Пассивті шоттардың соңғы қалдығы, бастапқы қалдықты кредиттік айналымға қосып дебеттік айналымды алғанға тең. Ай соңындағы қалдықты есептеу амалы:
Пассивті шоттардың Сқ = Бқ(К-т) + (К-т)айн. - /Д-т/айн.
Бухгалтерлік есептің жинақтамалы және талдамалды деген шот түрлері бар.
Жинақтамалыдеп шаруашылық құралдары мен олардың көздерін және шаруашылық процесстерін бірыңғай экономикалық топтастырып ақшамен есепке алуға арналған шотты айтады. Жинақтамалы шот көмегімен жүзеге асатын есеп, жинақтамалы делінеді. Жинақтамалы – шаруашылық құралдарын, олардың көздерін және процестерінің көрсеткіштерін жалпылама көрсетеді.
Талдамалы шот шаруашылық құралдарын, олардың көздерін және процестерінің құрамдас бөліктерін есепке алуға арналған. Талдамалы шоттар арқылы жүзеге асатын есеп, талдамалы делінеді. Материалдық құндылықтарды көрсететін талдамалы шоттар тек қана ақшалай емес, заттай өлшеммен де жүргізіледі. Жинақтамалы шоттың дебеті мен кредиті бойынша айналымдар талдамалы шоттарды біріктіретін айналымның жалпы сомасына тең болуға тиіс. Талдамалы – бухгалтерлік есептің объектілеріне толық сипаттама береді /нақты жинамалы шоттың ішінде/.
Кейбір жинақтамалы шоттар бойынша біртектес талдамалы шоттарды бір жинақтамалы шот шегінде қосымша топтастырады.
Бір жинақтамалы шот шегінде топтастырып жасаған біртектес талдамалы шоттарды аралық шоттар /субшоттар/ деп атайды /аталмыш жағдайда толық емес жинақтамалы шот, екінші қатардағы шоттар/. Оларды кәсіпорын үшін біртектес жалпылама мәліметтерді алу үшін енгізеді, яғни жинақтамалы шоттың көрсеткішін толықтыру үшін.
Бухгалтерлік есеп пен баланстың жинақтамалы және талдамалы шоттарының өзара байланысы мына кестеде бейнеленген:
Талдамалы есептің барлық шоттарының айналым тізімі екі түрлі болады:
* ТМҚ есепке алуға арналған талдамалы шоттың айналым тізімі. Онда ақшалай өлшемнен басқа, заттай өлшеммен көрсетуге арналған мәліметтер қарастырылған;
* Талдамалы шоттың есепке алуға арналған айналым тізімі. Ол тек қана ақшалай өлшеммен жүргізіледі.
«Материал» шотын есепке алуға арналған айналым тізімі «__»______200_ж. «__»_____200_ж дейін:
Кесте №4