Т о п о н о м І / ik r ЖӘне этимология қазақ тіл білімінің антологиясы а. Әбдірахманов Топономика жэне этимология Павлодар 2010

қазақ, қарақ сөздерінің шатастырылуынан болуы керек деп 
қарайды А. Самойлович.
Қазақ сөзі әуелде этникалық мәнде емес, әлеуметтік мэнде 
болған. Мәселен, қарашай, құмық, балқар тілдерінде де бүл 
сөз қол даны лады. Бірақ оның мәнін әлі ешкім зерттеген жоқ. 
Қарашай тіліндегі қазақ сөзі төменгі, мүліксіз тапты білдіріп, 
«жалғыз, үйсіз» деген мағынада да қолданылады.
Сонымен А. Самойлович қазақ сөзі ХПІ-IV ғасырларда 
«өз елінен, тайпасынан немесе руынан бөлінген, қиын-қызық 
іздеуші, ғажайып қүмар кісі» деген мағынада қолданылып, кейін 
халықгың атына айналған деп қорытындылайды (А. Самойло­
вич. О слове «казак». Сб. «Казаки». Л., 1927, 5-16 беттер).
С.К. Ибрагимов «Тағы да қазақ термині жайында» деген 
мақаласында жоғарыда айтылған А. Самойловичтің мақала- 
сына жэне одан кейінгі жазылған X. Әділгереевтің, М. Ақын- 
жановтың, А. Бернштамның, С. Юшковтың, А. Семеновтың 
мақала-еңбектеріне талдау жасайды.
X. Әділгереев А. Левшиннің еңбегіне сүйеніп XI ғасырдағы 
«Шахнамада», ал М. Ақынжанов Вамберидің, айтқанына 
сүйеніп X ғасырдағы Константин Багрянародныйдың еңбегінде 
қазақ деген сөз бен халық аты Х-ХІ ғасырлардан белгілі дегенді 
айтады.
Бірақ мақала авторы С. Ибрагимов мүны теріске шығарады: 
Шахнамадан біз қазақ сөзін таба алмадық, ал X ғасырдагы 
Константин Багрянародныйдың еңбегіндегі касоги адыгей 
тайпаларының аты - дейді. С. Ибрагимовтың пікірінше қазақ 
сөзі алғаш рет 1245 жылы жазылган, 1894 ж. Лейденде Хоустма 
жарыққа шыгарган түрікше-арабша сөздікте «үйсіз, баспана- 
сыз, қуғын керген» деген магынада кездеседі. XV-XIX ғасырлар 
арасындағы Орта Азия нүсқаларында, түрлі сөздіктерде қазак 
сөзі осы мағынада қолданылады. Зерттеуші А. Бернштам Кон­
стантин Багрянародныйдың еңбегіндегі касоги сөзіне сүйеніп, 
бүл сөз этнос есебінде X ғасырдан бар дегенді айтады. Бірақ

жүктеу/скачать 7,05 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: