Қазақстан саяси мәдениеттінің ерекшеліктері

Қазақстан қоғамының саяси мәдениеті адамдардың санасы мен мінез-құлқында қоғамдық болмыстың мейлінше ала-құла, елесті көрінісі болып табылады.

Осы заманғы Қазақстанның саяси мәдениетін саяси мәдениетін қандай түріне жатқызуға болады?

Қазақстанның саяси мәдениетінің өткендегі үлгісі тоталитарлық мәдениет түрінде болды, онда халықтың негізгі бұқарасы билік пен билік жүргізуші институттар жететіне көр-соқырлықпен ерген бодандар рөлін атқарды және осы рөлін өзгертуге ұмтылмады. Қазақстан демократиялық өзгерістер процесіне енгеннен кейін, яғни өтпелі кезеңде, нарықтық экономиканы, қоғамдық өмірді барлық жағынан, демократияландыруды жариялаған кезде саяси мәдениеттің тоталитарлық үлгісінен демократиялық үлгісіне таралуын күтуге тура келді. Бірақ бұл күту сәтті болмады, мұның өзін нағыз саяси шындық дәлелдеп берді. Қазақстан саясаткерлері әділ атап көрсеткеніндей, Қазақстан демократия мұраттарына өзінің бейіл екенін мәлімдей тұрса да, шынайы демократия біздің мемлекетіміздің өтпелі кезеңінің алыстағы мақсаты болып табылады.

Егемендік алып, құрылымдық өзгерістерді жүргізе отырып, Қазақстан қоғамы жуықтағы өткен кеңестік кезең дәстүрлерінің ауыртпалығынан қазірге дейін құтыла қойған жоқ. Мәселен, саяси сана-сезім саласында дәстүршілдік күшті болып қалып отыр, ол саясат мәселелеріне бейілсіздіктен, билікке табынушылықтан, әсіре төзімділігінен және ырықшылдығынан, әлеуметтік даму мешеулігінен көрінеді.

Қазақстан қоғамының саяси медениетінде патриархалдану үрдісінің күшеюі байқалып отыр, және де мұның өзі Қазақстанға ғана сипатты болып отырған жоқ. "Халық саясаттан сарсылып болды" деген тезис қарапайым адамдардың жеке тұрмысқа бет алуы туралы сұраққа жақсы жауап болып табылады. Саясаттан шеккен запылық адамдардың әлеуметтік-саяси белсенділігі нәтижелерінен өздерінің материалдық әл-ауқатын жаксарту жөніндегі үміттері мен күткендерінің ақталмағандығының салдары болды. Жаңа жағдайларда (экономикадағы, әлеуметтік саладағы, саясаттағы реформалар) қазақстандықтардың негізгі бұқарасы бұрынғыға қарағанда нашар өмір сүруде, олар жарияланған реформалардан игілік ала алмады, халық саясаттан сырт айналып кетті.

Қазақстан қоғамының саяси мәдениетіне мынадай белгілер тән болады:

а) ұжымдық немесе қауымдық ақлиқаттың нормаларына бағдарлану;

б) саяси және өзге мәселелерде идеологияланушылық (бәрінен де бұл еткеннің салдары болса керек);

в) билікке саяси адалдық пен бодандық көзқарас;

г) құқықтық көрсоқырлық пен құқықтық сана-сезім деңгейінің жоғары болмауы;

д) саяси ырықшылдыққа бейімділігі (нақты саяси режимнің ыңғайына көну);

е) саяси білімдер мен тәжірибенің жетіспеуі.

Сонымен, Қазақстанның саяси мәдениеті тоталитарлық саяси мәдениет пен авторитарлық мәдениет арасындағы аралық тұр болып табылады.

Қазақстанның қоғамның сапалық жаңа жағдайына жетуі үшін азамат пен мемлекеттің демократиялық үлгідегі құқықтық нормалар мен қатынастардың құндылықтары негізінде саяси мәдениетті қайта өзгертуі қажет.

Біздің қоғамымыздың саяси мәдениетін ең алдымен жеке адамның (керісінше заң жүзінде ғана емес) азаматтық мәртебесін нақты өзгерту, заңды түрде сайланған және соның бекем бақылауында болатын халық өкілдері шешімдер қабылдаған кезде билік өкілеттіктерін беретін билік тетіктерін жасау арқылы демократияландыруға болады.