Тақырыбы: Дүниежүзілік шаруашылықтағы ғаламдық мәселелерді географиялық тұрғыда шешудің жолдары
жүктеу/скачать 348,74 Kb.
|
1 2
|
Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті География және табиғатты пайдалану факультеті География,жерге орналастыру және кадастр кафедрасы СӨЖ
Орындаған: Ибрашимов. И. И
Алматы – 2023 Мазмұны: Кіріспе.......................................................................................................................3 1. Өзбекстан Республикасының түсті металлургиясы.........................................4 2. Өзбекстан Республикасының қара металлургиясы..........................................6 3. Новаи тау-кен металлургия комбинаты...........................................................9 Қорытынды............................................................................................................15 Пайдаланған әдебиеттер.......................................................................................16 Кіріспе
Ел тәуелсіздігін алғаннан кейінгі кезеңде, әсәресе отын-энергетика салысын дамытуға көп көңіл бөлді. Қазіргі кезде 1991 жылмен салыстырғанда мұнай газ өндіру 3 ессеге жуық, ал табиғи газ өндірісі 10 млрд м3-ге артты. Жергілікті шикізаттары бойынша негізгі бөлімде қарастырдым. 1. Өзбекстан Республикасының түсті металлургиясы Түсті бастапқы және сирек металдарды өндіру, байыту және балқытуды қамтитын түсті металлургия Өзбекстанның кең салалары бар экономика саласының бірі болып табылады. Республика аумағында бірқатар мыс, полиметалл, вольфрам, молибден кен орындары, алюминий және магний шикізаттары, басқа да түсті және сирек металдар табылды. Өзбекстанның түсті металлургиясы салыстырмалы түрде жас өндіріс салаларының бірі болып табылады. Соған қарамастан оның үлесі Орталық Азия республикаларында өндірілетін түсті металдардың 2,3 бөлігінен астамына сәйкес келеді. Шахталарды пайдалану кезінде 1935 жылы вольфрам, молибден, 1941 жылы флюорит, 1952 жылы қорғасын, мырыш, 1956 жылы мыс өндіру және байыту, сонымен қатар олардың концентраттарын өндіру ісі құрылды. Алғашқы күндерде Өзбекстанның түсті металлургиясы рудаларды өндірумен, байытумен, дайын өнім алу үшін басқа республикаларға дайындалған концентраттарды жіберумен айналысса, қазір бұл сала өндірістің барлық сатысын қамтитын толық циклге айналды. Бұл саланың кәсіпорындары Олмалик, Миринтов (Зарафшон), Навои Тог металлургиялық комбинаттары, Өзбекстан қатты балқытатын және ыстыққа төзімді қорытпалар комбинаты (Чирчик), Ингичка және Койтош, тау-кен басқармалары, «Өзбекстан алтыны» комбинаты және т.б. Алмалық тау металлургия комбинаты – түсті металлургияның ірі кәсіпорындарының бірі. Бұл комбинат мыс, полиметалл кендерін өндіру, байыту, мыс және мырыш балқыту кәсіпорындарын біріктіреді. Мыс Қалмақғыр және Сарычекув кеніштерінен өндіріліп, комбинат құрамына кіретін мыс зауытында байытылған және балқытылған. Қорғасын кенішінен және Олтинтопган полиметалл кенішінен өндірілген рудалар қорғасын-мырыш байыту зауытында байытылады. мырыш концентраттары кешендегі мырыш зауытында балқытылады. Қазіргі уақытта қорғасын концентраттары балқыту үшін республикадан шығарылуда. Алмалық тау металлургия комбинатының мырыш және қорғасын өнеркәсібіне қатысты кәсіпорындарына күкірт қышқылын өндіруші кәсіпорын кіреді. Жалпы алғанда, республикада түсті металлургияның мыс, мырыш және қорғасын салаларын дамыту перспективалары өте жақсы. Мыс өнеркәсібінің келешегі Қалмокғыр және Сарычекув кеніштерін, сондай-ақ жақында Дальнейе және Балықты кеніштерін пайдаланумен ғана шектелмейді. Республиканың басқа да бірқатар аймақтарында перспективалы мыс кеніштері табылды. Олардың ең маңыздылары Оңтүстік Өзбекстандағы Хандиза Чарчардағы, Бұхара облысындағы Қызылқұмдағы, Ферғана алқабындағы және басқа жерлердегі мыс кеніштері. Бұл 15-тен астам мыс кеніштерін пайдалануға, мыс өнеркәсібінің шикізат базасын кеңейтуге, жаңа байыту фабрикаларын салуға, Алмалық тау металлургия комбинатындағы мыс зауытының қуаттылығын арттыруға мүмкіндік береді. Алмалық тау-кен металлургия комбинатында Қалмақғыр мыс кеніштеріне негізделген толық металлургиялық цикл бар. Қалмақғыр мыс кеніші комбинатының мыс кешеніне (1954) кен байыту фабрикасына (1957) металлургия комбинатынан (1962) Кургоошинкон қорғасын-мырыш кешеніне (1950), Олтинтопган (1955), Члата (1971), Кен. байыту фабрикасы (1954) металлургиялық комбинаттан (1970) тұрады.[5] Өзбекстанда мыс, қорғасын, мырыш өнеркәсібінің орналасуы маңызды қолайлылықтар туғызады. Бұл олардың қалдықтарын халық шаруашылығына пайдалануға, түсті металлургия кен орындарын қосуға және химия өнеркәсібімен ынтымақтасуға мүмкіндік береді. Өзбекстанның мысы халықтар достастығы елдеріндегі ең арзан және ең көп өндірілетін мыс сапалы мыс. Қалмаққырдың негізгі мыс кеніштерінің бірінде кен өндіруге 1 т кен пайдаланылады. ТМД мыс өнеркәсібіндегі орташа көрсеткішпен салыстырғанда екі есе күрделі салым 1Т рудасының құны 1,9 есе аз. Оның басты себебі Өзбекстандағы мыс кендер ашық карьерде өндіріледі. Мыс металлургиялық комбинаты Өлмәлік аммофос зауытын күкірт қышқылымен қамтамасыз етеді, химия өнеркәсібі кәсіпорындарын синтетикалық талшықтар, ауыл шаруашылығына қажетті улы химикаттар және басқа да өнімдер өндіруге қажетті өндірістік компоненттермен қамтамасыз етеді. Өзбекстан түсті металлургиясының тағы бір аса маңызды саласы – вольфрам, молибден рудаларын өндіру өнеркәсібі, байыту және олардың негізінде қиын балқитын және отқа төзімді қорытпалар өндіру. Вольфрам, молибден концентраттары Шыршықтағы Өзбекстанның отқа төзімді және отқа төзімді қорытпалар кешенінде балқытылады. Зауыт әртүрлі өнімдерді (вольфрам және молибден сымдары, қатты қорытпалар, пропан, тау жыныстарын бұрғылау құралдары) шығаратын Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығындағы ең ірі зауыттардың бірі болып табылады. Өзбекстанның түсті металлургиясының маңызды салаларының бірі – алтын өнеркәсібі. Бұл желіде өте бай және сирек қасиеттері бар ірі алтын кен орындары бар. Алтын өндірісі Қызылқұмдағы Мұрынтау алтын өндіретін комбинаттарында шоғырланған, жылына 70т-ға дейін таза алтын алынады. Орта Азияда, әсіресе Өзбекстан территориясында алтын өндіру, одан түрлі зергерлік бұйымдар, зергерлік бұйымдар, әшекей бұйымдар жасау бұдан мың жыл бұрын. VI-V ғасырларда болғаны археологиялық қазбалардан белгілі. Сочма және Бутон алтын кеніштері бар, 10-11 ғасырларда Шотқал, Шыршық, Норин, Косон, Сух, Зарафшан, Дарваз өзендерінің аңғарларында Сочма алтыны өндірілгені туралы мәліметтер бар. Орталыққа өзбек алтыны әкелінген 30 жылда «Өзбеколтиннойобмет» тресі құрылғаны белгілі. Ол кезде Оханғарон, Шыршық өзендерінің аңғарлары мен Құрама тауларындағы алтын іздеушілер алтын құмды жуу арқылы алған. 1950 жылдардан бастап барлау жұмыстары жүргізіліп, Каракутон, Бичанзор, Пирмироб, Гузаксой, одан кейін Кучбулок, Муринтов, Чормитон, Маржонбулок, Кауылды, Қызылолмалисой, Сармич және басқа кеніштер ашылды. 1970 ж. Чодак алтын кеніші іске қосылды. Сол жылдары алтын өндіру үш есе өсті. 1972 жылы Кучбулок кеніші мен Ангрен алтын айыру зауыты жұмыс істей бастады. 1977 жылы Қауылды, 1980 жылы Маржонбұлок алтын өндіру кешені, 1989 жылы Зармитан, Қызылолмалисой кеніштері іске қосылды. Тәуелсіздік жылдарында «Өзбекстан» бірлестігі негізінде Өзбекстан Республикасының Қымбат металдар мемлекеттік комитеті құрылып, бұл комитет 1994 жылы Өзбекстан қауымдастығы («Озолмосолтин») болып қайта құрылды.(1991). жұмыс істеп жатыр.[6] Өзбекстанда алтын көне заманнан бері өндіріліп келе жатқанымен, оның негізгі кен орындары қазіргі онжылдықтарда ашылып, пайдаланылды. Қазір Нұрота, Шотқал тауларының баурайындағы және орталық Қызылқұмдағы Маржонбұлок, Чодак, Мұрынтов кеніштерінен алтын өндіріледі. Зарафшанда ірі алтын өңдеу зауыты бар. 1991 жылдан бастап Өлмәлік тау металлургия комбинатының құрамында бастапқы металдарды (алтын, күміс) өндіретін цех іске қосылды. Британдық «Лонро» компаниясымен бірлесе отырып, орталық Қызылқұмда алтын кенін пайдалану және алтын өндіру бойынша ірі кәсіпорын «Amantayu Golfiluz» бірлескен кәсіпорнының жобасы жүзеге асырылды. Өзбекстанда алтынның сапасы жоғары, Навои тау-кен металлургия комбинатында алынған алтын құймалар Лондон түсті металдар биржасынан сертификат алды (1994). Бұл құнды ресурстар қазір тәуелсіз Өзбекстанның экономикасын көтеруге қызмет етуде. Өзбекстанда алюминий өнеркәсібін дамыту үшін қажетті жағдайлар мен резервтер бар. Республикада сурьма, қалайы және басқа да түсті металл кендері ашылды.[6] 2. Өзбекстан Республикасының қара металлургиясы Алғашқы металлургиялық кәсіпорын – Бекабад металлургиялық комбинаты 1946 жылы іске қосылды. Зауытта 3 сусар пеші, прокат цехы, термиялық құю цехы және бірқатар қосалқы кәсіпорындар бар. Кейіннен фабриканың сусар пештері электр пештеріне айналды. Зауытта болат пен прокат өндірісі артып келеді. 1950 жылы 119 мың тонна болат балқытылып, 76 мың тонна дайын прокат өндірілсе, 2007 жылы балқытылған болат көлемі 656,4 мың тоннадан, дайын прокат 619,6 мың тоннадан асты. Бірақ фабриканың өнімі еліміздің металл қажеттілігін өтей алмайды. Соның салдарынан көршілес елдерден көп металл әкелуге тура келеді. Өзбекстанда темір мен марганец рудасының қоры белгілі болғанымен, олар қазіргі уақытта пайдаланылмай жатыр. Самарқанд облысы, Қарақалпақстан Республикасы және Орталық Қызылқұмда кен орындарын іздеу жұмыстары жүргізілуде. Сонымен бірге Урганч, Бойовут, Қарши, Китаб, Денов, Тахятош қалаларында жиналған темір рудасын өңдейтін кәсіпорындар салынуда. Қара металлургия республиканың барлық экономикалық аудандары мен бүкіл экономикасын жан-жақты дамыту үшін қажетті материалдық база болып табылады. Қара металлургия өнімдері халық шаруашылығының барлық салаларындағы техникалық прогресті анықтайтын машина жасау саласының шикізаты, оның негізгі іргетасы болып табылады.[4] Орталық Азиядағы алғашқы заманауи металлургиялық комбинаттың құрылысы 1942 жылы халықтық кашар арқылы басталып, 1944 жылы 5 наурызда зауыттан алғашқы шешім қабылданды. 1945 жылы ақпанда 2-ші сусар пеші, 1949 жылы 3-ші сусар пеші өнім бере бастады. 1978 жылдың тамызында қуаттылығы жылына 250 000 тонна электр болат балқыту (БЭС) шығарыла бастады. Зауыт маркалы пропан өнімдерінің құбырымен бірге 50-ге жуық халық тұтынатын тауарлар шығарылады. 70-жылдардың екінші жартысында электр энергиясының көмегімен Өзбекстан металлургиялық комбинатында болат балқыту цехы мен жаңа прокат цехы іске қосылды. Болат балқыту цехындағы технологиялық процестерді басқару автоматтандырылған. Фабрикада сонымен қатар халық тұтынатын тауарлардың кең ассортиментін шығаратын цех бар (әйнектелген металл ыдыстар және хакозо). Кәсіпорын жұмыс істеген барлық жылдар ішінде болат пен прокат өндірісі үздіксіз өсті. 1946 жылы 23 мың т. Болат және 3000 т. Егер прокат өндірілсе, бұл көрсеткіштер 1965 жылы 368 мың тонна болды. болат және 255 мың тонна. Прокатты, ал 1990 жылы 1015 мың тонна целлюлоза және 955 мың тонна. Жалға беруді ұйымдастырды. 2005 ж. 607,3 мың тонна. Ал 562,2 мың тонна. Дайын орам шығарылды.[6] Сурет-1. Бекабад металлургиялық комбинаты.[6] Ташкенттегі «Қосымша қара металл» зауытында (Бұқара, Самарқанд, Сырдария облыстары) шойын мен болатты өңдейтін арнайы кәсіпорындар мен цехтар салынды. Өзбекстанның қалалары мен ауылдарын толық газдандыру, оларды ауыз сумен қамтамасыз ету жоспарлары Бекабад металлургия зауытында металл құбырлар шығаратын арнайы цехтың іске қосылуына әкелді. Газ және су құбырларын шығару одан әрі кеңейді. Алдағы уақытта зауытты одан әрі кеңейту және қайта құрылымдау барысында өндірілетін прокат түрлерін жергілікті сұранысқа сай өзгерту жоспарлануда. Бекобод комбинатының қуатын арттыру – заман талабы, себебі бұл кәсіпорын Өзбекстан Республикасында жиналып жатқан темір рудасының төрттен бір бөлігін де қайта балқыта алмайды. Республика территориясынан қара металлургияны дамытуға қажетті темір және марганец рудалары, флюс материалдары мен отқа төзімді шикізаттар да табылды. Осы шикізат негізінде болашақта толық циклді қара металлургия саласын құруға болады. «Өзбекстан металлургия комбинаты» акционерлік қоғамы – қара металлургия өнеркәсібінің кәсіпорны. Ташкент облысы Бекабад қаласы қалада. Ол қара металлургия өнімдерінің ең маңызды түрлерін (болат, шойын, болат құбырлар және прокат), арматура, арналар, болат шарлар, болат эмальданған ыдыстар шығарады, республика бойынша жиналған темір шлактары мен металл қалдықтарын қайта балқытады. Ол 1942 жылы ашық аукцион арқылы салынып, 1944 жылы 5 наурызда пайдалануға берілді. 3 желтоқсанда сусар цехы, шойын цехы, 1974 жылдан эмальданған болат бұйымдар цехы жұмыс істейді. Мартен цехында 3 сусар пеші бар (1944, 1945 және 1949 жылдары іске қосылған). 1946-49 жылдары прокат цехы іске қосылды. 1962 жылы үздіксіз болат құю зауыты іске қосылды; 1974 жылдан бастап эмальданған болаттан тұрмыстық ыдыстар шығарыла бастады. 1978 жылы тамызда жылдық қуаттылығы 250 мың тонна болат балқытатын 1 электр пеші, 2 желтоқсанда 2 пеш, 1979 жылы қыркүйекте 3 пеш өнім бере бастады. 1984 жылдың шілде айында прокат цехының 1-ші кезегі, 1987 жылдың қыркүйегінде 2-ші желісі іске қосылды. 1991 жылдан бастап 32-76 мм болат құбырлардың екі өндірістік желісі шығарылды. 1994 жылдың маусымында тау-кен өнеркәсібіне арналған руда ұнтақтау диірмен шарларын шығаратын зауыт іске қосылды. Кәсіпорын негізгі өнімдермен қатар халық тұтынатын тауарлардың 50-ге жуық түрін де шығарады. 1944-94 жылдары кәсіпорын «Өзбекстан металлургиялық комбинаты» деп аталды. 1994 жылдың 24 наурызынан бастап оның құрамына Ширин машина жасау зауыты, «Қайталама қара металдар» кірді. Кәсіпорындар бөлімі акционерлік өндірістік бірлестікке кіріп, қайта құрылды. 2003 жылы 486 мың тонна болат, 550,7 мың тонна дайын прокат, оның ішінде 132,1 мың тонна диірмен шарлары өндірілді. Шетелге 86 740 мың АҚШ долларының өнімі экспортталды. Өнімдер Ресейге, Қазақстанға, Ауғанстанға, Иранға және т.б. Шетелдік компаниялармен өндірістік және ғылыми байланыстар жолға қойылды. Сурет-2. Өзбекстан металлургиялық комбинаты. 3. Новаи тау-кен металлургия комбинаты Өзбекстан елі алтынның, күмістің, мыстың, уранның, қорғасынның, мырыштың, вольфрамның, табиғи газдың және басқа да бағалы тау жыныстары мен пайдалы қазбалардың әлемдік қорлары бойынша жетекші орындардың бірін алады. Ғалымдар жүргізген зерттеулерге сәйкес, Менделеевтің химиялық кестесінің барлық дерлік элементтері Өзбекстанның ішек-қарынынан табылған. Елімізде өнеркәсіптік жолмен өндіруге болатын 73 түрлі пайдалы қазбалардың қоры бар 2 мыңнан астам кен орындары бар. «Навои тау-кен металлургиялық комбинаты» акционерлік қоғамы әлемдегі алтын өндіруші бес ірі компанияның бірі болып табылады және жер қойнауындағы қорларды геологиялық барлаудан дайын өнім алу үшін оны өңдеу жатады. Кен өндіруден толық өндірістік циклді игерген Өзбекстандағы ең ірі тау-кен кәсіпорны болып табылады. ХХ ғасырдың 30-50 жылдарында Қызылқұмда жүргізілген геологиялық зерттеулердің нәтижесінде Үшқұдық өңірінде уранның ірі кен орындары ашылды. Бұрынғы кеңестік атом өнеркәсібіне қажетті уранды өндіруді жеделдету үшін осы саланың көптеген мамандары осында жіберілді. Осылайша Үшқұдықтағы уран кен орындарын игеру басталды. 1958 жылы 20 ақпанда бұрынғы Кеңес Одағы үкіметінің шешімімен Науаи тау-кен металлургия комбинаты құрылды. Сол жылы Үшқұдық уран кен орнын өнеркәсіптік игеру басталды. Алайда оны игеру уран қорының тау-кен-геологиялық қиын жағдайда болуымен қиындады, сондықтан мүлде жаңа технологиялық әдістерді, ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық жұмыстардың ең тиімді әдістерін қолдану қажет болды. Ашық және жерасты қазбалары қатар жүргізілді.[7] Сурет-3. Новаи тау-кен металлургия комбинаты.