Тақырып 1 Кросс-мәдени психологияға кіріспе Мақсаты
жүктеу/скачать 146,49 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Универсиализм
| Универсиализм (әмбебаптылық) кросс-мәдени психологияның теориялық және әдіснамалық негізін дамытуды анықтайтын теориялық бағдар ретінде ерекшеленеді.
Универсиализмның өкілдері Дж.Берри, Г.Триандис сыртқы айырмашылықтары болғанымен, психиканың бірлігін қорғайды. Атап айтқанда, негізгі психологиялық құбылыстар барлық түрлерге тән және мәдениеттің осы іргелі психологиялық құбылыстардың дамуына және көрінуіне әртүрлі әсер ететінін атап көрсетеді. Дж. Берри атап көрсеткендей, мәдениеттер бірдей, сырттай ерекшеленеді, бірақ негізінен бірдей. Бағалар іргелі құбылыстың болуына негізделген, бірақ бұл бағалаудың критерийлері белгілі бір мәдениетке тәуелді. Салыстыру әдіснамалық қағидалардың кең ауқымын қолдана отырып сақтықпен жүргізіледі, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды түсіндіру баламалы, мәдени тұрғыдан негізделген мағыналарды ескере отырып жасалады. Универсиализм барлық халықтар бірін бірі түсіне алатындай, бір бірімен қарым-қатынас жасай алатындай ортақ, әмбебап белгіні іздеуге бағытталған. Мәдени универсиализм көп ұлттыдан бір ұлтты елді қалыптастыруды ұсынады. Кезінде КСРО заманында осындай бір қоғамды – кеңестік халықты құруда осындай идея басым болды. Универсиализм идеясы ғаламдану саясатын – әлемдік саяси, экономикалық, мәдени бір ғана қауымдастықты құру саясатын сипаттайды. Мәдени универсиализм идеясын теориялық тұрғыда құрастырғандар америкалық әлеуметтанушылар мен мәдениеттанушылар К.Леви-Стросс (C.Levi-Strauss, 1908–2009), П.А.Сорокин (1889–1968), А.Кребер (A. Kroeber, 1876–1960), Т.Парсонс (T. Parsons, 1902–1978). Франц Боас релятивизмнің басты принципін көрсетті – мәдениеттер тең, бірақ әр түрлі. Релятивизм этноцентристік позицияны, өз мәдениетінің деңгейінен шығуды, басқа мәдениетті түсінуді теріске шығарады. Релятивизм идеясын тану әртүрлі мәдениет өкілдерінен төзімділікті, мәдени теңдікті түсіну және қабылдау, қоғамдағы әртүрлі этностық топ өкілдерінің теңдігі, адамға, оның мәдениетіне, салт-дәстүріне, нанымына және құндылықтарына құрметпен қарауды талап етеді. Бірінші критерийге (теңдік, мәдениеттердің эквиваленттігі) және екінші критерийге (ұқсастық-мәдениеттердің айырмашылығына) негізделген мәдени айырмашылықтарды түсінудің төрт тенденциясы 1-суретте көрсетілген. Мәдениеттер тең емес Мәдени Мәдени этноцентризм абсолютизм Мәдениеттер Мәдениеттер әр түрлі бірдей Мәдени Мәдени релятивизм универсиализм Мәдениеттер тең Ағылшын мәдениеттанушысы және психолог Р.Льюис айтуынша, ғылымда адамдар ішкі, моральдық, этикалық өлшемдерде ұқсас екенін және сыртқы көріністерде, әдет-ғұрыптарда, рәсімдерде, киіммен ерекшеленетін жаңа дәлелдер табады. Сондықтан, мәдени универсиализм мен релятивизмнің жақындасуы көкейкесті болып отыр. Мәдениет - біздің әлеуметтік мұрамыз. Мәдениет адамдарға ұйымдасқан қауымдастық аясында өмір сүруге мүмкіндік береді, мәселенің дайын шешімдерін ұсынады, басқалардың мінез-құлқын болжауға көмектеседі, адамдарға бір-бірінен не күтетінін білуге мүмкіндік береді. Мәдениет бірыңғай семантикалық өріс болып табылады, оның мағынасы мен рәміздері этномәдени бірлестіктің барлық мүшелерімен толық түсіндіріледі. Бір мәдениеттің басымдылығын көрсететін тағы бір тенденция бар. Ол - этноцентризм. Әлемдік мәдениеттер мәні мен мағынасы жағынан бірдей емес. Психологияда көптеген зерттеушілерге тән этноцентризм мұндай зерттеулерді объективті түрде жүргізуге кедергі келтіретін деп санайды. Демек, релятивизм өкілдері мәдениеттер теңдігі туралы тезисті жариялау кезінде ешқашан зерттелмеген мәдениеттер арасындағы ұқсастықтарды іздемейді, ал қазіргі айырмашылықтарды сапалы тұрғыдан түсіндіруге тырысады. Өз мәдениетін қалауына қарамастан, олар өз тілдерінде «құндылықтарына негізделген» адамдарды түсінуге тырысады. Әлбетте универсиализм және абсолютизмнің аражігін түсіну қажет, абсолютизмге қарсы әмбебап мінез-түрлілігін насихаттау мәдениеттің рөлін түсінуге тырысады және мәдениетін жоққа шығармайды, ал, керісінше, адами алуан түрліліктің көзі ретінде оны қабылдайды. Екіншіден, негізгі психологиялық құбылыстар мен құбылыстар барлық адамдарға ортақ болуы тиіс алатындығына негізделген, әмбебап жалпы мінез деп аталатын универсиализм, сонымен қатар халықтың түрлі топтарының нақты мәдени сипаттамаларын ғана ашады. Универсиализм релятивизмнен ерекшеленеді, өйткені осы бағытта жүргізілген салыстыру адам мінез-құлқының сипаттамаларын түсіну үшін өте маңызды. Демек, кросс-мәдени психология теориялық және әдістемелік негіздерін анықтау негізгі теориялық бағыттары ретінде релятивизм, абсолютизм және универсиализмге қарамастан, оның өз ерекшеліктері мен айырмашылықтарын, мазмұнын одан әрі дамытуды анықтайды. Кросс-мәдени психологияның дамуын анықтайтын осы бағдарлардың ерекшеліктерін қорытындылай отырып, Дж.Берри бұл тәсілдердің психологиялық тұжырымдамалардың теориялық анықтамасын, сондай-ақ кросс-мәдени ұқсастық пен айырмашылықты психометриялық бағалау үшін маңызды екенін атап өтеді. Олар сондай-ақ әмбебапты жедел анықтау үшін маңызды. Жалпы алғанда, тұжырымдамалар арасындағы байланыс психологиялық тұжырымдамасы немесе кез-келген мәдениетте адамдардың мінез-құлқын сипаттау үшін пайдаланылуы мүмкін болса, әмбебап болып табылады. жүктеу/скачать 146,49 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|