IX ғасырда Қазақстанның солтүстік-шығыс бөлігінде Қимақтар мемлекеті пайда болды. Қимақтар Жібек жолының маңызды бөліктерін бақылап, осы аймақтағы саяси және экономикалық жағдайды реттеді. Қимақтар мемлекетіндегі экономикалық дамудың негізгі факторы – Ұлы Жібек жолы арқылы жүзеге асқан халықаралық сауда болды.
Кумеков Б.Е. «Государство кимаков в IX–XI веках» атты еңбегінде қимақтардың саяси құрылымы және олардың мемлекеттілігі жан-жақты зерттелген. Қимақтар Жібек жолының бірқатар маңызды бағыттарын бақылап, сауда және мәдениет алмасу салаларында өз ықпалын арттырды. Қимақтардың саяси қуаты мен экономикалық дамуы Ұлы Жібек жолы арқылы жүргізілген саудаға байланысты болды.
Қыпшақтардың рөлі
Қыпшақтар X-XII ғасырларда Қазақстанның кең далаларында көшпелі өмір сүріп, Орталық Азияның саяси сахнасында маңызды рөл атқарды. Қыпшақтар Жібек жолының маңызды бөліктерін бақылап, өздерінің саяси және экономикалық ықпалын күшейтті. Олар Орта Азиядан бастап Қара теңізге дейін созылған аумақты бақылап, көптеген халықтармен сауда және саяси байланыстар орнатты.
Ахинжанов С.М. «Кыпчаки в истории средневекового Казахстана» еңбегінде қыпшақтардың саяси құрылымы және олардың Жібек жолындағы рөлі талданған. Қыпшақтар Орталық Азия мен Еуропа арасындағы сауда жолдарын бақылай отырып, көптеген халықтар арасында байланыс орнатты. Бұл халықтардың арасында діни, мәдени және экономикалық байланыстар орнатылды, ал Жібек жолы арқылы қыпшақтардың саяси және экономикалық ықпалы артты.
Ортағасырлық Қазақстан аумағында көптеген қалалар пайда болды. Бұл қалалар Ұлы Жібек жолы арқылы экономикалық және мәдени дамудың маңызды орталықтарына айналды. Отырар, Тараз, Түркістан сияқты қалалар сол кездегі ғылым мен мәдениеттің дамуына үлкен үлес қосты. Олардың тұрғындары саудагерлермен және саяхатшылармен мәдени, діни және экономикалық байланыс орнатты.
Байпақов К.М. «Средневековые города Казахстана» еңбегінде осы қалалардың сауда жолындағы рөлі терең зерттелген. Бұл қалалар тек сауда мен экономика үшін ғана емес, сонымен қатар ғылым, білім және дін орталықтары ретінде де дамыды.