[7] Мұрынтау кен орнының ашылуын дүниежүзілік геологиялық қоғамдастық 20 ғасырдың екінші жартысындағы асыл металдарды өндіру саласындағы ең ірі жаңалық деп таныды. Бүгінде бұл орасан зор кен орны Өзбекстан экономикасының дамуында берік орын алады. Мұрынтау кен орны Орталық Қызылқұмда Тамдытау тауларының оңтүстік етегінде, Науаи қаласынан солтүстікке қарай 180 км, Зарафшан қаласынан шығысқа қарай 40 км жерде орналасқан. Алтын қорының молдығына және кен өндіруге технологиялық жағдайдың қолайлылығына байланысты карьер «ғасыр кереметі» деп танылды. Мұрынтау кен орны ашылғаннан бері тау-кен және бұрғылау жұмыстары жан-жақты зерттелді. Атап айтқанда, кен орнындағы алтынның жалпы көлемі, мүмкіндіктері мен перспективалық перспективалары бойынша жан-жақты және егжей-тегжейлі зерттеулер жүргізілді. 1965 жылдан 1969 жылға дейін қысқа мерзімде карьер өнеркәсіптік өндіріске дайындалды: жоғары вольтты электр желісі тартылды, Амудария өзенінен су өткізетін құбырдың бірінші кезегі, кен өндіру және байыту кешендері іске қосылды және ашық әдіспен өндіру басталды. 1967 жылы 5 наурызда Мұрынтау карьерінде алғашқы жарылыс болды. ХХ ғасырдың 60-жылдарында геологтар Тянь-Шань тауларының Орал тауларымен генетикалық байланысы туралы ғылыми-теориялық пікірлерді ортаға салды. Тянь-Шань таулары Қызылқұм шөліне жалғасып, Құлжұқтау мен Бұқантау учаскелерінде жер бетіне көтеріліп, қайтадан жер астында Әмударияның төменгі ағысына қарай жалғасып, бетінде Сұлтан Увайса таулары пайда болғаны белгілі болды.[4] Қызылқұм мен Сұлтан Увайыс тауларында Орал тауларына тән алтын, темір, никель кен орындарының ашылуы үлкен маңызға ие болды. 1964 жылы құрылған Қызылқұм геологиялық барлау экспедициясының геологтары да шөлейттен алтын, уран және басқа да пайдалы қазбалардың кен орындарын іздеуге зор үлес қосты. Қызылқұмды игеру мыңдаған жұмысшылардың, инженерлердің, ғалымдардың, әртүрлі деңгейдегі басшылардың жанқиярлық еңбегінен басталды. Қызылқұм кеңістігінде заманауи инфрақұрылымы бар елді мекендер мен қалалар бой көтерді, соңғы және ерекше жобалар бойынша ғимараттар бой көтерді. Сөйтіп, шөл дала жанданып, гүлденген аймаққа айналды. Науаи тау-кен-металлургия комбинаты сияқты ірі өнеркәсіптік кәсіпорынның құрылысына аса күрделі инженерлік-техникалық және әлеуметтік мәселелерді шешуге қабілетті жанқияр, отансүйгіш, мақсатшыл, ерік-жігері зор адамдардың баға жетпес еңбегі жұмсалды. Олар зауыттың іргетасы қаланған алғашқы күннен-ақ оның болашақта еліміздің дамуына, халқымыздың игілігіне қызмет ететінін біліп, бар күш-қуаты мен білімін оның дамуына жұмсады. Республика экономикасының дамуында тау-кен металлургия өнеркәсібі маңызды рөл атқарады. Ал Науаи тау-кен металлургия комбинаты әртүрлі аймақтарында орналасқан тау-кен байыту кәсіпорындарының үлкен кешенімен Өзбекстан экономикасының флагманы болып табылады. Ұзқұдық қаласының тарихы соқыр жерде уран кенішінің ашылуымен байланысты. Қызылқұмда ұран кен орнының ашылу, өз кезегінде, мұнда елді мекендердің пайда болуында ақелді. Үшқұдық қаласының құрылысы 1956 жылдың көктемінде басталып, алғашқы үйлердi әскерилер казарма тұрында салған. Өзбекстан Үкіметінің 1959 жылғы қырқыйектегі No343 қаулысымен Үшқұдыққа қала типтес елді мекен мәртебесі берілді. 1960-61 жылдар Үшқұдықта жүк және жолаушылар пойыздары үшін темір жол тартылды. Қызылқұмды алғашқылардың қатарында бағындырған түрлі ұлт өнері қала құрылысына ерлікпен еңбек етті. Үшбұрыштағы тағы бір мәнызды мәселе - әлеуметтік сала объектілері, Үшқұдық қаласының тарихы осы жерде уран кенішінің ашылуымен байланысты. Қызылқұмда уран кен орындарының ашылуы, өз кезегінде, мұнда елді мекендердің пайда болуына әкелді. Үшқұдық қаласының құрылысы 1956 жылдың көктемінде басталып, алғашқы үйлерді әскерілер казарма түрінде салған. Өзбекстан Үкіметінің 1959 жылғы қыркүйектегі No343 қаулысымен Үшқұдыққа қала типтес елді мекен мәртебесі берілді. 1960-61 жылдары Үшқұдықта жүк және жолаушылар пойыздары үшін темір жол тартылды. Қызылқұмды алғашқылардың қатарында бағындырған түрлі ұлт өкілдері қала құрылысына ерлікпен еңбек етті. Үшбұрыштағы тағы бір маңызды мәселе – әлеуметтік сала объектілері, Үшқұдық кен-металлургия өнеркәсібінде алғаш рет уранды жер асты ерітіндісіне өткізу әдісімен өндіруді бастады. 1964 жылы желтоқсанда Навои қаласында 1-ші гидрометаллургиялық комбинаттың бірінші кезегі іске қосылып, уран кенін өңдеу басталды. Кеншілер кен өндіру үшін ашық және шахта әдістерін пайдаланды. Ол үшін жерасты жұмыстары үшін он бір карьер мен он төрт шахта салынды. 1962 жылдан Үшқұдық геотехнологиялық кенішінің хроникасы басталды. Осы уақытқа дейін уранға қажеттіліктің артуына байланысты «Үшқұдық» кенішінің тайыз және күрделі кен-геологиялық жағдайында орналасқан уран кенін өндірудің дәстүрлі ашық және жабық әдістері жарамсыз болды, сондықтан уранды құру арқылы алу қажет болды. жер астындағы шешім. Нәтижесінде мұндай шахталарды іске қосудың технологиялық әдісін жасау бойынша тәжірибелік жұмыстар басталды. Бұл жаңа технологиялық әдіс – уранды жерасты ұңғымаларында балқыту арқылы сұрыптау. Бұл әдіспен қатты материалдың құрамындағы элементтер ерітінділер арқылы бөлінеді. Өйткені алынуы мүмкін элементтер басқа өңделген материалдарға қарағанда жақсы ериді. Бұл идеяға уранның кеніштердің дренаждық ұңғымалары мен арықтарына сіңу жағдайлары түрткі болды. Уран өндірудің бұл озық әдісі комбинат мамандарының күш-жігерімен тәжірибеге енгізілді. 1969 жылдан бастап осы технологияны кеңінен қолдану нәтижесінде Әйтім кенішінде бұрын ашық әдіспен өндіруге жарамсыз деп саналатын жаңа 102-ші және 103-ші учаскелер іске қосылды. 1977 жылы күрделі геологиялық және гидрогеологиялық жағдайларда үлкен тереңдікте орналасқан 104-ші учаскеде және 48-ші және 66-шы шахталарда тәжірибелік-өндірістік жұмыстар да жүргізілді. Зауытта 80-жылдардың ортасында 102 учаскеде алғаш рет ауаға қаныққан қабат суларын пайдаланып кенді балқытудың мүлде жаңа (шағын реагенттік) технологиясы қолданылды. Бұл өнімнің өзіндік құнын айтарлықтай төмендетуге мүмкіндік берді, сонымен қатар таза экологиялық технологияларды дамытуға негіз жасады. 1987 жылдан кейін бұрынғы Одақтағы саяси жағдайдың өзгеруіне, сондай-ақ конверсияның басталуына байланысты әлемдік нарықта уранға сұраныс төмендеді. Қызылқұмда уран өндіру айтарлықтай азайғанымен, тек осы технологияның арқасында жер асты ұңғымалары (ұңғымалар) сақталды. Уран кені өндірілетін жерасты шахталары мен карьерлері ақырындап жабылып, біліктілігі жоғары жұмысшылардың тағдыры тоқырауға ұшырады. Қызылқұмдағы мыңдаған жұмысшылардың, инженерлердің, ғалымдардың, басшылардың жанқиярлық еңбегінің арқасында адам жүргенде аяғы жанатын, ұшқанда құстың қанаты күйетін шөл дала игерілді. Қызылқұм шын мәнінде әсем жерге айналды, заманауи инфрақұрылымы бар қалалар бой көтерді. 1965 жылы Зарафшанда кеншілерге арналған алғашқы үйлер пайдалануға берілді. Өзбек КСР Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1972 жылғы 20 шілдедегі жарлығымен Зарафшонға қала мәртебесі берілді. Бүгінде Науаи, Зарафшан, Үшқұдық қалалары шөл даланың көрікті жерлеріне айналды. 2021 жылы «ҰТМК» АҚ республиканың өнеркәсіп өндірісіндегі үлесі 13%-дан асты, мемлекеттік бюджет кірістерінің жалпы үлесі шамамен 20%-ды құрады, зауыт әлемдік алтын өндіруші компаниялардың рейтингінде 5-ші орынды иеленді. Сондай-ақ 2021 жылы зауыт республика бойынша ең жоғары таза табыс пен мемлекетке ең көп дивиденд төлеген кәсіпорын атанды. Қаржы министрлігінің болжамы бойынша, 2022 жылы «ҰТМК» АҚ Өзбекстан Республикасы мемлекеттік бюджетінің кірісіндегі үлесі 20,2 пайызды құрайды. Бүгінгі таңда зауыт жұмысшыларының саны 46 мыңнан астам адамды құрайды. Оның 13 мыңы 30 жасқа дейінгі жастар. Кәсіпорында 9 ғылым докторы, 28 ғылым кандидаты жұмыс істейді. Соңғы жылдары Науаи тау-кен металлургия комбинаты Өзбекстанда ғана емес, сонымен қатар әлемдегі ең ірі алтын өндіруші компаниялар арасында елеулі орынға ие болды. Қазіргі уақытта ҰМК алтын өндірумен және өндірумен айналысатын ең ірі әлемдік он компанияның ішінде алтыншы орында. Жүзеге асырылып жатқан ауқымды инвестициялық жобалар комбинат мамандарының жоғары кәсіби әлеуетінің арқасында 2026 жылға қарай алтын өндіруде төртінші орынға шығуға мүмкіндік береді. Мұрынтау кен орны – әлемдегі ең ірі алтын кен орындарының бірі. Зауыт шикізат көлемі бойынша дүние жүзіндегі алтын өндірушілер арасында үшінші орын алады, бұл біздің елімізде және кәсіпорында алтын өндірудің келешегі үшін негіз болады. Forbes (АҚШ) журналында жарияланған соңғы мәліметтерге сәйкес, Өзбекстан алтын өндіру жөнінен әлемдегі алғашқы 10 елдің қатарына кіреді. Дүниежүзілік алтын кеңесінің (WGC) мәліметінше, 2020 жылы Өзбекстанда ел тарихында алғаш рет 101,6 тонна алтын өндірілген. Осылайша Өзбекстан рейтингте 8-орынға тұрақтады. Жаңарту, техникалық және технологиялық қайта жарақтандыру, жаңа өндіріс орындарын іске қосу нәтижесінде зауыттың өнім көлемі артып келеді. Барлық салада шығындарды үнемдеуге көңіл бөлу өнімнің өзіндік құнын төмендетуге, сонымен қатар таза пайданың жылдан-жылға өсуіне оң әсерін тигізеді, бұл зауыттың соңғы қаржылық нәтижесіне әсер етеді. Зауыттың қол жеткізген жетістіктері өз ісіне адал да білікті кадрлар мен қызметкерлердің еңбегі екені сөзсіз. Зауыт ұжымы Өзбекстанның жаңа экономикасын дамыту жолында жанқиярлықпен еңбек етіп, жаңа мақсаттарға жетуге ұмтылуда. Зауыт бүгінде уақыт талабына сүйене отырып, заманауи корпоративтік басқару жүйесіне көшуге дайындық үстінде. Бұл жаһандық деңгейде алып кәсіпорын мәртебесін одан әрі көтеруге, бәсекеге қабілетті өнім өндіруді арттыруға және жұмысшылардың еңбек пен тұрмыс деңгейіне деген қызығушылығын арттыруға қызмет етеді.[7] жүктеу/скачать 348,74 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2