бізді қоршаған ортаның сыртқы 
бейнесі  болып  табылады.  Сауда  объектілердің  номинациясы  арқылы  қала 
түрғындарының тілін білуімізге болады.  Осы мысалдарға қарап ойымызды 
қорытындылайтын  болсақ,  сауда  орындарының  атаулары  семантикалық 
жағынан эр түрлі екендігіне көз жеткіздік. Мүндай қүбылыстар тек Алматы 
қаласына ғана емес, халқы көп қалалардың бэріне тэн болып келеді.
Эмпоронимияны  зерттеудегі  оном асиологиялы қ  тәсіл.  Эмпороним 
номинациясының  әдісі  -   ономасиологиялық  тэсіл.  Ол  объектіден  оның 
атына  дейінгі  қозғалысты  қамтиды.  Ономасиологиялық  тэсілдегі  негізгі 
мэлімет -  аталынған объект.
Зерттеу  міндеті  -   объектінің  қай  жағы  оған  атау  болып  бекітілетінін 
дәлелдеп түсіндіру. Қаламызда ақпараттық атаулардың да саны жетерліктей 
екенін  дэлелдеу.  Дэлелденген  дүкен  аттарының  негізінде  сату-сатып  алу 
жағдайының элементтері кездеседі. Бүлжерде біз Т.В. Шмелеваның ойымен 
боліскіміз келеді  [70, 26 б.].

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2015. №2 
13
Эхлле
5
»л«іЗ>лдаЭхл«і
5
»л«іЗ>лдаЭхл«і
5
»л«іЗ>лдаЭхл«і
5
^
1.  Субъект -  сатушы;
2.  Объект -  бір нэрсенің сатылуы;
3.  Адресат -  сатып алушы;
4.  Квалификатив -  жағдайдың іске асьфу эдісіне сипаттама;
5. Локатив -  сату-сатып алу жағдайының іске асьфылу орны;
6.  Жағрафиялық -  осы орынның жағрафиялық жағдайы;
7.  Темпоратив -  жағдайдың іске асьфылу уақыты;
Субъект  -  Мысалы,  «УАптики»  азыц-түлік дүкені,  «УАллы»  азыц- 
түлік дүкені,  «У дядя Васи». Бүл номинацияларда объекті иелерінің нақ өзі 
екендігінен, эрі онымен сауда жасауға болатындығынан хабар беріп түрады.
Объект -  «Түшпара-Пельмени »,  «Блинный», «Сыра-Пиво», «Кофейная». 
Бүл  жерде  айтылған  сауда  объектісінде  тек түшпара.  күймак.  сыра,  кофе 
сататындығын номинациялар арқылы білуге болады.
Жағрафиялық  жағдай  бойынша  мысалы  келтіретін  болсақ,  Өтеген 
батьф көшесінің бүрынғы аты Мате-Залка екені бэрімізге белгілі, міне осыған 
байланысты  сол  көшеде  «Мате-Залка»  азыц-түлік  дүкені  бар,  Жандосов 
көшесінде Плодик аялдамасы бар, соның атымен қойылған «Плодик» азыц- 
түлік дүкені, «Плодик» сүлулыц салоны, Татарка көшесінде «Татарка» дүкені 
орналасқан,  Шаңьфақ  ықшамауданының  атымен  сол  жерде  «Шаңырац» 
ишгын  маркеті  орналасқан.  Ақсай-3  шағынауданында  сауда  павильоны 
«Ацсай-3», Кеңсай ықшамауданындағы дүкен «Кенсай 2» бар.
Кваликатив:  «Заказной».
Темпоратив:  «Сезон»,  «Зима».
Енді осы талдау бойынша қаламызда бірнеше дүкендер коп элементті 
номинациялардың ішкі мазмүнын анықтасақ, оны дәлелдеу үшін жоғарьща 
айтылған сипаттамаларға бірнеше мысалдар қойып талдап көрелік. Мысалы:
Объект  +  жағрафиялык  жағдай:  «Обувь  из  Европы»,  «Обои  из 
Италии»,  «Беларусь жиназы»,  «Французский дом» т.б.
Енді бір номинациялар бірнеше элементтерден түрады, эрі өте нэтижелі 
болып келеді. Мысалы:
Объект + адресат: «Обувь для всей семьи»,  «Жан-үяга арналган киім», 
«Одежды для  будущих мам».
Объект  +  кваликатив:  «Нәзік  кулинариялыц  дүкен»,  «Ацсай-нан 
фирмалыц дүкені»,  фирмалыц дүкен «Рахат».
Қазіргі эмпоронимия бірдей атау тәсілдері арқылы қолданады:
1. Апеллянт онимюациясы. Мысалы, «Хозяюшка» түрмыстыцзаттар 
дүкені, «Сказка» азыц-түлікд}тсені, «Жалюзи» дүкені, «Фантазия» дүі<ені, т.б.
2.  Қмскарі аи  сөздер.
-   қысқартылған  түбірлердің  қосылуы  арқылы  жасалады.  Мысалы,
«Казинстрах», «Казстатинформ», «Казросимпорт», «Сервисстройцентр», 
«Домостроитель» дүкені,  т.б.

14 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
Эхлле
5
»л«іЗ>лдаЭхл«і
5
»л«іЗ>лдаЭхл«і
5
»л«іЗ>лдаЭхл«і
5
^
-   аналитикалық  сын  есіммен  қосылу  арқылы  жасалады.  Мысалы,
«Автомир»,  «Автопрофи»,  «ЛюМир» сауда орталыгы,  т.б.
-   қ ы с қ а р т ы л ғ а н   сы н   е с ім м е н   қ о с ы л у   ар қ ы л ы   ж а с а л а д ы : 
«Алматыгорстрой»,  «Алматыинжстрой»,  «Алматыстройинвест»,  т.б.
-  күрделі қысқартылған кірме бөлшектердің қосылуы арқылы жасалады: 
«ІІнтеройлсервис»,  «Евротекстиль»,  «ІІнтеркоммерц»,  «ІІнтертрейд», 
«Еврочистт»,  «ІІнтерфарм»,  т.б.
1. Жалғамалы атаулар.
-   септік  жалғаулары  арқылы;  мысалы,  «Барлыц  отбасына  арналган 
киім»,  «Барлыц жан-үяга арналган аяц киім»,  «Стилъді киім бутигі»,  т.б.
-   генетивті  конструкциялар  арқылы;  мысалы,  «УАллы»,  «У Насти», 
«УАпашки»,  «Мини-Маркет на Демченке»,  т.б.
-   зат есім мен сын есімнің тіркесуі  арқылы,  мысалы,  «Золотое руно» 
дүкені,  «Золотая  бочка»  сыра  цүйылатын  дүкен,  «Золотой  Локон»  сэн 
салоны,  «Винный погребок» азыц-түлік дүкені,  т.б.
-  сан есім арқылы жасалады, мысалы, «888» сүлулыц салоны, «24 сагат» 
азыц-түлік дүкені,  7-я супермаркет,  24 дәріхана,  36,6 дәріхана т.б.
2. Кірме соідер  арқылы;
-  транслитерация, (лат. trans - арқылы, littera - эріп) - белгілі бір тілге 
ғана  тэн  дыбысты  екінші  бір  тілдің  орфографиялық  зандылығына  лайық 
белгілеу  [7, 395 б.]. Мысалы, «Қуан  Фудс» дүкені, бүл жерде f o o d ағылшын 
тілінен ауарғанда азық деген мағынаны білдіреді, эрі Қуан дүкені азық-түлік 
қана  сатады деген  үғымды  түсіндіріп  түр,  ал  «Арт»  ишштаразы,  art сөзі 
ағылшын  тілінен  аударғанда  онер  деген  мағынаны  білдірсе,  мүнда  шаш 
қьфқу  да  өнер  екенін  білдіреді.  Сонымен  бірге,  «Эра»  шаштаразы,  мүнда 
ағылшын  era  сөзінен  алынған,  яғни,  мағынасы  кезең,  уацыт,  гасыр  деген 
мағыналарды  береді,  мүнда  кез-келген  кезеңге  сәйкес  шаш  қырқу  үлгісін 
жасай аламыз деген үғымды атаудан түсінуге болады.
Трансонимюация (бүл жазылуы эр түрлі, бірақ бірнеше тілде мағынасы 
бірдей сөздер),  мысалы,  «Expert»  сүлулыц салоны,  бүл жерде эксперт сөзі 
орыс тілінде де, ағылшын тілінде де сараптама деген мағынаны білдіреді. 
