Таќырыбы: Жаќып Аќбаевтыњ љмірі мен тарихи-саяси кљзќараст
жүктеу/скачать 299,5 Kb.
|
Дип.-Ж.-Ақбаевтың-өмірі-мен-қоғамдық-саяси-қызметі
| Ф-ОБ-001/033
революционердің бұл хабарына мынадай себептермен сену қиын. Біріншіден, Ақбаевтың әр қадамын қадағалап отырған полиция архивтерінде Л.А Фалькевич суреттеген оқиғалар туралы материалдар (рапорттар, хабарламалар, шағымдар және т.б.) жоқ. Екіншіден, Жақыптың ауыр науқас анасына баруына рұқсат етпеген полиция оның жұмысшылар шоғырланған Қарағандыға баруына жол беруі екіталай. Үшіншіден, естеліктер көп жыл өткен соң жазылған автордың, әлбетте, қателесуі, ұмытып қалуы мүмкін. Төртіншіден, “Айқапта” жарияланған мақаласында Ж. Ақбаев өзінің 1911 жылы абақтыда қамауда отырғанын жазады. “К. Найманский” деген бүркеніш атпен қол қойлып, 1913 жылы “Айқаптың” 7-нөмірінде “Қазақ даласынан” деген тақырыппен жарияланған бұл мақала осы кезге дейін ғылыми айналымға түсе қойған жоқ. Онда Ж. Ақбаев былай дейді: “Сот үкімінің 129-бабы бойынша мен бір жарым жыл абақтыда отырып, 1912 жылғы 19 тамызда босандым. Сол күні мені Семей полицейстері Коблецкий шақырып алып, үш күн мерзімді Семей облысының шегінен кетуіме қолхат беруге бұйырды. Ол менің қайда барғым келетінін сұрады. Мен Қапал қаласын атадым. Сөйтіп сол жаққа бет алдым… Сегізінші қазанда-ақ Қапалға жетіп, онда қазақтармен, барлық тұрғындармен танысып алдым”. Ақбаевты көз жазбай қадағалап отырған полицияның көптеген құжаттары сақталған. Барлық хабарламалар мен рапорттарда бір-ақ нәрсе: Ақбаевтың бүлікшілдік жұмысты тоқтатпағаны, қазақтар арасында насихат және үгіт жүргізетіні, оларды азаттық күресіне шақыратыны айтылды. “Айқаптағы” мақала Ж. Ақбаевтың сол кезеңдегі өмірі туралы анық пікір айтуға мүмкіндік береді. Ол кезде Қапал сонау 1847 жылы негізі қаланған шағын қала, Жетісу қазақтары орталықтарының бірі болатын. Қала өмірінің түрлі жақтарын суреттей келіп, Жақып былай деп жазады: “Мен қала өмірінің қараңғы шетінде жұлдыздай жарқыраған Тұрысбек және басқа Мамановтар сияқтылармен, сондай-ақ жуан қарындарын қасынып, өз малын ұсақ-түйекке шығындап, көп әйел алуға, қымызға үнемі масаң тартып жүруге тырысып, осы бір кең-байтақ даланы құдаймен былғап жүргендермен таныстырғым келді!” Ол халықты алға 25 Ф-ОБ-001/033 бастайтын жақсы бастамалар туралы, оның жетекшілері бола алатын жақсы адамдар туралы сүйсіне жазады. Ақбаевтың пікір бойынша, қазақтың ықпалды байларына үлгі, бостандыққа жетер жолдағы жарық жұлдыз бола алатын мұндай тұлғалар туралы жолдар міне мынадай: “Марқұм Маманов Тұрысбек қажы қазақтар арасында асқан данышпан адам деп саналған еді, көзі тірі кезінде халықтан ешнәрсе аямаған. Ол өз ұлдары Құдайберген мен Тәңірбергеннің, інісі Есенқұлдың білім алуына қамқорлық жасап, оларды сауда жасайтын жақсы татар адамдармен таныстырған, бұларды солар саудаға үйреткен. Марқұм сексенінші жылдарда осы өлкеде тұңғыш қазақ мектебін ашқан. Осы бір ғажап адамның содан кейін қайтыс болғаны өкінішті-ақ, ол өзін әлі де көптеген ізгі істермен даңыққа бөлер еді. Тұрысбек 18 жыл болыс болған, осы уақыт ішінде пара алмаған, өзгенің атын мінбеген, қазақтардың бірде-бір қойын жемеген, оларды зорлық-зомбылық жасап жылатпаған, халқын ақшаға сатпаған. Осының бәрі оған жұмақта еселеп қайтсын… Құдайға шүкір, ұлдары – Құбайберген мен Тәңірберген әпенділер, інілері – Сейтбаттал қажы мен Есенқұл әпенділер өздерінің даңықты әкесі мен ағасының ізгі жолына түскен. Олар 20-30 мың сом жұмсап, “Мамания” мектебін салдырыпты, алты адал оқытушы мұғалім шақырыпты, олар жылына 2500 сомнан айлық алады, жақсы пәтерлерде тұрады, оларды да байлар берген. Мұғалімдер де, Ғабделғази және Мұхамметқали әпенділер де адамдардың игілігі үшін жаралған жандар. Мен оларды осылай бағалаймын. Алайда “Мамания” инспектордан қысым көруде. Өткен жылы Мамановтар өз ақшаларына орыс тілін оқытатын бір қазақ жігітін шақырған еді, бірақ оны инспектр қабылдамады. Оның орнына тілді мүлде білмейтін бозбаланы жіберген. Осы бір сорлы мұғалім уақытын домбыра тартумен өткізіп, жалқаулыққа салынған. Ақыр аяғында оны инспектордың өзі жұмыстан шығарып, оның орына Сарқант атаманы Назаровтың баласын жіберді. Он тоғыз жасар бұл жігіттің де пайдасы шамалы. Сөйтіп, "Мамания"”мектебі орысша оқытуға зәру болып отыр. Менің ойымша, Маманов – Тұрысбеков әпенділер біз 26 жүктеу/скачать 299,5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|