Ортағасырлық түркі қалалары мәдениеттің, өнердің және архитектураның дамуында маңызды рөл атқарды. Бұл қалаларда көптеген мешіттер, медреселер мен кесенелер салынды. Қала мәдениеті Жібек жолы арқылы өткен түрлі халықтардың ықпалында дамыды. Мәдени алмасу өнер мен әдебиетте жаңа стильдердің пайда болуына септігін тигізді.
Омарбеков Т.О. еңбегінде ортағасырлық қазақ мемлекеттерінің мәдени өмірі және қала өнерінің дамуы туралы ақпараттар беріледі. Түркі халықтарының қалаларында салынған архитектуралық ескерткіштер қазіргі күнге дейін түркі өркениетінің мұрасы болып табылады.
Түркі өркениетінің маңызды мәдени жетістіктерінің бірі – Орхон-Енисей жазба ескерткіштері. Бұл жазбалар түркі халықтарының ежелгі тарихы мен мәдениетін зерттеуге үлкен мүмкіндік береді. Орхон-Енисей жазбалары көшпенді түркілердің жоғары дамыған мәдениеті мен рухани әлемін көрсетеді.
Түркілердің мәдени және рухани мұрасы
Түркілердің мәдени мұрасы әлемдік өркениетке зор үлес қосты. Олардың өнері, поэзиясы, музыкасы және әдебиеті көптеген халықтардың мәдениетіне ықпал етті. Қожа Ахмет Яссауи ілімдері түркі халықтарының рухани өмірінде ерекше орын алды.
Кенжетай Д. «Қожа Ахмет Иасауидің дүниетанымы» еңбегінде Яссауидің рухани мұрасы мен оның түркі халықтарының діни өміріндегі рөлі терең зерттелген.
Түркілердің ең алғашқы мемлекеті – Түрік қағанаты, VI ғасырда құрылып, Орталық Азияда маңызды рөл атқарды. Бұл қағанаттың саяси құрылымы күрделі әрі тиімді болды, оның негізі қағанат жүйесіне негізделді. Бумын қаған бастаған бұл мемлекеттің билік иерархиясы қатал жүйеленді. Түрік қағанаты бір орталықтан басқарылған мемлекет болды, бірақ оның құрамындағы әрбір тайпа белгілі бір автономияға ие еді.
Түрік қағанаты екі ірі аймаққа бөлінді: Шығыс және Батыс қағанаттар. Шығыс Түрік қағанатының орталығы қазіргі Моңғолия жерінде, ал Батыс Түрік қағанатының орталығы Жетісу аймағында орналасқан. Бұл аймақтық бөлініс әртүрлі саяси және әлеуметтік жүйелердің дамуына алып келді. Түрік қағанатының билеушілері өздерін «Тәңірінің ұлдары» деп атады, бұл олардың билігі құдайдан берілген деген түсінікті көрсетеді.
Кляшторный С.Г. және Султанов Т.И. еңбектерінде Түрік қағанатының саяси құрылымының ерекшеліктері терең талданады. Олардың зерттеулеріне сүйене отырып, түркілердің өз билігін қалай нығайтып, көршілес мемлекеттермен қатынастарды орнатқанын көруге болады. Түркілер өз билігін нығайту үшін дипломатиялық байланыстарды кеңінен қолданды. Олардың Қытай, Иран және Византиямен байланыстары, осы халықтармен экономикалық және саяси қатынастарды орнатуында маңызды рөл атқарды.