«Jasmin»  киім  дүкені,  мүнда  жасліин  атауы  орыс  тілінде  де,  ағылшын 
тілінде  де  ацжүпар  гүлінің  мағынасын  береді.  «Professional»  сән  салоны, 
бүнда екі тілде де кәсіби деген мағынаны білдіреді. «Лотос» шыгыс салоны, 
мүнда лотос биологиялық термин, яғни, көп жылдық әсем гүлді су өсімдігі 
екендігі латын тілінде lotos (лотос, нильская лилия) де, орыс тілінде де осылай 
аталады. Тағы бір мысал көңіл аударсақ, «Effect» сэн салоны. Мүнда эффект 
сөзі  қазақ тілінде  нәтиже  деген мағынаны білдіреді,  эрі  сондай  мағынаны 
білдіретіндігі бізге  ағылшын  немесе  орыс тілінде  түрса да,  аудармасыз да 
түсінікті.  Сонда  бүл  сөздер  осы екі тілдің қайсысында  берілсе  де,  беретін 
мағынасы бір екенін көре аламыз.

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2015. №2 
15
ЭхллЕ
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
» л «
23
>лдаЭхлле
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
^
Сонымен  қазіргі  қаланың  тілдік  көрінісі  күнделікті  бізді  қоршаған 
ортаның сьфтқы бейнесі болып табылады. Сауда объектілердің номинациясы 
арқылы  қала  түрғындарының  тілін  білуімізге  болады.  Қазіргі  қаланың 
тілдік  келбеті  тек  объекті  атауларымен  ғана  шектеліп  қана  қоймайды, 
тағы  қазіргі  қаланың  тілін  қалалық  эп и гр аф и к а д а н   да  көре  аламыз. 
Қазіргі қала  эпиграфикасы қаланың  сыртқы көрінісін көрсететін маңызды 
элементтердің бірі болып саналады. Онда атаулар мен сәлемдесу мәтіндері 
(Қош  келіпсіздер!,  Сэтті  сапар!),  көше  мен  аудан  атаулары  жазылған 
кестелер (Щевченко 95), жайма тақтайлардағы жарнама мәтіндері (әр түрлі 
телефон  байланыстарына  байланысты  айтылган  жарнама  мәтіндері), 
дүкен атаулары жазылған маңдайша жазулары  («Grazia»  аяц киім  дүкені), 
қала түрғындарының қолымен жазылған сату-сатып алу хабарландырулары 
қала көшелерінің басталар түсынан металлдық қүрылмаларда жазылады.
Сонымен, кеңістік факторы бойынша қала ортасының эпиграфикасын 
жэне  күнделікті  эпиграфиканы  ажыратуға  болады.  Біріншіден  «заттық» 
эпиграфика,  ол  күнделікті  заттық  белгілерді,  мәтіндерді,  түтынушыларға 
арналған зат сияқты жазулар қамтылады. Екіншіден, қалада жазылған барлық 
мәтіндер  жатады,  яғни  қала  өмірінің  эпиграфикасын  көшелік,  көліктік, 
дүкендік,  мекемелік  (кеңсе,  мектеп,  жоғарғы  оқу  орындары,  банктер)  деп 
белуге  болады.  Ал  эпиграфикалық мәтіндерді ресми жэне  бейресми деуге 
болады. Ресми эпиграфикалар баспа әріптерімен жазылған хабарландьфулар, 
маңдайша жазулары, жарнама, көрнекі үгітшілік мэтіндер, жайма тақтадағы, 
қабьфғадағы  мәтіндерді  жатқызамыз.  Жалпы  жарнамалар  біздің  іскерлік 
жағынан  көріне  бастаған  мемлекетімізде  айтарлықтай  дэрежеде  орын 
алып  келеді  деп  ауыз  толтырып  айта  алмаймыз.  Өйткені,  жарнамаларда 
мемлекеттік  тілдің  эдеби  тіл  нормаларына  сай  қолданбауы  болса,  эрі 
жарнаманың үлттық мүддемізге сай толық қалыптаспауы болып табылады.
Енді бейресми эпиграфикалар қала түрғындарының қолымен жазылған 
немесе компьютермен жазылған мәтіндер, яғни бүған көбінесе сату-сатып 
алу,  жалға беру,  табылған  затқа олжа сияқты мәтіндер жатады.  Тағы айта 
кететін жайт, эпиграфиканы жанры бойынша шартты түрде мынадай жазба 
топтарына белуге де болады.
-   Б ейім деуш і,  бүндай  семанткалы  жазбалар  адамдардың  қалаға 
бейімделуіне арналған,  онда «Қайда?» немесе «Қайдан?» деген сүрақтарға 
жауап  таба  аласыз.  Олар  арнай  тақтайшаларға  топономикалық  жазбамен 
көшенің,  алаңның,  ауданның атаулары жазылады.  Мысалы: Абай даңгылы 
108, Шевченко 95,  Тимирязев 47', Байтүрсынов 65, Орталыцстадион, Динамо 
стадионы,  8 микрорайон  (шагынаудан),  11 микрорайон  (шагынаудан).
