Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010

тей (батыс диалектісінде) (С. Аманжолов. Вопросы диалектоло­
гии..., 1959, 295, 297 беттері).
«Об отношении ө и е. Как известно слоги и звуки могут асси­
милировать не только те звуки, которые последуют, но и пред­
шествуют. Такое слово, как тебетей вм. төбетей является ярким 
примером регрессивной ассимиляции. Никто не сомневается в 
том, что корень слова тебетей и тебетей - тебе (темя, макушка). 
Последние два слога бе и тей, иначе дважды повторяющийся 
звук е в диалекте мог уподобить себе губной звук начального 
слова, а именно о, и, таким образом, вместо тебетей мы имеем 
тебетей» (С. Аманжолов. Указ, раб., стр. 310).
Автордың бұндағы этимологиясы төбетей>тебетей эбден 
дүрыс. Бірақ мүнда керісінше өзгерген тебетей сөзі әдеби тілден 
орын алған. Ал тебетей сөзінің көне екеніне орысша тюбейтека 
да дәлел бола алады. Сөздің атына дэл келіп, бастапқы формасы 
тебетей болса, орыс тіліне тебетейка түрінде енген болар еді.
Жоғарыдағы деңгей сөзінің де этимологиясы дөңгей>деңгей 
екенін аңғару қиын емес: дөңгейі дегеп коне форма «биіктігі» 
деген мағына берген де, осыдан деңгей сөзі туған.
Түркі тілдерінде е//ө дыбыстарының ауысуы да бар 
(М. Рясенен. Материалы по ист. фонетике..., М., 1955; стр. 57; 
Ф.А. Абдуллаев. Фонетика Хорезмских говоров. Ташкент, 1967, 
стр. 39).
Қорыта келгенде Келес атауы көл+ес>келес өзгеруінен туған 
болуы керек. Сөз соңындагы ескі түркі-монгол гілдеріндегі 
дауыссыз дыбыстан кейін жалғанатын көптік жалғауы болуы 
керек. Ал дауысты дыбыстан кейін (М: Тала+с) бүл-с түрінде 
жалғанады. -С түркі-монгол тілдерінде көне көптік жалғауы 
екені анықталған нәрсе (Г. И. Рамстедт. Введение в алтайское 
языкознание. М., 1957, стр. 57).

жүктеу/скачать 7,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: