Т. Е. Тұмашбай «Әлеуметтану және саясаттану» пәні б ойынша дәрістер жинағы Шымкент 2021ж
Саяси әлеуметтенудің институттары, кезеңдері мен
жүктеу/скачать 434,02 Kb.
|
| Саяси әлеуметтенудің институттары, кезеңдері мен қызметтері. Саяси әлеуметтену саяси тәжірибені ашық және қосалқы түрінде жүргізуі мүмкін. Ашық түріне мәліметтерді, сезімді, құндылықтарды тікелей беру жатады. Мысалы, қоғамдық пәндерді оқыту арқылы жастарды оқытып үйрету. Қосалқы түрінде саяси емес ережелерді саяси қатынастарға телу жата-ды. Мысалы, балалардың саяси билікке қатынасы жас кезінен (демократиялық тәсілмен, қатаң жазалау арқылы мәселені шешу әдісімен немесе саясатқа селқос қараушылық) қалыптасуы мүмкін. Саяси әлеуметтену институттарына мыналар жатады: жанұя, білім жүйесі, ақпарат құралдары, мемлекет, партия, діни ұйым-дар және жеке саяси оқиғалар.
Саяси әлеуметтену ең алғаш отбасынан басталады. Америка ғалымдары Д. Истон мен Дж. Деннис 12 мың америка бала-ларын сұрақ-жауап арқылы зерттеген. Соның нәтижесінде олар-дың саяси өлеуметтенуінің 4 кезеңін көрсетеді: 1) саясаттану, яғни балдырғанның ата-ана билігінен де жоғары саяси билік барын ұғынуы; 2) жекелеу. Мұнда бала саяси билікті президент, полицейский тұлғасы арқылы жекелеп сезінуі; 3) дәріптеу, яғни саяси қайраткерлерге тек жақсы қасиеттерді таңу; 4) институ-ционалдандыру, саяси билікті жеке тұлғалар арқылы емес, иесіз институттар арқылы (партия, сот, парламент, әскер және т.б.) қабылдау. Сонымен, адам жас кезінен әлеуметтене бастайды. Бала биліктің не екенін түсінеді. Үйде ол өкесі немесе шешесі, бала бақшада тәрбиеші, мектепте мұғалім арқылы әлеуметтенеді. Ол дау-жанжалдың қалай шешілетінін байқайды, бағыну немесе бағынбауға үйренеді. Қазақтар "ұяда не көрсең, ұшқанда соны ілесің" деп тегін айтпаған, үйде қалыптасқан кезқарас көбіне өмір бойына жа-дында қалады. Саяси әлеуметтенудің келесі сатысы — мектеп. Бұл кезде жалпыға бірдей негізгі саяси қазыналар мен көзқарастарды оқушылар оқып біледі, алғашқы әлеуметтік тәжірибелер ала-ды. Жастар ұйымдарына қатыса бастайды. Д. Истон мен Дж. Деннис зерттеген 12000оқушының95%-ы "Америка - әлемдегі ең тандаулы ел", "Америка жалауы — дүниедегі ең жақсы жалау" деген тұжырымдаманы мақұлдаған. Өйткені мұғалімдердің 99%-ы оқушыларға күнде америка жалауын көрсетсе, 91%-ы ол туға берілгендігін дәлелдеуді талап етіпті, 60%-ы "Тамаша Америка" деген отансүйгіш әнді орындатып отырған. Саяси әлеуметтенудің келесі кезеңі 16—40 жастар аралығы. 16 жастан адам сайлауға қатыса бастайды, азамат атанады, іс-әрекетіне толық жауап береді. Кебісі жоғары оқу орнына түсіп, терең саяси білім алады. Саяси партияларға мүше болулары да мүмкін. Жастардың әлеуметтік мәртебесі өзгереді. Саяси әлеуметтенудің келесі кезеңі 40—60 жастардағы ара-лық. Бұл — адамның есейген шағы. Адамдардың саяси іс-әрекетіне өмір тәжірибесі, балалары мен немерелері, тұрақты көзқарастары әсер етеді. Ең соңында зейнеткерлердің саяси әлеуметтенуі. Олардың кейбіреулері қолдары босаған соң саяси мәселелермен белсеңді айналыса бастайды. Қайсы бірі қоғамдық емірге аз да болса қатысқанына риза болады, көңіліне медет табады. Саяси әлеуметтену институттарына, жоғарьща атап көрсетіл-геңдей, отбасы, білім жүйесі, сонымен қатар мемлекет, партия, діни ұйымдар жатады. Кейде оған жеке саяси оқиғалар да қат-ты өсер етуі мүмкін. Мысалы, 1986 ж. Желтоқсан оқиғасы қазақ халқының саяси санасына сілкініс жасап, көп нәрсеге көздерін ашып тастады. Саяси әлеуметтенуге ақпарат құралдары кеп ықпал жасай-ды. Баспасез, радио, теледидар, кино адамға тікелей ықпал етеді және саяси құндылықтарға деген қатынасын қалыптастырады, бір идеадды негіздеп, қорғап, екіншісіне тойтарыс береді, адам-заттың ғасырлар бойы қалыптастырған қазыналары, алдыңғы ұрпақтың саяси тәжірибесін соңғы ұрпаққа жеткізіп, саяси тұлғаны тәрбиелейді. жүктеу/скачать 434,02 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|