-   Х абарлауш ы ,  мүнда  белгілі  бір  объектіге  сипаттама  береді,  эрі 
түрғындардың қажеттіліктерін орындау үшін қызмет ететіндерін білдіреді. 
Мысалы, дүкен, банк,  кітапхана.т.б. Мысалы:  «ВАҒ кішкене гана ецбекцор

16 
ISSN  1811-1823.  В ест ник П Г У
ЭхллЕ
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
» л «
23
>лдаЭхлле
5
»л «
23
>лдаЭхлле
5
^
банк» деген жазулардың қасына бір топ қүмырсқа жэндігінің суретін салып 
қойған,  себебі  қүмырсқа  ең  кішкентай  жэндіктердің  қатарына  жатса  да, 
өте  еңбекқор,  ертеңін  ертерек  ойлайтын  жэндік  болғаннан  кейін,  банкі 
де  сондай  сңбсккор  банк  екенін  көрсетеді.  Бірақ  та,  BAF  қысқартылған 
ағылшын әріптерімен берілген объекті атауына ешқандай көпшілік түсінетін 
тілмен толық түсіндірулер жазылмаған, тек интернеттегі сайтын ғана жазып 
қойғанын көреміз.  Толық атауы «Астана қаржы банкі».
-  
Ш а қ ы р у ш ы ,  мүнда  түрғы ндарды ң  қүндылық  ж үйесіне  жэне 
адамдардың тэлімін басқаруға шақьфу туралы жазбалар жазылады. Мысалы, 
эр түрлі диагностикалық орталықтардың көрсететін қызмет түрлері болып 
саналады.  Мысалы,  Д енсаулы ц  сацтау  кешені  сіздерге  медициналыц 
көмектердіц барлыц түрлерін көрсетеді.
Бүндай  эпиграфика  сипаттамалары  біріншіден  адамның үлкен  қалаға 
бейімделуге, бір нәрседен хабардар болуға, қала эстетизация қызметін білуге 
көмектеседі.
Қазіргі  қалалық  эпиграфикалардың  факторларын  дүкенді,  көшелік, 
транспорттық, мекемелік деп қарастыруға болады. Көшелік эпиграфикалар 
мэтіндермен арнайы тақталарға жазылады. Бүл жөнінде жарнама тілі туралы 
ғылыми зерттеу еңбектерінде толығымен айтылған.
Сонымен  ойымызды  қорытындылайтын  болсақ,  годонимия  қазіргі 
қаладағы  тілдік  көрініс  элементтерінің  бірі,  эрі  тарихи  дамумен  тығыз 
байланы ста  болаты н,  барлығы на  әсерін  ти гізіп   оты раты н  қаланы ң 
ерекшелігі.  Алматы  қаласының  годонимиясы  жалпы  қолданатын  жэне 
кәсіби  атаулардан  түратын  лексиканың  кең  ауқымын  алып  жатыр.  Көше 
атаулары тікелей халықпен, тарихпен байланыста болатындығын, олардың 
эр түрлі семантикалық ерекшеліктері болатындығына көз жеткіздік. Сондай- 
ақ  эпиграфика  ішіндегі  этикет жанры да  қала тілінде  ерекше  орын  алады. 
Себебі, ол қаланың барлық жерінен орын тапқан, мэселен, эр түрлі мерекелік 
қүттықтаулар,  алғыстар,  тілектер жазылған тақтайша жазуларын айтамыз. 
Мысалы,  «Қала күнімен!»,  «Наурыз мейрамы цүтты болсын!» т.б.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1 Момынова, Б. Қ. Газет лексикасы. (жүйесі мен қүрылымы) -  Алматы : 
Арыс,  1999. -  2286. -   ISBN 9965-447-13-6
2 Қазақ тілі энциклопедиясы. -  Алматы : IDK-TIPO редакциялық баспа 
орталығы,  1998. -  508 бет. -  ISBN 5-625-01009-9
Материал 20.03.15 баспаға түсті.

серия 
ФИЛОЛОГИЧЕСКАЯ.  2015. №2 
17
.Г ZZ/. Лккмбекоеа, Г. А.  Солтанбекова

жүктеу/скачать 5,64 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: