Тақырыбы: Мектепке даярлық тобының жетекші іс-әрекетін ұйымдастырудың психологиялық негіздері
Мектепке даярлық тобындағы балалардың таным процестерінің даму ерекшеліктер
жүктеу/скачать 104,38 Kb.
|
Мектепке даярлық тобының жетекші іс-әрекетін ұйымдастырудың психологиялық негіздері
- Бұл бет үшін навигация:
- II ТАРАУ.Балалардың мектепке дайындығын жетілдіруде психологиялық қызмет көрсету мәселелері 2.1 Мектеп жасына келген балалардың оқуға даярлығын зерттеу әдістемелері және оларды пайдалану жолдары
| 1.2 Мектепке даярлық тобындағы балалардың таным процестерінің даму ерекшеліктер
Мектепке дейінгі мекеменің жұмысын мүлтіксіз ұйымдастыруды және басқара білуді: кадрларды дұрыс орналастырып, коллективтің әрбір мүшесінің тапсырылған іске жауапкершілігін арттыра білуді талап етеді. Бұл айқын жоспарлау және белгіленген шаралардың орындалуын жіті бақылау арқылы қамтамасыз етіледі. Балалар бақшасының жылдық жоспары үкіметтің білім беру мен мектепке дейінгі тәрбие саласындағы шешімдерін, БҒ министрліктерінің программалық-методикалық документтеріне сәйкес жасалады. Ол мынадай тарауларды қамтиды: 1.Кіріспе бөлім. 2.Негізгі міндеттер. 3.Ұйымдық-педагогикалық жұмыс. 4. Педагогикалық дәреже мен педагогтық мамандықты арттыру жөніндегі шаралар. 5. Ата-аналармен жұмыс. 6. Әкімшілік-шаруашылық қызмет. 7. Қызмет көрсетуші персоналдың мамандығын арттыру. 8. Медициналық шаралар. 9. Өндірістік-көпшілік шаралар.т.б. Оқу жылына арналған жұмысты жоспарлауға кірісе отырып, меңгеруші мектепке дейінгі мекеменің қоғамдық ұйымдарымен бірлесе отырып, өткен жылғы жұмыс жайына талдау жасайды, баға береді, нақты жағдайды, педагог кадрлардың құрамын, олардың іскерлік сапаларын ескереді. Осыған сүйене отырып, коллектив жүзеге асыру үшін еңбектенуге тиісті негізгі міндеттер белгіленеді. Дәл тұжырымдалған ол міндеттер мекеме қызметінің айқын перспективасын жасап, назарды әлі шешілмеген міндеттерге шоғырландырады. Жоспардың әрбір міндеті нақты шаралармен ашып көрсетілуге тиіс. Ол шаралардың әрқайсысының орындалу мерзімі мен орындауға жауапты адамдар міндетті түрде көрсетіледі. Жоспар оқу жылына (сол жылдың бірінші сентябрінен бастап) жасалады. Ол өндірістік кеңесте немесе кеңейтілген педагогикалық советте талқыланып, бекітіледі және коллективтің әрбір мүшесі міндетті болып табылады. Жылдық жоспардың негізінде айлық жұмыс жоспарлары жасалады. Жылдық және айлық жоспарлардың мазмұны мекеменің өмірі мен қызметінің барлық жақтарын қамтитын болуға тиіс.
Сондықтан педагогтардың алдында тұрған мақсаттар мен міндеттер қоғамның алдындағы жалпы міндеттер мен мақсаттардың көрінісі болып табылады. Мақсат жоспардың өзегі болғандықтан ол педагогтің де, оқушының да әрекеттін қамтуы керек. Басқару қызметінің мақсаты — жұмыс түрлері мен тәсілдерін, оның жалпы бағыттарын айқындайтын бастау. Педагогикалық жүйеде мақсат қоюдың ерекшелігі бұл жерде қоғамның объективті талаптарын білу жеткіліксіз. Бір жерде басқару әрекетінің жалпы мақсаттарын оқушылардың жас ерекшелігі мен дербес-психологиялық ерекшеліктерін ескеріп белгілеу орынды. Жалпы мақсатты жан-жақты тармақталған «ағашқа» теңейтін болсақ »басты» мақсат оның діңі болып шығады. Сондықтан оның педагогикалық процестің басты мақсаты жекелеген мақсаттардың іске асуы есебінен нәтиже беретінін ұмытпау қажет. Сапалы түрде мақсат белгілегенде директормен бірге мұғалімдер, оқушылардың да осы жұмысқа тартылуы, оладың әрқайсысының педагогикалық процесте белгілі бір құқық, міндет, жауапкершілік арқалауына жағдай жасайды. Мақсат қоюды осылай түсіну кешенді мақсатты бағдарламаны іске асыратын жоспарластыруға мүмкіндік береді. Кешенді мақсатты бағдарлама мекеме жұмысы жоспарының қысқартылған моделі емес, ол мектептің жалпы жоспарынан бөліп алынған барынша маңызды 3-4 мәселені нақтылана түскен бөлігі. Бұндай мақсатты бағдарламаның мазмұнын айқындайтын қысқаша түсініктемесі болады: оның жалпы МДҰ-ның жоспардағы орны; басты мақсаты, міндеттер жүйесі; мақсатқа жету көрсеткіштері; орындалу мерзімі; міндетті орындауды басқарудың мәліметпен қамтамасыз етілуі; бағдарламаның орындалуын бақылау; қорытынды талдау; бағдарламаны орындауға енгізілген түзету. Басқаруды жоспарластыру зерттейтін құбылысқа жасалған педагогикалық талдаудың негізінде іске асатын мақсатты бағдарлама деп білеміз. Бұл жерде жоспар түрінде қабылданған шешім ұзақ перспективаға арналуы, шұғыл, адамдағы істерді шешуге бағытталуы мүмкін. Осыған байланысты балабақша жұмысының жоспарын перспективалық, жылдық, ағымдағы деп бөліп қарастырамыз. Жұмыс жоспарының түрлері және оған қойылатын негізгі талаптар: Жоспар дайындау оның орындалуының шынайылығын, нақтылығын,үздіксіздігін қамтамасыз ететін бірқатар талаптарды сақтауды қажет етеді. Ол ең алдымен мақсатты бағытының талабын сақтауға байланысты. Мақсатты бағыттылық дегеніміз белгілі бір мақсатты қондырғы деп бағалауымыз керек. Оның мәні педагог және оқушылар ұжымы жұмысының негізгі бағыттарын дамытып және тереңдетіп, МДҰ жұмысының барлығы тәжірибесін есепке алу деген сөз. Бұл тәрбиеші, қоғамдық ұйымдар әрекетіне және мақсаттар қою болып табылады. Жоспарластыруға қойылатын перспективалық талап біріншіден мақсаттың жақындығы, түсініктілігі, қолайлылығы сияқты сезімдік сипатын білдірсе, екіншіден стратегия ретінде мақсаттың ұзақ мерзімділігін, сонымен бірге іске асыруға болатын шынайылығын танытады. Ал, жоспарластыруға қойылатын комплекстілік талап жоспарды түзу барысында әртүрлі құралдар, әдіс, тәсілдер мен әрекет түрлерін біртұтас байланыста қарастыруды қажет етеді. Ендігі бір талап түрі объективтілік. Ол МДҰ қызметінің объективті жағдайын, орналасқан жерін, қоршаған табиғи, әлеуметтік ортасын, педагог және оқушылар ұжымының мүмкіндіктерін ескеруді қажет етеді. МДҰ жұмысында бұл талаптарды ескермеу талдау негіздемесінің жетімсіздігіне, шашыраңқылығына, өзге басқару құрылымдарының жоспарымен үйлеспеушілікке апарып соғады. Тәжирибе көрсеткендей, кейде басқарудың функциясы ретінде жоспарлауды жоғары қояды да басшының барлық күш-жігері жақсы жоспар жасауға жұмылдырылады, ал ол жоспар ұйымдастырушылық жұмыспен қамтамасыз етілмейді. МДҰ жұмысының практикасында жоспардың негізгі үш түрі кең қолданылады: перспективалық, жылдық және ағымдық.Перспективалық жоспар МДҰ-ның соңғы жылдардағы жұмыстарына терең талдау жасау негізінде бес жылға жасалады. Оның құрылымы мына сипатта болуы мүмкін: 1. Жоспарластырған мерзімдегі МДҰ міндеттері. 2. Балалар контингентінің жылдар бойынша дамуы, топтардың арту мүмкіндігінің перспективасы. Оқу-тәрбие процесін жаңалаудың, педагогикалық инновация еңгізудің перспективасы. Педагог кадрларға деген сұраным. Педагог кадрлардың біліктілігін арттыру (МБЖИ, курстар, семинарлар, тренингтер және т.б.) Материалдық-техникалық база мен оқу-әдістемелік жарақтандырылуын дамыту (құрылыс жұмыстары, ЭЕТ және компьютер жабдықтары, кітап қорын толықтыру, кабинет безендіру). Балалар мен тәрбиешілерді әлеуметтік қорғау, олардың тұрмысын, еңбек және демалыс жағдайын жақсарту. Жылдық жоспар жазғы каникулды қосқанда бүкіл оқу жылын қамтиды. МДҰ жұмыс жоспарын дайындау ағымдағы оқу жылында басталады да бірнеше кезеңді қамтиды. Бірінші кезеңде (бірінші оқу тоқсаны) меңгеруші, оның орынбасарлары дамыту мен білім беру, соның ішінде жоспарластыруға да қатысты теориялық және әдістемелік, нормативтік және нұсқау сипатындағы құжаттармен танысады. Екінші кезеңде (екінші оқу тоқсаны) меңгерушінің басшылығымен жоспар жобасының құрылымын жасау, қажетті мағлұмат көздерін тауып, мәлімет жинақтайтын бастамашыл топ құрылады. Үшінші кезеңде (үшінші оқу тоқсаны) жинақталған мәліметтер талданады, комиссия мүшелерінің есептері талданады, қалыптасқан қиындылықтардың себебі айқындалып, оларды жоюдың жолдары қарастырылады. Төртініші кезеңде (төртінші тоқсанның соңы) жоспар жобасы дайындалып, талқыға салынады. Жоба оқу жылының алғашқы педкеңесінде МДҰ-ның жұмыс жоспары бекітіледі. Ағымдағы жоспар жалпы мектептік жоспарды нақтылау үшін оқу тоқсанында жасалады. Осылайша жоспарлардың негізгі түрлері педагог, оқушы және ата-аналар ұжымдарының әрекетін үйлестіруге мүмкіндік береді. Бұл жоспарлар тәрбиешілер жұмысы үшін стратегиялық жоспар болып табылады. Жылдық жұмыс жоспарының үлгі мазмұны. Жылдық жоспарлардың түрлі нұсқаларын жинақтай келіп, жоғарыда жоспарластыруға қойылған талаптарды ескеріп, жылдық жоспардың мынадай үлгі жоспарын көрсетуге болады: МДҰ жұмысының өткен оқу жылының қысқаша қорытынды талдауы және жаңа оқу жылының міндеттері. МДҰ жалпы білім қорының жұмысын атқаруы. Жұмыс жоспарының бұл бөлігінде МДҰ мөлтек ауданы анықталады, нақты мүмкіндігі ескеріледі. Балалардың жалпы орта білім алуына бағытталған шараларды жоспарластырады. ҚР «Білім туралы» заңның баптарының орындалуын басшылыққа алады, ата-анасы жоқ, қамқорлыққа зәру балаларға материалдық көмек ұйымдастырады. Бұл жоспар бойынша баланың құқын қорғау, тәрбиесі қиын балаларға көмек көрсету мәселелері де қамтылады. Педұжым мен ата-аналардың жұмыс жоспарында балалардың дербес-шығармашылық дамуына жағдай жасау да қарастырылуы тиіс. 2) Балаларды мектепалды дайындыққа бейімдеу әрекетінің педагогикалық-психологиялық ерекшеліктері Баланы мектепке дайындау төрт бағытта жүргізіледі: 1. Мектепте оқуға қажетті нақты іскерліктер мен дағдылардың қалыптасуы; 2. Мектеп жасына дейінгі кезеңнің аяғында байқалатын жаңа құрылымдар мен бала психикасындағы өзгерістерді зерттеу; 3. Оқу əрекеттерінің алғы шарттары; 4. Баланың берілген ережелер мен ересектер талабына саналы түрде бағыну іскерлігі Кез-келген ата-ана баласының өсіп жетілуін,жан-жақты тəрбиелеу жолында алуан түрлі қуаныш пен қиыншылықтарды бастарынан өткізе отырып,оның рухани жəне ақыл-ойы мен дене құрылысы жағынан даму дəрежесіне жеткізуге баулиды. Мұғалім баланы мектепке дайындауда баланы ата-анасымен бірлесе отырып жүргізеді. Оларға іс-əрекеттің мазмұны өзгерген кезде баланың мінез-құлқы да ішкі психикалық өмірі де өзгеретінін жəне осы кезде баласына аса қажет екендігі түсіндірілуі керек. Баланың мектепке дайындығы біртіндеп қалыптасатын аса күрделі үрдіс жəне бұл үрдісті жүзеге асырудың бірден бір жолы - ата-ананың,тəрбиешінің жəне психологтың бірігіп жұмыс істеуі. Мектепке баланың психологиялық даярлығы ақыл-ойының дамуын қажет етеді. Балабақшаның түлегі оқу ісінің мынадай белгілерін меңгерген жөн: үлкендердің нұсқауын бұлжытпай орындау мен тыңғылықты тыңдай білу қабілеті Балаларды мектепте оқытуға даярлығын зерттеу негізінде олардың отбасындағы жəне мектепке дейінгі тəрбие мекемелерінде алған тəжірибесімен тікелей байланысты екендігін ескере отырып, олардың іс-əрекеттерін ұйымдастыру жолдарын анықтаған. Балалар іс-əрекетінің психологиялық құрылымының дамуы əр жас кезеңінде əр түрлі жолменен жүреді. Қандай да іс-əрекет бір қатар элементтерді қамтиды. Олардың бəрі бірге іс-əрекетінің құрылымын сипаттайды. Осы іс-əрекет не үшін жасалынып отырғанын білдіретін көрсеткіштер - іс-əрекет мотивтері, іс-əрекетті орындау нəтижесінде алынуға тиіс деп есептелетін мақсаты, осы нəтижеде жетуге қажетті операциялар мен тəсілдері, өзгеруі тиісті нəтижеге əкелетін материал-объектіні құрайды. Мысалы, мектепке даярлық тобындағы балалар балабақшадағы кіші топтағы балаларға сыйлау үшін шырша ойыншықтарын жасайды. Бұл іс- əрекеттің мотиві əр балада əр түрлі болуы мүмкін. Біреулері сəбилерді қуанту үшін жасаса, екіншілері үлкендердің талабын орындау үшін жасайды, ал үшіншілерінде ойыншықтарды даярлау процесінің өзі қанағаттану сезімін туғызады. Мақсат - шырша үшін ойыншықтар жасау. Объект -ойыншық жасайтын материал. Операциялар - қажетті өнім алу үшін орындалуға тиісті нақтылы іс-əрекеттер (қағазды кесу бояу, желімдеу т.б). Бұл іс-əрекетте балалар өздерін түрліше көрсетеді. Біреулері қандай ойыншықтар жасайтынын (мақсатын ) алдын ала анықтап алады да, соған сай материал жинап, қажетті операцияларды жасай отырып, көздеген нəтижелеріне жетеді. Екіншілері мақсатты ұмытып, машина жасауға, үй тұрғызуға кірісе бастайды. Балалардың біразы, негізінен, қолдарында бар немесе бұрын пайдаланып көрген материалға бағдар алады. Бала дамуының тұтас процесінің үш негізгі жағын бөліп шығаруға болады: 1) оқыту процесінде білім мен іс-əрекет тəсілдерінің дамуы; 2)игерілген тəсілдерді қолданудың психологиялық механизмдерінің дамуы; 3) жеке адамның жалпы қасиеттерінің (бағыттылығы, іс-əрекет, сана жəне ойлаудың психологиялық құрылымы) дамуы. Дамудың көрсетілген бағыттарының əрқайсысы өзіне тəн ерекшеліктерімен сипатталып, ақиқат түрде барлығы өзара байланыста болады да, тек барлығы қосылғанда ғана психикалық даму деп аталынатын жеке адамның өзгеріс процесін құрайды. Балалардың дамуының оқыту процесіндегі ең басты жəне анықтаушы жағы білімдерді іс-əрекет əдістері күрделенуден тұрады. Қазіргі кезде көптеген зерттеушілер, ең алдымен кеңес психологтары, оқыту мазмұны, яғни балаға берілетін білімдерді жəне іс-əрекет əдістерін өзгерте отырып, баланың дамуын елеулі өзгертуге болатынын дəлелдеп берді. Көптеген зерттеулерде (Л.А.Венгер, П.Я.Гальперин, Д.Б.Эльконин, В.В.Давыдов) оқыту мазмұнына арнайы құралдарды (сенсорлық дамудағы форма, түс эталондары, математиканы оқытудағы түрлі үлгілер мен схемалар өлшемі) енгізу ақыл-ой дамуының мүлдем өзгермейтін жəне абсолюттік деп есептелген сатыларында принципті өзгеріс туғызатынын көрсететін деректер алынды. Мысалы, Швейцария психологы Ж.Пиаже өзі жүргізетін зерттеулер негізінде жеті-сегіз жасқа дейінгі балалар есеп амалдарын толық мағынасында қолдана алмайды деді. Ж.Пиаже сипаттаған санның сақталынбауы деген феномен көпке мəлім. Оны мынадай тəжірибеден көруге болады. Біркелкі екі ыдысқа тең мөлшерде су құяды. Одан кейін бала бір ыдыстағы судың басқа жіңішке биік ыдысқа ауыстырылып құйылғанын көреді. Судың көтерілу деңгейіне қарай болжамдап бала су көбейді дейді. Алайда кеңес педагогтарының зерттеулері көрсеткендей, өлшем амалдарын пайдалануды үйреткен жағдайда мұндай феномен бес жасар балалар арасында да болмайды екен Мектепке психологиялық даярлық, оны қай қырынан алсақ та, баланың бұған дейінгі бүкіл психикалық дамуының қорытындысы, отбасы мен балабақшадағы тəрбие мен үйретудің бүкіл жүйесінің жемісі екенін оңай көруге болады. Нəтижелі оқытуға қажетті сапалар бірден пайда болмайды. Олар баланың өмірге келген сəтінен бастап біртіндеп қалыптасады. Бұл сапаларды қалыптастыру үшін ойын, сурет салу, конструкциялау т.б. сияқты іс-əрекет түрлерінің маңызы болатынын атап керсеткен жөн. Өйткені тап соларда алғашқы рет мінез-құлықтың қоғамдық мотивтері пайда болып, мотив сатылары қаланады; қабылдау мен ойлау əрекеттері қалыптасып, жетіледі, балалар арасындағы өзара қарым-қатынас дамиды. Əрине ол өздігінен жүзеге аспай, өскелең ұрпаққа қоғамдық мінез-құлық тəжірибесін беріп, тиісті білімдерді жеткізіп, дағдыларды үйрететін үлкендердің балалар іс-əрекетіне үнемі басшылық жасауы кезінде болады. Оқу əрекеті саласындағы қарапайым іскерліктер, таным процестеріндегі тиісті дəрежедегі өнімділік сияқты кейбір сапалар мектеп жасына дейінгі баланы сабақ үстінде жүйелі оқыту процесінде ғана қалыптасады[6]. Мектепке дейінгі жас кезеңіндегілерді оқуға даярлау үшін кішкентайларды үйретудің психологиялық негіздерін жан-жақты талдап, оның ерекшеліктерін көрсетудің маңызы ерекше. П.Я.Гальпериннің оқыту концепциясына сүйене отырып, мектепке дейінгілердің таным процестерінің қалыптасу заңдылықтарын анықтадық. Зерттеу нəтижесінде мектепке даярлықтың көрсеткіштері жəне нормативтері туралы ортақ пікір əлі қалыптаспағанын анықтадық. Осы проблеманы зерттеушілер А.Анастази, Йирасек-Керн, Л.А.Венгер, В.В.Давыдов, Д.Б.Эльконин, М.С.Зак, Р.В.Овчарова т.б. көптеген ғалымдар мектепке даярлық көрсеткіштерін үш топқа бөліп топтастырған[7]. Олар: а) жеке тұлғалық даярлық - баланың оқуға қызығушылығының анық байқалатындығы, танымдық белсенділігінің қалыптасқандығы, танымдық кажеттілігінің қанағаттанусыздығы, коммуникативтік жəне жалпы қабілетінің көрініс беруі, қарым-қатынасқа икемділігі, тілалғыш жəне ерікпен өзін басқаратындығы; б) таным процестерін дамытуға даярлығы - қабылдауы мазмұнды, таңдамалы, нақты болуы, еске сақтау процестерінің анық көрініс бергендігі, қиялы бай жəне дамыған болуы, ойлауының көрнекі-əрекеттік, көрнекі-бейнелік жəне сөздіклогикалық түрлерінің орын алуы, тілі бай, сөзді өз мінез-құлқын жəне таным процестерін басқаруға пайдаланатындығы; в) мотивациялық даярлығы -- оқуда табысты болу мотивациясының жетекші болуы Баланың мектептегі оқуға дайындығы біртіндеп қалыптасатын аса күрделі үрдіс жəне бұл үрдісті жүзеге асырудың бірден бір жолы - ата-ананың, тəрбиешінің, мұғалімнің жəне психологтың бірігіп жұмыс істеуі. Бала балалық шақтан өзіне белгісіз, таныс емес дүниенің есігін ашқаннан кейін, баланың өмір сүру тіршілігін түбегейлі өзгертеді. Яғни, баланың мектеп өміріне еніп жəне өзінің əлеуметтік ортада МЕН дегенін қалыптастыра алып, жоғарыдан көріне алуы, баланың білімді, табысты жəне нəтижелі игеріп кетуіне ықпал жасайды. Түйіндей келе, бұл баланың жеке тұлғасының қалыптасуы жəне ақыл-ойының, таным үдерістерінің дамуы болып табылады. Демек, баланы мектепке даярлау мəселесі өз өзектілігін жоғалтпайтын əлі де зерттеуді қажет ететін міндетті мəселелердің бірі болып қала бермек. II ТАРАУ.Балалардың мектепке дайындығын жетілдіруде психологиялық қызмет көрсету мәселелері 2.1 Мектеп жасына келген балалардың оқуға даярлығын зерттеу әдістемелері және оларды пайдалану жолдары Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық, анатомо-физиологиялық Мотивация және мотив мәселелері ғылыми зерттеу нысанасы және адам ретінде Адам іс-әрекетінің мотивациясы және мотиві мәселесі әрбір адамды, соның Адамның белгілі бір іс-әрекетті орындаудағы ерекшеліктері мен оның өзіндік Адам іс-әрекетінің мотивациясы туралы көптеген ой-пікірлер, теориялар Аристотель, Гераклит, Сократ өз қажеттіліктерін, мінез-құлқын, тілектерін бағындыра алмайтын адам басқа Қазіргі уақытта мотивация теориялары көптеп саналады. Мотивацияның қазіргі теорияларының Иррационализм ілім ретінде негізінен жануарларға бағытталады. Онда жануарлардың мінез-құлқы Адам іс-әрекетінің мотивациясы жөніндегі алғашқы психологиялық теория ХVІІ-ХVІІІ ғасырларда ХVІІ-ХVІІІ ғасырларда механика жетістіктерінің нәтижесінде кең өріс алып дамыған ХІХ ғасырдың екінші жартысы түрлі ғылымдарда ашылған жаңалықтармен естеИррационалистік, адам мінез-құлқына мәні жағынан биоголизаторлық көзқарас ұстанған инстинкт Адамның биологиялық қажеттіліктері, жеткіліктері мен ұмтылыстары теориясынан басқа ХХ ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап тек адамға қатысты мотивацияның А.Н.Леонтьев тұжырымдамасы бойынша адамның мотивациялық сферасы оның басқа да ХХ ғасырдың ортасында мотивацияның бірнеше теориясы бөлініп шықты. Олардың Адамдарда мұқтаждық қажеттілікті тудыратындығы барлығымызға мәлім. Адамдар қандай да Қажеттілік әрекет етуге себепші болады. Адам қажеттілікті сезіне Мотивация үшін таңдаулы деген бір ғана әдіс болмайды, адамдардың П.Гольбах қажеттіліктер біздің еркіміздің, ақыл-ой белсенділігіміздің қозғаушы факторы деп Адам мінез-құлқын түсіндіруде Н.Г.Чернышевский де қажеттіліктердің ролін мойындады. Ол Р.Вудвортс та адамның психикалық белсенділігінде қажеттіліктердің орнын мойындай отырып,әсерін тигізеді деп санайды. БұлжердеР.ВудвортспеА.А.Ухтомскийдің ХХ ғасырдың 20 жылдары батыс психологиясында тек адамға қатысты
Маслоудың жорамалдауынша төменгі деңгейдегі қажеттілік қанағаттандырылған жағдайдағана,едәуір Өзін-өзі көрсету қажеттілігі ешқашанда толық қанағаттандырылмайды, өйткені адамның Маслоу теориясы адамдардың жұмысқа және оқуға ынталандыру негізін түсінуге Маслоу пирамидасының жалпы құрылымына сыншылар тарапынан түрлі пікірлер айтылды. Қажеттілік теориясын ұстанғандардың бірі Мак-Келланд. Мак-Келланд тәсілі мотивтер құрылымын ХХ ғасырдағы экономикалық өрлеу бұл салада да түрлі мотивациялық Бихевиористер тітіркендіргішті ағза реакциясының белсенді көзі ретінде қарастырып, мінез-құлықты Ж.Нюттен күнделікті өмірде адам мінез-құлқы, іс-әрекеті жоспармен және бұл ХХ ғасырдың екінші жартысында адамның мінез-құлқы детерминациясында сананың жетекші Мінез-құлық детерминациясын зерттеудегі жаңа кезең ХIХ ғасырдың соңында З.Фрейдтың Бұл бағытта У.Макдауголл да өз теориясын ұсынады. Ол обьектілердің
Адамның биологиялық қажеттіліктері, жеткіліктері мен ұмтылыстары теориясынан басқа ХХ ХХ ғасырдың 30-жылдарынан бастап тек адамға қатысты мотивацияның арнайы
А.Н.Леонтьев тұжырымдамасы бойынша адамның мотивациялық сферасы оның басқа да Баланың психикалық дамуындағы іс-әрекеттің ролі қазіргі уақытта көптеген зерттеулермен
Ең алғашқы рет «мотивация» сөзін А. Шопенгауэр «Четыре принципа Барлық мотивацияның анықтамаларын екі бағытқа жатқызу болады. Біріншісі мотивацияны Мотивация қажеттілікпен өте тығыз байланысты. Оның себебін Абрахам Маслоу Оқу үрдісінің негізгі итермелейтін күштерін анықтау, оның нәтижелі жүргізілуіне Адамның өз белсенділігі оның дамуының, өмірінің барлық мезгілінде, Бұл табиғи белсенділіктің адамның саналы іс–әрекетіне айналуы өзінен-өзі немесе А.Н.Леонтьевтің іс-әрекет пен әрекетке тәуелсіз, іс-әрекеттің артында тұрған, қажеттіліктердің Адамның іс-әрекетінде биологиялық және әлеуметтік шынайы нағыз бірлестік көрініс Л.М.Фридман мен К.Н.Волковтың пікірлерінше әрекеттер белгілі бір мақсаттарына орай Әрекеттің операцияға айналуы туралы А.Н.Леонтьев былай деп жазады: «Әрекеттің Адамдық іс–әрекеттің барлық түріне тән жалпы белгілері мен оның Кішкентай балалардың іс–әрекетінің барлық салалары логикалық сәйкестілігімен әлі ерекшеленбейді. Баланың алты, жеті жастан кейінгі жетекші іс–әрекеті оқу болып Оқушы есейген сайын, оның жеке бас ретіндегі қалыптасуында қоғамдық–еңбектік Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуындағы анатомиялық - физиологиялық Мектеп жасына дейінгі балалардың жылдам дамитындығы байқалады. Баланың бойы Физиологиялық даму, баланың оқу үлгіріміне бірден-бір әсер етуші болып Мектеп жасына дейінгі баланың физиологиялық жағынан дайындығын көрсететін негізгі Мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын жан-жақты бағалау нәтижесінде оларды 1 топ-ешқандай ауытқулар жоқ, физиологиялық дамуы жақсы, көп ауырмайтындар. 2 топ-денсаулығында кейбір ауытқулықтар бар, жағымсыз жағдайлардың арқасында, онда 3 топ-денсаулығы нашар, түрлі тұрақты аурулармен ауратын және дене 4 топ-5-6 жастағы балалар тұрақты аурумен ауырады, бұндай балалар 5 топ- бұл балаларда денсаулығында айтарлықтай ауытқулар бар. Ондай 5-6 жаста қимыл-қозғалыс жүйесі дами түседі, партада дұрыс Пиажа мен Гессельдің биологиялық аспект еңбегін қолдайтынбас мидың кезеңдік Мектепжасына дейінгі бала. Даму кестесі. жасына Ерте жастағы балалар әлеуметтік іс-әрекетті адамдар қалыптастырған заттар тарапынан Балалардың басты қажеттіліктері үлкендер әлеміне олармен бірге әрекеттесіп, олар Балалар ойында қандай болмасын сюжет құрып ойнағанда олардың адамдарға Сонымен қатар мектеп жасына дейінгі балалардың іс-әрекет түрлері, балалар Ойынға іс-әрекеттің продуктивті түрі жақын тұрады. Онда заттар Реттік үрдістердің орындалуымен байланысты тұрмыстық іс-әрекетте бала шындық ситуацияда Мектеп жасына дейінгі балаларға еңбектің әр түрлері іс-әрекет Мектеп жасына дейінгі жаста нақты бір ситуация үшін коммуникативтік Іс-әрекеттің жетекші түрлері сюжеттік-рольдік ойындар. Осы түрінде бала олардың Басты жаңа білім, жаңа ішкі позициясы, қоғамдық қарым-қатынас жүйесіндегі Мектеп жасына дейінгі шақта балада психикалық дамуының барлық сферасында Мектеп жасына дейінгі шақтағы өзгеріс зейіннің барлық қажеттіліктерімен түрлеріне Мектеп жасына дейінгі балалардың зейінінің дамуы оның өміріндегі ұжымның Кейін еркін зейіннің дамуы жүреді, ол сонымен қатар Баланың зейінінің дамуы үшін күн тәртібі маңызды белгі болып Мектеп жасына дейінгі балалық шаққа жақындағанда балаға эмоционалдық жарқын Зейіннің дамуының маңызды принципі баланың іс-әрекетін ұйымдастыруға талап болып Мектеп жасына дейінгі шақтағы зейіннің дамуының ерекшеліктері: Зейіннің концентрациясы, көлемі және тұрақтылығы Таным процестерінің, сөйлеудің дамуы негізінде зейінді басқарудың еркін элементі Зейін орталыққа айналады /10;105/. Мектеп жасына дейінгі жаста сапалы жаңа этап сөйлеуді игеру Сөйлеудің барлық жағының дамуы, тілді игерудегі орталық негізін құрайтын Мектеп жасына дейінгі баланың сөздігінің дамуында белгілі бір сапалық Мектеп жасына дейінгі жаста сөздің грамматикалық тізбегі дамитын жаңа Мектеп жасына дейінгі балалардың келесі маңызды бағыты Мектеп жасына дейінгі шақтың соңында балада ситуативтік және Сөйлеудің жаңа формасы өзінің тәжірибесіне негізделген ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынастың Сөйлеуді түсінудің дамуы мектеп жасына дейінгі жаста ересектердің тапсырмасын Мектеп жасына дейінгі жаста өзін-өзі реттеу функциясы туындайды. Баланың Мектеп жасына дейінгі балаларда сөйлеуге деген саналық қарым-қатынасы Мектеп жасына дейінгі жастағы сөйлеудің дамуының ерекшеліктері: Сөйлесу нақты ситуациядан бөлініп аланады, қарым-қатынастың әмбебап қасиетіне айналып Сөйлеудің байланыс формасы пайда болады және нақтылығы өседі; Сөзбен әрекеттесу процесінде бала ана тілінің заңдылығын игереді; Бала өзінің ойын байланысты, логикалық игеруге үйренеді, талқылау интеллектуалдық Үлкендердің инструкциясына бағынатын әдеби шығармаларды түсінуде көрсететін сөйлеудің Практикалық және интеллектуалдық тапсырманы шешуге көмектесетін сөйлеудің жоспарлы функциясы Сөйлеудің дыбыстық функциясы, сөздік абстрактілік бірлік, реттеуде бөлу, сөзді Тілдік іс-әрекеттің түсіну формасы қалыптасады; Сөйлеу еркін іс-әрекеттің маңызды түрі бола бастайды, оған деген Сөйлеу: тыңдау, әңгімелесу, талқылау сияқты өзіндік формасы бар маңызды Фонетикалық даму процесі жүреді, бала дұрыс тыңдап, дыбысты дұрыс Мектеп жасына дейінгі балалық шақтағы естің басты түрі образдық Мектеп жасына дейінгі жасқа жақындаған шақта А.А.Люблинская көрсеткендей ауыспалы -жалпыланған үлгіні талдауда қабылдау процесінен нақта бір затты -эмоционалды нейтралды, көбіне көлеңкелеу, олар көбіне негізгі -жоғарғы мектеп жасына дейінгі балалардың әр түрлі іс-әрекеттерін Мектеп жасына дейінгі балаларда қозғалыс естің мазмұны өзгеріп отырады. Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік есі тыңдау кезіндегі сөйлеуді Есте сақтаудың бастапқы мақсаты ересектердің сөздігімен қалыптасады. Тәрбиешілердің және Мектепке дейінгі шақта еркін емес естің дамуында бақылау маңызды Бұл ерекшелікті К.Д.Ушинский өте нақты қалыптастырды: «Егер сіздер баланыз Ес белгілердің қабылдаудың толықтығына байланысты. Түсінуді оқудағы белсенсіз объектінің Баланың есі – бұл оның қызығушылығы. Ондай таңырқау, қанағаттану, Ойындағы өздерінің тәжірибелерін балада саналы қайта жаңғыртуды оятқанда өнімдік Мектеп жасына дейінгі балалардың еркін есінің дамуының маңызды Ойлау операциясына сай келетін игеру деңгейі; Материалдық мазмұны және сипаты; Оқу сипаты. Тек оның ұйымдастырылуында ғана есте сақтау логикалық Дұрыс және нақты есте сақтаудың қажеттіліктері, оның нәтижесін тексеруге 5 жаста ғана есте сақтауға және бағалауға арналған тапсырмалар Еркін емес образды ес жалпыланады; Ес сөйлеумен, ойлаумен біріге отырып, интеллектуалдық сипатқа ие болады; Сөздік-мағыналық ес таным процесін қамтамасыз етеді және баланың танымдық Аталған процестерді реттеу тәсілі ретінде балада еркін естің Есте сақтау процесінің маңызды, білікті іс-әрекетке айналуы үшін, есте Мінез-құлық тәжірибесінің жалпылануы, баланың үлкендермен, құрдастарымен қарым-қатынас тәжірибесі 5 жастағы баланың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері Мектепке барар алдында бала қоршаған ортаны жақсы қабылдауы Осы жастағы балалардың жылдың соңына дейін абстрактылы логикалық 1.Анализ-синтез; 2.Салыстыру (құстар мен жәндіктердің айырмашылығы, үй жануарлары мен жабайы 3.Жалпылау операциясы (заттардың түрін тану немесе артық затты 4.Дәлелдеу операциясы ( неге адам спортпен шұғылданады, неге Тіл дамыту: 1.Сөздік қорын дамыту; 2.Байланыстыра сөйлеу білу қабілетін дамыту; 3.Сауат ашу /7;58/. Ерте балалық шаққа қарағанда мектеп жасына дейінгі жаста ойлау Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауының өзгеруі, ойлаумен сөулеудің өзара Талқылау сұрақтың қойылуымен тығыз байланысты. Сұрақтың таралуы ойлаудың проблемалығын Балалық сұрақтың бейкүнә болып көрінуі тұрмыстық проблеманың қиындығын шешуге М: (5 жас, 9 ай) Сұрағы: Космос қайдан пайда Д: (5жас,3 ай) Қызығушылығы: Былғары неден жасалған?, Саусақтар былғарыға Баланың сұрағы оның қызығушылығын және әлемді тануға деген ұмтылысын Бала сұрақты өзінің қорытындысының дұрыстығына көз жеткізу үшін қояды. Мектеп жасына дейінгі балаларда ерте балалық шаққа қарағанда интеллектуалдық Бала қорытындыны негіздей отырып, мүмкін болатын нұсқауларды тере отырып Талқылау мен түсініктеменің өзіндік үлгісі үш негізгі жағдайлармен Ойлаудың өзіндік образ арқылы мектеп жасына дейінгі балаларда дифференциалдық Мектеп жасына дейінгі балалар тек табиғи пайда болуларды емес, Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауының дамуының басқа маңызды бағыты Балада сапалы ойлаудың қалыптасуы ойлау операциясының игерілуімен тығыз байланысты. Кіші және жоғары мектеп жасына дейінгі балалар классификациялық топтардың Ойлау операциясының дамуы баладағы дедуктивті ойлаудың қалыптасуына алып келеді. Баладағы ойлаудың дамуының ең басты жағдайы, әрбір жас кезеңдегі Ересектердің балалық сұраққа қарым-қатынасы ойлаудың әрі қарай дамуын анықтайды Ойлау тәсілін игеру емес, сонымен бірге білім жүйесін жалпылау Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауының дамуының ерекшеліктері: Бала түсінігіндегі ауызша тапсырмаларды шешеді- ойлау операциядан тыс болады; Сөйлеуді игеру ауызша тапсырмаларды шешудің тәсілі ретінде талқылаудың дамуына Балалық сұрақтар қызығушылықтың дамуының көрсеткіші болып табылады және баланың Практикалық іс-әрекет алдын-ала талқылау негізінде туындағанда практикалық және ақыл-ой Бала дайын байланыстарды қолданудан қарым-қатынастың «ашылуына» көшеді; Процесті және қүұбылысты түсіндіруге тырысу туындайды; Қарым-қатынас пен байланыстың тұйықтылығын түсінуге көмектесетін, бар білімді қолдану Өзбеттілік, иілгіштік сияқты сапалар қалыптасады /10; 205/. Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялы ересектердің қиялынан ерекше, Баладағы образ комбинациясы әлі де өріссіз. Ол тек қиялау Бірінші кезекте қиял сыртқы күштерді орындайтын функциялы заттармен бөлінбес Жоғары мектеп жасына дейінгі балаларда мәтіннің сөздері образ тудыра 5-6 жастағы балаларда іс-әрекетте, ойында, қол еңбегінде, әңгімеде, шығармашылық Қиял қоршаған ортаны бейнелеуге бағытталатын маңызды интеллектуалдық әрекетке айналады. Мектеп жасына дейінгң балалардағы қиял көбіне еркін емес Қиялдың еркіндігінің өсуі мектеп жасына дейінгі балалар жетістігін жоспарлай Мектеп жастағы балалық шақтағы қиялдың мақсатқа бағыттылығының өсуінен, бір Жайырақ қиялдың еркіндігі шынайы заттарға және сыртқы әрекеттерге мысалы Мақсатқа бағытталғандық және жоспарлаудың маңызды кезеңі болып сөйлеудегі жоспардың Қиял қоршаған ортаны тануға көмектеседі. Ол оның біліміндегі проблеманы Мектеп жасына дейінгі баланың өзінің қандай да болмасын фактіге Ойлау таңқалуды суреттесе, ал қиял тапсырманың шешу процесін нақтылап Балалар қиялдай отырып қоршаған ортаның заңдылықтарын объективті бөледі. Жаңа Қиялдың дамуы 5-6 жастағы балалардың қандай да бір Қиялдың шығармашылық сипаты, ойында және әдеби іс-әрекетте қолданылатын таңқалуды Антропоморфизация тәсілі - бұл заттарды жандандыру. Балалар оны кейіпкерлерді Мектеп жасына дейінгі балалар қолданатын ең қиын тәсіл агглютинация Сәулет шығармашылығында балалар ең алдымен қарапайым тәсілдердің көмегімен қиял-ғажайып Қиялдың пайда болуы және дамуы-әлеуметтік процесс. Тек ересектер балаға Е.Е.Кравцова ересектердің балалардың қиялын дамыту мақсатындағы позициясының қалай Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялдың дамуының ерекшеліктері: Арманының тууын, оның жоспарын және шындығын көрсете отырып қиялдың Ол қиялғажайыпқа (фантазияға) айнала отырып маңызды іс-әрекет қалыптасады; Бала кейіпкерді тудырудың қасиетімен тәсілін игереді; Қиял ішкі жоспарға кіреді, образды тудыру үшін көрнекіліктің қажеттілігі Мектеп жасына дейінгі шақта ерік әрекетін құрастыру жүреді. Еріктік Мектеп жасына дейінгі балаларда мақсат қою жас ерекшелігіне сай Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлқын анықтайтын, басқа себептерді өзіне Мектеп жасына дейінгі себептер импульсивті және санасыз болып келеді. Мектепке дейінгі жаста балаларда жаңа, маңыздырақ, «үлкенірек» іс-әрекет түріне Бұл жастағы балалар ерік әрекетін мақсатқа жету үшін қолданылады. Мектеп жасына дейінгі балалардың ерік әрекетінің даму ерекшелігі: Балада мақсат қоюшылық, себептердің бір-бірімен күресуі, бағынуы, жоспарлауы, мінез-құлқында Ерік жағдайына қабілеттіліктер дамиды; Үлкендермен қарым-қатынаста және танымдық процесс, іс-әрекет, қозғалыс сфераларында Мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың эмоционалдық дамуы онды жаңа Эмоционалдық сферадағы өзгеріс тек себептіліктің дамуымен емес, сонымен бірге Мектеп жасына дейінгі балалар өздерінің қажеттіліктерінің шектеуімен байланысты эмоцияларын Мектеп жасына дейінгі балалардың борыштық сезімі 5-6 жаста пайда Мектеп жасына дейінгі балалардың интеллектуалдық сезімінің дамуы танымдық Эстетикалық сезімнің дамуы өзіндік әдеби-шығармашылық іс-әрекеттің және әдеби қабылдаудың Бұрынғы эстетикалық сезім адамгершілік сезіммен өзара байланысты. Бала жомарт Мектеп жасына дейінгі балалардың эмоциялық дамуының ерекшеліктері: Бала сезімін көрсетуде әлеуметтік формасын игереді; Баланың іс-әрекетінде эмоцияның ролі өзгереді, эмоционалдық таңырқау қалыптасады; Сезім саналырақ, жалпыланған, еркінірек, ситуациядан тыс бола бастайды; Адамгершілік, интеллектуалдық, эстетикалық сияқты жоғары сезімдер қалыптасады /10; 260/. Мектеп жасына дейінгі балалар күнделіктегі іс-әрекеттегі мәдени-гигиеналық талаптардың орындалу Тұрмыстық үрдістерге қатысты заттарды ажырату оларға оңайырақ, мысалы: сабын, Мектеп жасына дейінгі балаларда қажетті тұрмыстық түсінігі кеңірек болашаққа Мектеп жасына дейінгі орта жастағы балалар тұрмыстық үрдістің Мектеп жасына дейінгі жаста бала ересектердің объективті талаптарын Ересектердің мектеп жасына дейінгі балаларға қатысты талаптарын жалпылаған өте Мектеп жасына дейінгі балаларда мәдени-гигиеналық дағды аумағы кеңейе бастайды, Бір іс-әрекеттің жоғары сапада орындалуы баланың қанағаттануына және басқа Дағдыны қалыптастырудағы қажетті жағдайлар баланың тұрмыстық іс-әрекетке және тұрмыстық Мектеп жасына дейінгі шақта күн тәртібі тұрмыстық іс-әрекетті ұйымдастыруда Мектеп жасына дейінгі балалардың тұрмыстық іс-әрекетінің даму ерекшеліктері: Қоғамдық және дара белгілерінен шығатын тұрмыстық процестерді орындау қажеттілігін Тұрмыстық іс-әрекеттегі мінез-құлықты анықтайтын адамгершілік норманы сезіну жүреді; Тұрмыстық мінез-құлық жүйесі, мәдени-гигиеналық дағдысы қиындып өзгереді; Бірінші тұрмыстық дағдылар көрінеді; Бала өзіндік жеке инициативасы арқылы мәдени-гигиеналық дағдыларды сақтай бастайды Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбектік іс-әрекеті үлкендердің тұрмыстық еңбегінен Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек спецификациясы ойынмен тығыз байланысты Еңбекте іс-әрекет және жағдаяттың орындалуы шынайы өнім алуға алып Мектеп жасына дейінгі балалар ойын мен еңбек арасын біріктіру, А.Н.Белоус жүргізген зерттеудің қорытындысы бойынша мектеп жасына дейінгі Мектеп жасына дейінгі балаларға ең қиыны ересектердің еңбегін сезіну 1.Еңбек компонентінің қиындауы жүреді. 2.Бұл қиындық еңбектің жаңа түрі мен формасының игерілуіне алап Егер бала еңбек мағынасын былай түсіндірсе: « Мама Жоғарғы мектеп жасына дейінгі балалар мақсатқа жетудің қасиетін, 1.Өзінің тұрмыстық іс-әрекетін ұйымдастыруға бағыттылық: Бүлінбес үшін киімін тазалау; 2.Басқа ададардың еңбегін жеңілдетуге бағыттылық: Мамам шаршамас үшін, Сонымен бірге мектеп жасына дейінгі балалардан ауыр құралдармен 1.Баладағы дағдының қалыптасу шегіндегі өзбеттіліктің өсуімен байланысты. Сонымен бірге 2.Тапсыру- ересектер жұмыстың мақсатын қалыптастырумен, оның белгілерін негіздеумен, солңғы Мектеп жасына дейінгі балалардың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа технологияларды Оригами тәсілі арқылы қарапайым ойыншықтарды жасап, оны ертегі желісі Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбектік іс-әрекетінің даму ерекшеліктері: Еңбектің қоғамдық себептері қалыптасады; Еңбек дағдысы және ақыл-ойы кеңейіп, қиындайды; Мақсат қоюы, жоспарлау және өзін-өзі бақылау қалыптасады: Еңбекте баланың өзбеттілігі кеңейеді; Достарымен біріккен еңбек жақсарады: Еңбексүйгіштікпен сипатталатын күнделікті еңбек дағдысына айналады және еңбектің қажеттілігі Мектеп жасына дейінгі балалардың сюжеттік-ролдік ойындарына сипаттама. Мектеп жасына дейінгі балалар ересектердің іс-әрекетін, функциясын орындай отындау Сюжеттік-ролдік ойындар әлеуметтік-табиғи болып табылады және баланың ересектер туралы Сюжеттік-ролдік ойындар балаға іс-әрекеттің себебін түсінуіне көмектеседі. Оның қоғамдық Жоғары мектеп жасына дейінгі балаларда орындайтын ролдердің саны шамамен Ойында бала әртүрлі заттарды пайдаланады: ойыншықтар, атрибуттар, заттар, т.б. Кейін 5-6 жастағы балалар ойынға сүйікті кино мен ертегілердегі Сюжеттік-ролдік ойынның түрі құрылыстық және драмалық ойындар болып табылады. Құрылыстық ойындар балаларға адамдардың қолымен жасалған механизмді және құралдар Қозғалыс ойынның құрамына ойын әрекеті, ереже және материал, сонымен Ойын әрекетінің маңызды түрі – дидактикалық болып табылады. Ол Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің өзгеруі Мектепалды даярлық тобындағы балалармен жүргізілген қалыптастыру эксперименті жұмыстары Мектеп жасына дейінгі балалардың сонымен бірге логикалық ойлауын дамыту Зерттеуге барлығы 45 бала қатысты. Оның ішінде эксперименттік топта Тәрбиеші балаларды бір әріптен басталатын әңгімені тыңдауға шақырып, оны «Әтеш» Әйтім әлдеқашан әңгелекті әкелген. Әйнекті әлдекімдер әншейін әкелген. Әйнекке Әңгелекті әкел. Әйшін әйнекті әктепті. Әлсін- әлсін әңгелекті әзер «Тостаған» Толғанай тостағанды тарымен толтырды. Тауықтар тостағандағы тарыны топырлап тауысты. Түскі тамақ тамаша, тәтті тез таратты. Толғанайдың тағы тарысын «Жақсы-жаман» Осы тақырыппен өткізілген ойында дұрыс қоюға, әңгіме дұрыс құрауға, Тәрбиеші балаларды белгілі бір затпен не бір қылықпен таныстырады. Балалар өз ойларын білдіреді. (әрбір ойды ескеру керек): «көшелерді «Егер де...» Бұл ойынның түрі балаларды аяқталған әңгіме құрауға, өз ойын Сабақ барысында балаларға тың бір жағдай айтылады, сол жағдайдан Мысалы, егер де жер бетінде бүкіл түймелер, қайшылар, шырпылар, Балаларға басқа жағдайларды ұсынуға болады: Мысалы: егер де менде «Ауызша сөзжұмбақ.» Мақсаты: балалардың сөздік қорын молайту, логикалық ойлау қабілеттерін Айталық, тәрбиеші, балаларға мысалы «жер» деген бір сөз жасырады, Бұл сөзді табу үшін балалар тәрбиешіге әртүрлі сұрақтар Бұл шаға ма?, Бұл жыртқыш аң ба? т.б. Ескерту: Егер де балалар бұл сөзді таба алмай қиналса, «Сөз ертегі» Бұл ойын балалардың шығармашылық ойлау қабілетінің дамуына көмектесуге, тілін Сөздің әрпін тақтаға тігінен жазылады, ал көлденеңнен сол әріптен Т-тиін, Ү-үкі, Л-лалагүл, К-көрікті, І-ін. Осы бес сөз негізінде балалар өз әдеби шығармаларын ойластырулары «Не болар еді, егер де...» (Дж. Родари) Мақсаты: Ойлап табу қабілетін жетілдіреді. Ойдан шығаруға үйретеді. Барысы: Бұл ойынға кез-келген бастауыш және баяндауыш сөздерін алуға Мысалы, «дельфиндер» деген бастауыш және баяндауыш сөздерді алуға болады. Т.Фадеевтің ұсақ моториканы және қолды жазуға дайындау жаттығулары. 1-жаттығу. Алақанды партаға қоямыз. Балалар саусақтарына бір-бірлеп көтереді, ең алдымен 2-жаттығу. Үстелде 10-15 қарындаш немесе санамақтар жатады. Бір қолына олардың Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің негізі – психикалық Зерттеу жұмысының алғашқы кезеңінде біз мектепалды даярлық тобы балаларына Жүргізілген тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін тексеру үшін мектеп жасына дейінгі Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдау деңгейін анықтауға «Бұл суретте Сурет 2. Экспериментке дейінгі кезеңдегі бақылау тобының қабылдау Сурет 3. Эксперименттен кейінгі кезеңдегі бақылау тобының қабылдау 2-ші және 3-шы суретті салыстырып қарайтын болсақ, бақылау тобы Сурет 4. Экспериментке дейінгі кезеңдегі эксперименттік топтың қабылдау деңгейінің Сурет 5. Эксперименттен кейінгі кезеңдегі эксперименттік топтың қабылдау деңгейінің Эксперименттік топтың қалыптастырушы эксперимент кезеңіндегі қабылдау деңгейіндегі өзгерістерін салыстырып Қалыптастырушылық эксперимент соңынан ата-аналармен жүргізілген тестің нәтижесі бойынша 5-6 жастағы балалардың көрнекі- бейнелі ойлау формаларын зерттеуге, перцептивтік Сурет 6. Бақылау тобының қалыптастыру экспериментінен кейінгі көрнекі-ойлауының даму Сурет 7. Эксперименттік топтың қалыптастыру экспериментінен кейінгі көрнекі-ойлауының даму 6-шы және 7-ші суреттерді салыстырып қарайтын болсақ, бақылау тобындағы Сурет 8. Бақылау тобы ата-аналарының балаларының психикалық даму деңгейін, Эксперименттік топ балаларының ата-аналарының көрсеткіші бойынша балаларының психикалық даму Сурет 9. Эксперименттік топ ата-аналарының балаларының психикалық даму деңгейін, Жүргізілген барлық әдістемелердің қорытындысы бойынша эксперименттік топ балаларының танымдық Мектеп жасына дейінгі балаларға білім беру - өскелең ұрпаққа Мектеп жасына дейінгі балаларға ересектердің іс-әрекетін, функциясын орындай отындау Балалар 4-6 жастарында жылдам дамитындығы байқалады. Баланың бойы өседі, Мектеп жасына дейінгі балалардың оқуға деген қызығушылығын арттыру, таным
Баланың оқуға қарым–қатынасын, басқа да оқуға дайын екендігін білдіретін психологиялық белгілері баланың мектепте оқуға дайын не дайын еместігін білдіреді. Егер де баланың таным процестері жақсы дамыған болса да және ол басқа балалармен және үлкен адамдармен іс -әрекетке түсе алса да, бала толығымен мектепте оқуға дайын деп айтуға болмайды. Екі психологиялық дайындық белгілерінің салдарынан оқуға деген ынтаның болмауы – танымдық және коммуникативтік - баланы мектепке қабылдауға мынадай шарттар қою арқылы рұқсат береді, алғашқы бірнеше айдың ішінде оның мектепке баруы оқуға деген қызығушылығын ашуы керек. Тәжірибе көрсеткеніндей бұл әдісті жүргізген кезде 0 ұпай және 1 ұпайды бағаларды қоюмен шектелмеу керек, өйткені, біріншіден, мұнда күрделі сұрақтар кездеседі, ал бала оның біреуіне жауап берсе, басқаларынан қателесуі мүмкін, екіншіден, берілген сұрақтың жауабы бір жерінен дұрыс болса, бір жағынан қате болуы мүмкін. Бала толығымен жауап бере алмаған күрделі сұрақтар үшін және жартылай дұрыс жауап қайтарылған сұрақтар үшін 0,5 ұпай қою ұсынылады. Толық қамтылған, дұрыстығына күмән келтірмейтін жеткілікті сенімді жауаптар 1 ұпаймен дұрыс және толық бағаланады. Мысалға; 2 сұрақтың толық жауабы («Мектепке барудың қажеттілігі қандай ?»), мынадай болу керек: «Қажетті білімді, іс-әрекеттерді және дағдыны үйрену үшін. «Оқу үшін» деп жауап берілген болса, онда бұл жауап толық емес ретінде бағаланады. Қажетті білім, іс - әрекеттерді және дағдыларды үйрену үшін деген жауап қайтарылмаса, онда бұл жауап қабылданбайды, мысалға: «Көңілді болу үшін». Егер бала қосымша бағыттаушы сұрақтан кейін өз жауабына еш нәрсе қоса алмаса, онда оған 0,5 ұпай қойылады. 0,5 ұпай аралық баға енгізілгеннен кейін, мектепте оқуға толығымен дайын болып табылатын бала, барлық сұрақтарға жауап беру нәтижесінде 8 ұпай жинауы қажет. 5-тен 8 дейін ұпай жинаған бала оқуға толық дайын емес. 5-тен төмен ұпай жинаған бала оқуға мүлдем дайын еместігін білдіреді. Берілген әдісте баланың жауап қайтаруы үшін төмендегі сұрақтар қойылады. Сенің мектепке барғың келеді ме ? Мектепке барудың қажеттілігі қандай? Сен мектепте немен айналысасың? Мектепке баруға дайын болу үшін, қандай заттар болу керек? Сабақ деген не? Сабақта не істейді? Мектепте сабақ үстінде өзіңді қалай ұстауың керек? Үй тапсырмасы дегеніміз не? Үй тапсырмасын не үшін орындау керек? Мектептен келген кезде, үйде не істейсің? Мектепте оқи бастағаныңда сенің өміріңде қандай қызықтар пайда болады? 6- 7 жастағы баланың мектепке даярлық деңгейі бір немесе бірнеше күрделі тесттер жиынтығынан тұратын кешен көмегі арқылы анықталады. Қарапайым тесттерге фонематикалық есту тесті, мағынасыз буындарды көшіру және сөздік тесттерді жатқызуға болады. Күрделі тесттерге қысқа мерзімді есте сақтауды анықтау және ойлау қабілетін бағалауға арналған тесттерді жатқызамыз. Сынақ жұмысы 15-20 минут аралығында жүргізіледі. 1.1 Қабылдауды анықтауға және дамытуға арналған әдістеме
Алдымен байқау үшін баланы бір суретті табуға шақырады. Кейіннен зерттеуші балалардың түсінгеніне көз жеткізген соң , бірден онға дейінгі суреттерді табуға шақырады. Эксперимент бала он тапсырманы аяқтағанға дейін жалғасады, бірақ уақыты 1,5 минуттан аспауы керек. Бағалау нәтижесі 10 ұпай - бала барлық тапсырманны 45 секундта шешті. 8-9 ұпай -бала барлық тапсырманы 45-50 секундта шешті. 6-7 ұпай -бала барлық тапсырманы 50-60 секундта шешті. 4-5 ұпай -бала барлық тапсырманы 50-70 секундта шешті. 2-3 ұпай -бала барлық тапсырманы 70-80 секундта шешті. 0-1 ұпай - бала барлық тапсырманы 80 секундта шешті 10 ұпай - өте жоғары. 8-9 ұпай - жоғары. 4-7 ұпай -орташа. 2-3 ұпай -төмен. 0-1 ұпай -өте төмен Бала қиялының даму деңгейін бағалау технологиясы 1. Бала қиялының даму деңгейін анықтау технологиясы. 2. Бала зейінінің көлемі бағаланатын технология. 3. Баланың бейнелі – логикалық ойлау процесін, жалпылау мен талдау ақыл-ой операцияларын зерттеу «Ойын ойлап тап»Мазмұны : Бала қиялының даму деңгейін анықтауда 5 минуттың ішінде қандай да бір ойынды ойлауға тапсырма алады және ол жайлы толық әңгімелейді және зерттеушінің келесі сұрақтарына бала жауап береді: Ойын қалай аталады ? Ол неден тұрады ? Ойынға қанша адам қатысады ? Ойынға қатысушылар қандай рөльді атқарады ? Ойын қалай өтеді ? Ойынның ережесі қандай ? Ойын немен аяқталуы тиіс ? Ойынға қатысушылардың жеке жетістігі және ойынның қорытындысы қалай бағаланады ?
Баланың сөйлегені емес, оның ойының мазмұны бағаланады. Балаға сұрақ қойып, қарым-қатынас жасағанда міндетті түрде көмектесе отырып, жетекші сұрақтар қою қажет, бірақ жауабын айтпау керек. Берілген әдісте бала ойының мазмұны келесі амалмен бағаланады: Ерекшелігі мен жаңашылығы Шартын ойланып беруі Оның әр түрлі ойынға қатысушыларына түрлі рөлдерді беруі. Ойында белгілі бір ережелердің болуы. Жүргізілетін ойынның жетістігін дәл бағалау жолы. Баланың ойлап тапқан ойыны әр амалдармен бағаланады. 0 ұпай - жоғарыда көрсетілген бес амалдың ойында біреуінің толық жоқтығын білдіреді. ұпай – берілген белгілер бар, бірақ нақты емес. ұпай – ойынға сай, лайықты белгілер анығымен көрсетілген ….. Барлық осы амалдар мен белгілерден құралған ойын 0 ден 10 ұпайға дейін бағалануы мүмкін. Осы ұпай арқылы бала қиялының даму деңгейі қорытындалады. Даму деңгейінің қорытындысы. 10 ұпай - өте жақсы 8-9 ұпай – жоғары 6-7 ұпай – орташа 4-5 ұпай – төмен 0-2 ұпай - өте төмен «Есте сақта және нүктені орналастыр»
Нұсқау: «Қазір біз зейінге байланысты ойын ойнаймыз. Нүкте салынған кестелерді бірінен –соң бірі көрсетіледі. Кестедегі нүктелерді дәл сол көрсетілген орнына бос клеткаларға белгілейсіз». Әрі қарай балаға жүйелі түрде 1-2 секндта 8 кестенің әрқайсысын жеке, кезекпен жоғары көтеріп, қайтадан төмен түсіріп ,әр кестені көргеннен кейін, бала көрген нүктені есінде сақтап, келесі бос кестеге түсіруі керек. Орындауға 15 секунд беріледі. Бұл уақыт балаға әр тапсырманы нүктенің қай жерде тұрғанын есте сақтап, келесі кестеге түсуіне беріледі.
Бала зейінінің көлемі нүкте санының жоғарғы санымен есептеледі, баланың қандай да болмасын кестені дұрыс еске түсіруі (ең жоғарғы нүкте саны бар және қатесіз еске түсірген кестесі таңдап алынады). Эксперименттің қорытындысы ұпайлық жүйемен бағаланады.
Мақсаты: Баланың бейнелі – логикалық ойлау процесін, жалпылау мен талдау ақыл-ой операцияларын зерттеу. Әдістемеде балаларға әртүрлі заттар бейнеленген суреттер сериясы ұсынылады. Бұл әдістеме мектеп алды даярлық топ балаларына арналған. Нұсқау. Әр суретте бейнеленген төрт заттың біреуі артық. Суретке мұқият қарап, қай зат және неліктен артық екенін анықта. Тапсырманы орындауға 3 минут беріледі.
10 ұпай – бала тапсырманы 1 минуттан аз уақытта орындайды, барлық суреттердегі артық заттарды таба алады және себебін түсіндіреді. 8-9 ұпай – бала тапсырманы 1 минуттан 1,5 минутқа дейінгі уақытта орындайды. 6-7 ұпай – бала тапсырманы 1,5 –тан 2,0 минутқа дейінгі уақытта шешеді. 4-5 ұпай – бала тапсырманы 2,5 минуттан 3 минутқа дейінгі уақытта шешеді. 2-3 ұпай – бала тапсырманы 2, 5 минуттан 3 минутқа дейінгі уақытта шешеді ұпай – бала 3 минут аралығында тапсырманы шеше алады.
10 ұпай өте жоғары 8-9 ұпай – жоғары 4-7 ұпай – орташа 2-3 ұпай – төменгі 0 -1 ұпай - өте төмен 3. Ойлауды анықтауға арналған бағалау технологиясы 1. Ойлауды анықтауға арналған технология. 2. Әдістемелік ынталандыру материалы. 3. Бейнелі –логикалық ойлауды бағалауға арналған технология. Әдіс «Топтарға бөл»Мақсаты: Бұл әдістеме ойлауды анықтауға арналған. Әдістеменің негізгі мақсаты – баланың бейнелік – логикалық ойлауын бағалау. Балаға төмендегі суретте берілген бейнені көрсетеді және келесі тапсырманы ұсынады: «Суретке назар аударып қара және онда берілген фигураларды мүмкіндігінше көп санды топтарға бөл. Топқа бір ортақ белгісі бар фигуралар кіруі керек. Әр топқа кіретін фигураларды және олардың ортақ белгілерін ата. Тапсырманы орындауға 3 минут уақыт беріледі. Бағалау нәтижесі 10 ұпай – Бала барлық фигура топтарын 2 минуттан аз уақыт аралығында ажыратады. Бұл келесі топ фигуралары: үшбұрыштар, дөңгелектер, төртбұрыштар, ромбылар, қызыл фигуралар (суретте олар қара түсті), көк фигуралар (олар суретте штрихталған), сары фигуралар (клетка түрінде), үлкен фигуралар мен кішкентай фигуралар. Ескерту. Бір фигура жіктеу кезінде әртүрлі топтарда қайталанып келуі мүмкін. 8-9 ұпай – бала барлық топ фигураларды 2,0 минуттан 2,5 минут аралығында ажыратып бөледі. 6-7 ұпай – бала барлық топ фигураларды 2,5 минуттан 3,0 минут аралығында бөліп ажыратады. 4-5 ұпай – 3 минуттың ішінде бала тек қана 2-ден 3-ке дейінгі топ фигураларды бөліп ажыратты. 0-1 ұпай – 3 минутта бала топ фигуралардың біреуін бөліп ажыратты. Даму деңгейінің қорытындысы 10 ұпай - өте жоғары 8-9 ұпай –жоғары 4-7 ұпай – орташа 2-3 ұпай – төмен ұпай - өте төмен Әдістемелік ынталандыру материалы «Топтарға ажырат» Мақсаты: әдістеме мектеп алды даярлық тобында ойлау деңгейін анықтауға арналған. Нұсқау: «берілген суреттегі фигураларды бояуына және түрлеріне қарай (мысалы: үшбұрыш, төртбұрыш т.б) топтастыр» - Берілген суреттегі 4 фигураны толық белгілері бойынша топтастыру – 10 ұпай - Фигураларды тек бояуы бойынша және түрлері бойынша 3 фигураны топтастыру – 8 ұпай - 2 фигураны ғана топтастыру – 6 ұпай - Бояуы бойынша екі фигураны және түрі бойынша біреуін топтастыру – 4 ұпай - Бояуы бойынша ғана топтастыру – 3 ұпай одан да төмен. Бейнелі –логикалық ойлауды бағалауға арналған «қисынсыз» әдісі
Жүргізілу барысы: Алдымен балаға әр түрлі обьектілер бейнеленген сурет көрсетіледі. Бұл суретте жануарлар бейнеленген қызық жағдайлар бар. Суретті көру барысында балаға мынадай тапсырма беріледі. Нұсқау: «Суретке қарай отырып , барлық зат орнында тұрғаны және дұрыс бейнеленгені жайлы айтып беру. Егер де бір зат орнында болмаса, не екенін көрсетіп, неге олай екенін және кейін қалай болу керектігін түсіндіру керек. Қосымшалар. Барлық тапсырмалар бірінен кейін бірі орындалады. Бірінші балаға барлық дұрыс емес суреттерді көрсету ұйғарылады, ал одан кейін шын мәнісінде қалай болу керектігін айтады. Тапсырманы орындауға үш минут беріледі. Осы уақыт ішінде ол көптеген дұрыс емес жағдайларды табуға мүмкіндік алады.. Нәтижені бағалау 10 ұпай – егер де 3 минут уақыттың ішінде 7 дұрыс емес жағдайларды бағалау кезінде, оларды түсіндіріп, шын мәнісінде не болатынын айтқан кезде осындай баға қойылады. 8-9 ұпай – бала барлық дұрыс емес қисынсыздарды тауып, белгілейді, бірақ олардың біреуінен үшеуіне дейін түсіндіре алмады немесе не болу керектігін айта алмайды. 6-7 ұпай – бала барлық қисынсыздарды тауып, соның 3-4 түсіндіріп бере алмағанда қойылады. 4-5 ұпай – бала барлық қисынсыздарды байқап, бірақ берілген уақыт аралығында 5-7 қалай болу керектігін толық түсіндіре алмайды. 2-3 ұпай – берілген уақытта бала 1-4 қисынсыздықтарды табады, бірақ түсіндіре алмайды. 0-1 ұпай – берілген уақыт аралығында бала 7 қисынсыздардың ішінен 4-тен аз табады. 10 ұпай - өте жоғары 8-9 ұпай – жоғары 7 ұпай – орташа 2-3 ұпай – төмен 0-1 ұпай -өте төмен Балалардың ойлау ерекшеліктерін бағалау технологиясы Балалардың ойлау ерекшеліктерін анықтауға арналған технология. Балалардың ойлау процесін анықтау, бағалау. Сөздік қорын анықтау, бағалау. Әдістеме « Жыл мезгілдері »
Жүргізілуі: Балаларға суретті көрсетіп, мұқият қарауды және әрбір бөлшекте қай жыл мезгілі суреттелгенін айтуын сұрайды. Бұл тапсырманы орындауға берілген 2 минут ішінде бала жыл мезгілін айтып қана қоймай, ол туралы өз ойын дәлелдеп және неге олай ойлайтынын айтуы керек. Қорытынды баға. 10 ұпай – берілген уақыт ішінде дұрыс жауап берді және әрбір суретті жыл мезгілдерімен байланыстырды. 8-9 ұпай – бала дұрыс жауап береді және барлық суреттерді керекті жыл мезгілдерімен байланыстырады, өз ойын дәлелдейтін 5-7 белгілерді көрсетті.
4-5 ұпай- бала суреттегі жыл мезгілдерінен тек 1-2 ғана тапты, өз ойын дәлелдейтін тек 1-2 белгілерді ғана көрсетті. 0-3 ұпай - бала берілген жыл мезгілдерінен біреуін де дұрыс белгілей алмады, нақты бір белгіні де көрсете алмады (0-ден 3-ке дейінгі әр түрлі дәрежедегі ұпайлар баланың дұрыс жауап беруге ынталанғаны немесе ынталанбағанына қарай қойылады). Даму сатысына қорытынды. 10 ұпай - өте жоғары 8-9 ұпай – жоғары 6-7 ұпай – орташа 4-5 ұпай – төмен 0-3 ұпай - өте төмен 4.2 Кімге қандай зат жетіспейді. Мақсаты: Балалардың ойлау процесін анықтау . Нұсқау: Осы әдістемеге енгізілген тапсырманы орындамас бұрын, балаларға сурет көрсетіледі, оның сол жағында біреуіне бір нәрсе жетіспей тұрғаны бейнеленген. Оларға жетіспей тұрған нәрселер осы суреттің төменгі жағында, бөлек бейнеленген. Балаларға берілген тапсырманың мәні мынада: неғұрлым аз уақытта тиісті балаларды атап, оларға жетіспей тұрған заттарды көрсету. Нәтижелерді бағалау: 10 ұпай – тапсырманы орындау уақыты 30 секундтан аз болып шықты 8-9 ұпай – тапсырманы орындау уақыты 31-49 секунд аралығында орындады. 6-7 ұпай – тапсырманы орындауға жұмсалған уақыт 50-69 секунд аралығында болады. 4-5 ұпай – тапсырманы орындау үшін 70-89 секунд уақыт жұмсалды 2-3 ұпай – тапсырманы орындау уақыты 90-109 секунд аралығында өтті 0-1 ұпай – тапсырманы орындау үшін 110 секунд және одан да көп уақыт кетті.
10 ұпай - өте жоғары 8-9 ұпай – жоғары 4-7 ұпай – орташа 2-3 ұпай – төмен 0-1 ұпай - өте төмен Енжар сөздік қорын анықтау Жүргізілуі: Бұл әдістемеде балаға 5 және 10 сөзден тұратын сөздер ұсынылады. Балаға бірінші қатардағы бір сөзді оқиды – мысалға, «велосипед» осы сөзге екінші қатардағы мағынасы жағынан ұқсас сөзді анықтап айтады. Кейінгі келесі сөздерді 1 секунд өткен соң оқиды. Бала оқылған сөздерді тыңдап, соған кейін сәйкес сөздерді белгілеп отыру керек. Мысалы: ол егер «велосипед» сөзін естіп, келесі қатардағы ұқсас «ұшақ» сөзін таңдаса, яғни «көліктің түрі» немесе «қозғалыс құралы» ретінде таңдауы мүмкін. Егер ары қарай «автомобиль», «автобус» және «мотоцикл» таңдау керек болса, келесі қатардағы ұқсас сөзді таппаса, яғни бір оқығаннан түсінбесе , қайтадан оқуын бала талап ете алады, бірақ сөздер тез оқылады. Егер бала бір оқығаннан кейін белгілесе, бірақ қате болып шықса, зерттеуші қатесін белгілеп, келесі қатарды оқи береді. Ескерту: зерттеуші екінші және келесі қатарды оқымастан бұрын балаға іздейтін сөздердің мәнін ұмытпас үшін табылған сөздерді еске түсіріп отыру қажет. Мысалы: төртінші қатарды оқудың алдында бірінші қатардағы ынталандырушы «велосипед» сөзіне бала екінші және үшінші қатарлардан «самолет» және «автомобиль» сөздерін таба алса, зерттеуші балаға: «сонымен біз екеуміз өзара сәйкес мағынада «велосипед», «самолет», «автомобиль» сөздерін таптық. Мен келесі сөздер қатарын оқыған кезде оны есіңде сақта және мағыналас сөзді естігенде маған айт»
велосипед, шеге, газет, қолшатыр, жүн, батыр, тербелу, қосу, тістеу, үшкір. ұшақ, шыртылдақ (кнопка), кітап, плащ, қауырсын, дос, қозғалу, біріктіру, ұру, доғал. автомобиль, шурып, жұрнал, етік, қабыршық, қорқақ, жүгіру, байланыстыру, жұлу, тікен. автобус, скрепка, хат, шляпа, мамық, қырсық, айналу, бүктеу, итеру, кескіш. мотоцикл, қыстырғыш, жарнама бәтіңкелер, тері, жау, сүріну, жинау, ұру, қатпарлы. Қорытынды бағалау Егер бала мағынасын 40 тан 50 ге дейін дұрыс тапса, ол нәтижесінде 10 ұпай алады. Егер де бала мағынасы ұқсас 30 бен 40 сөзді тапса, онда оны 8-9 ұпаймен есептейді. Егер бала 20 мен 30 мағынасы жағынан сөзді тапса, онда оған 6-7 ұпай беріледі. Тәжірибенің соңында бала дұрыс 10 мен 20 сөзді топтастырып, біріктірсе, қорытынды ұпайға 4-5-ке тең болады. Егер бала мағынасы жағынан 10 сөзден төмен тапса, оны 3 ұпаймен бағалайды. Даму деңгейінің қорытындысы 10 ұпай - өте жоғары 8-9 ұпай –жоғары 4-7 ұпай – орташа 0-3 ұпай –төмен «Графикалық диктант» әдістемесі (Д.Б. Эльконин құрастырған) мұқият тыңдай алу және үлкендердің тапсырмасын ұқыпты орындау, сызықтың бағытын қағаз парағына дұрыс жаңғырту, үлкендердің тапсырмасы бойынша өздігінше әрекет ете алу қабілеттілігін арттыруға бағытталған. Зерттеу жүргізу үшін әр балаға төрткөзді дәптер парағына төрт нүкте белгілеп, беріледі. Зерттеу алдында психолог балаларға түсіндіреді: Қазір біз сендермен әр түрлі өрнек саламыз. Олар әдемі болу үшін тырысуымыз керек. Ол үшін мені жақсылап тыңдаңдар –сендер қай жаққа және қанша төрткөз жүргізу керектігін айтып тұрамын. Мен айтқан сызықты ғана жүргізесіңдер. Жүргізген соң, мен келесі сызықты айтпайынша, күтіңдер. Келесі сызықты өткен сызық біткен жерден қаламсапты парақтан алмай сызыңдар. Бәрінің естеріңде ма, оң қолдарың қайда ? Оң қолдарыңды сызыңдар. Көрдіңдер ма, ол есікке бағыттап тұр (бөлмеде бағдар беріледі). Мен сызықты оңға қарай жүргізіңдер деген кезде, сендер оны есікке қарай жүргізесіңдер (тақтада солдан оңға қарай бір төрткөзге сызық жүргізіледі). Ал енді мен, қолымды алмай сызықты екі төрткөзге жоғары жүргіземін. Енді сол қолдарыңды созыңдар, көрдіңдер ма , ол терезені көрсетіп тұр. Енді мен, қолымды алмай, сызықты үш төрткөзге солға қарай жүргіземін. Сендер қалай салу керектігін түсіндіңдер ма? Бұдан соң, психолог жаттықтыру өрнегін салғызуға кіріседі: «Бірінші өрнекті салуды бастаймыз. Қаламдарыңызды ең жоғарғы төркөзге қойыңдар. Қаламды парақтан алмай, сызық салыңдар: бір торкөз төменге (қаламды парақтан алмай). Бір торкөз оңға. Бір тор көзге жоғары. Бір торкөз оңға. Бір тор көз төменге. Бір тор көз оңға. Бір торкөз жоғары. Бір торкөз төменге. Ары қарай осындай өрнек салуды жалғастырыңдар». Психолог оқып тұрғанда үзіліс жасап тұру керек, балалар сызықты жүргізіп үлгеру үшін. Өрнекті бетінше жалғастыруға 1,5 -2 минут беріледі. Балаларға өрнекті парақтың барлық көлеміне жалғастырудың керек емес екендігін ескертеді. Жұмысты жүргізу процесінде психолог балалар әр бастағанды белгіленетін нүктеден бастауын бақылайды, балаларды жігерлендіріп отырады. («Тағы бір рет байқап көрші, сен саласың деп ойлаймын). Сонымен қатар, өрнекті салу бойынша ешқандай нұсқаулар берілмейді. Жаттықтыру өрнегін балалар өз бетінше орындаған соң, психолог айтады: «Болды, бұл өрнекті ары қарай салмаймыз. Келесі өрнекті саламыз. Қаламдарыңды көтеріңдер, енді қаламды келесі нүктеге қойыңдар. Дайындалыңдар, оқып бастаймын. Бір төркөз жоғары. Бір төркөз оңға. Бір төркөз жоғары. Бір төркөз оңға. Бір торкөз төменге. Бір торкөз оңға. Бір торкөз төменге. Бір торкөз оңға. Ал енді сол өрнекті өздерің жалғастырыңдар». 1, 5 -2 минут өткен соң, психолог айтады: «Болды бұл өрнекті ары қарай салмаймыз. Келесі өрнекті саламыз. Тыңдаңыздар! Үш торкөз жоғары. Бір торкөз оңға. Екі торкөз төменге. Бір торкөз оңға. Екі торкөз жоғары. Бір торкөз жоғары. Үш тор көз төменге. Бір торкөз оңға. Екі торкөз жоғары. Бір торкөз оңға. Екі торкөз төменге. Бір торкөз оңға. Осы өрнекті енді өздерің жалғастырыңдар». 1,5-2 минуттан соң қорытынды өрнекті оқу басталады: «Қаламдарыңды төменгі нүктеге қойыңдар. Тыңдаңыздар! Үш торкөз оңға. Бір токөз жоғары. Бір торкөз солға. Екі торкөз жоғары. Үш торкөз оңға. Екі торкөз төменге. Бір торкөз солға. Бір торкөз төменге. Үш торкөз оңға. Бір торкөз жоғары.Бір тор көз солға. Екі торкөз жоғары. Енді осы өрнекті өздерің салындыр Мағынасыз сөздерді көшіру тесті Ол каллиграфиялық жазумен жазылған мағынасыз буындар болуы мүмкін. Келтірілген бес қатардың біреуі балаға арнайы жолақта ұсынылады. Жүргізуші баланың жолаққа қарап, не көрсетілгенін немесе жазылғанын сұрайды. Сен әлі жаза алмайсың, бірақ оны суретін салып көрші.мына жерде қалай жазылғанын жақсылап көріп ал және осы параққа тура солай суретін сал. Тапсырманы орындау үшін уақыт шектелмейді. Енжар бала, жаза алмайтындығына байланыста тапсырманы орындай алмайтынын айтады. Мұндай жағдайда оған алдымен үйдің суретін, содан кейін қарапайым геометриялық фигура салуын ұсыну қажет (шаршы, шеңбер, ромб) содан кейін барып орындалған әрекетті бірнеше рет марапаттау арқылы - әріптік буынды жазуды ұсынуға болады. Әрине, тек осы соңғы тапсырма ғана бағаланады. Бағалау шкаласы 1 ұпай- шимақтар, 2 ұпай-үлгіге ұқсастығы бар. 3 ұпай-кем дегенде 4 әріпі оқылады 4 ұпай-барлық әріптерді оқуға болады. 5 ұпай-әр әріп нақты жазылған, барлық сөз 30градустан жоғары қисаймаған
Сөздік қорды анықтауға бағытталған тест Тексеруге бағытталған басқа да тесттер сияқты, берілген тесті таңдау принципі бойынша құрылған: белгілі бір сөздер жиынтығы таңдалып алынады және олардың қайыссы балаға белгілі екені анықталады. Алынған нәтижелер негінде баланың жалпы сөздік қоры туралы айтуға болады. Тексерушілер құзырына қалыпты өзара байланысқан бес сөздік қатар берілген. Сондықтан да болашақ бірінші сынып оқушыларын зерттеу үшін тексерушілер бүл қатарларды кезекпен колданылуларына болады: бір балаға бір қатар, екіншісіне келесі қатар беріледі және т.с.с. 1. Велосипед, шеге, хат, қолшатыр, жүн, батыр, сырғанау, біріктіру, тістеу, өткір 2. Ұшақ, балта, кітап, пальто, қауырсын, дос, секіру, бөлісу, ұру, доғал 3. Көлік, сыпырғы, блокнот, етік, қабыршық, қорқақ, байланыстыру, жұлу, тікенек 4. Автобус, күрек, альбом, қалпақ, үлпілдек, қырсық, қозғалу, қасу, жұмсақ, қашу 5. Мотоцикл, щетка, дәптер, бәтеңке, тері, жау, сүріну, жинау, үтіктеу, бүдір Баланың сөздік қорын тексермес бұрын мұғалім былай дейді: Ойланшы, сен шет ел адамын кездестірдің – сенің тіліңді нашар түсінеді. Ол сенен «велосипед» сөзінің мәнін түсіндіріп беруіңді сұранып тұр. Қалай жауап бересің? Бала жауаптарын сөздік формада бергендіктен, оның енжар (шектеулі сөздердің ғана мәнін біледі) және белсенді (кейбір сөздерді белсенді сөйлеу барысында қолданады)сөздік қорын бағалауға болады. Егер бала сөздік жауап бере алмаса, онда тексеруші оған заттың суретін салуды немесе сол сөздің мәнін жесттер немесе қимыл арқылы көрсетуін сұранады. Тест түсініктерді игеру іскерлігін тексеруді көздемейді. Келесі түрдегі жағдайлар да кездесіп жатады, бала ол түсініктерді игерген, бірақ ол сөздің орнына көбінесе диалекті сөздерді пайдаланады. Сәйкес жағдайларда балаларға синоним сөздерді ұсынуға болмайды, өйткені тест қандай да бір түсініктердің игерілуін тексеруге емес, сөздерді білу яғни әдеби тілдегі сөздердің түсінілу деңгейін анықтауға бағыталған. Бағалау әр 10 сөзге берілген ұпайлардың қосындылары негізінде жүргізіледі. Бағалау шкаласы 0 ұпай- сөзді түсінбеу. Бала сөздердің мәнін түсінбейтінін айтады, немесе оның мәнін дұрыс түсіндірмейді, мысалы: «Жүн- оны жастықтың ішіне салады және жастанады» 1 ұпай- сөздің мәнін түсінеді, бірақ өз түсінігін сурет салу, практикалық әрекеттер немесе жесттер арқылы көрсетеді. 1,5 ұпай- бала затты сөзбен бейнелейді, мысалы: «Велосипед-онымен кәшенеді, оның екі немее одан көп дөңгелегі болады- екі үлкен, бір кіші». Немесе: «Ол – онымен сырғанау үшін»; «Қолшатыр-жауыннан қорғану үшін». 2 ұпай- бала ғылыми түсініктерге жақын анықтама береді (яғни шығу төркіні, жеке түрлері, белгілері көрсетіледі ). Мысалы: «Хат-өзің туралы жазып және пошта арқылы конвертке салып жіберуге болатын қағаз ». Осылайша, тест бойынша максималды ұпай саны 2*10 = 20 ұпай болып есептеледі. Жас ұлғая баланың сөздік қоры жылдам кеңейе береді, алты жасар және жеті жасар балалардың жауаптарын түрлі бағалау орынды. Осыған байланысты берілген қабілеттің даму деңгейін анықтау үшін келесі кестені пайдалану ұсынылады:
Қысқа мерзімді есте сақтау және ой қорытындыларды анықтау тестері Атынан байқалып тұрғандай, тест комбинациялық сипатта берілген. Ол бір оқу материалын екі немесе одан да көп өзара байланысқан, сапа жағынан түрлі қабілеттерді-қысқа мерзімді есте сақтау және логикалық ойлау түрлерін анықтауға бағытталуынан көрінеді. Соңғы қабілет ойқорытындының бір түрімен ұсынылған. Тестілеу тексерушінің балаға назарынан басталады: -Әртүрлі әңгімелер тыңдауды ұнатасың ба? (Көбінесе бала нақты жауап береді) Мен қазір қысқаша әңгіме айта бастаймын, ал сен оны нақты қайталау үшін, жақсылап есіңде сақта. Келістік пе? (Көбінесе бала келіседі). Баяғыда үш бала болыпты: Қайрат, Қанат, Алмат. Егер бала үш сөйлемді толығымен жаңғырта алмаса, тексеруші былай дейді: Ештеңке етпейді. Бұл бірден бола салмайды. Тағы бір рет қайталап көрейік. Мұхият тыңдап ал... Хаттамада баланың тапсырманы орындау үшін қажетті болған қайталаулар саны тіркеледі. Бұл көрсеткіш зерттелуші баланың қысқа мерзімді мағыналы есте сақтау деңгейін бағалауға көмектеседі: қайталау саны азырақ болған сайын, оның деңгейі көеріледі. Бағалау үшін келесі кесте пайдаланылады:
Бала дұрыс және толық жауап бере саласымен, тексеруші оның қарапайым ойқорытындыларды жасау қабілеттерін тексеруге көшеді: -Жарайсың! Енді сен дұрыс қайталадың. Ал енді жақсылап ойланып балалардың ең ұзыны кім? Егер бала дұрыс жауап беру жағдайында болмаса, тексеруші былай дейді: -Кәне тағы да жақсылап ойланайық: Қайрат Қанаттан төмен. Қанат Алматтан төмен. Осылардың қайыссы ұзын? (Әгіменің тек қорытынды бөлігі-сұрақ қана қайталанады). Бала дұрыс жауап беріп болғаннан кейін, оған тағы бір сұрақ беріледі: -Балалардың қайыссының бойы төмен? Баланың қарапайым ой-қорытынды жасау қабілетінің даму деңгейін анықтауды жүзеге асыруда тапсырманы орындау үшін қажет болған қайталаудың жалпы саны ескеріледі (есте сақтаудан басталады). Бағалау барысында келесі кесте қолданылады:
Жоғарыда сипатталған төрт тапсырманы баланың орындауын бақылау оның ақыл-ой белсенділігі деңгейі туралы тұжырым жасауға мүмкіндік береді: Төмен: бала тапсырманы тек қосымшалардан кейін орындай бастайды, ал жұмыс барысында зейіні бөлініп отырады; фонематикалық қабылдау тестін орындауда бала қызығушылығы тексерушінің артикуляциялық әрекеттеріндегі қателерді байқауға емес, сртқы реакциямүмкіндіктеріне бағытталады (мысалы, қол шапалақтау); Орташа: бала жұмысқа белсенді ұмтылса да, ұсынылған тапсырмаларды орындауға қызығушылық танытпайды. Мынадай болуы мүмкін, бала алғашында жұмысқа қызығушылық танытады, бірақ жылдам басылып қалады. Сұрақтар салыстырмалы түрде азырақ қойылады, олардың өзі тапсырма маңыздылығына емес, қандай да бір қосымша сәттерге бағытталған: «Мынау әдемі әріптерді кім салды?», «Басқа планета адамы жақсы ма, әлде жаман ба? » және т.с.с Бала қарым-қатынасқа түспейді және тапсырманы белсенді орындауға кіріспейді; Жоғары: Бала әңгіме жүргізіліп отырған жағдайға, мұғалімге, ұсынылып отырған тапсырмаларға айқын қызығушылық көрсетеді. Әңгімені қолдайды, өзі сұрақтар қояды. Кідірместен тапсырманы орындауға кіріседі, кедергілерді жеңуге ұмтылады, кейде мұғаліммен қарым-қатынасты жалғастыруға ұмтылады. Сөздік қор тестін орындау барысында фантазиялау элементтерін енгізе отырып, ойын жағдайына қуана кіріседі.
жүктеу/скачать 104,38 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||