ЖАСӨСПІРІМ ӨМІРІН НЕГЕ ҚИДЫ?

19 
 
уайымдағанда,  адреналин  гормоны  бөлініп  шығады  екен. 
Тұрмыс-тіршілігі  уайымға  толы  қазіргі  адамдардың  қанының 
қараюы осы гормонның көптеп бөлінуінен шығар. 
Есептеу  мәліметтері  бойынша,  соңғы  үш  жылда  біздің 
еліміздің адамдарының орташа жасы 2 жылға төмендеп кеткен. 
Өмірінің  ұзақтығы  жағынан  дүние  жүзінде  50-орында  тұр 
екенбіз. 
Ағылшын  жазушысы  Дейв  Оллистің  60  жылдары  шыққан 
«Сүйгендер ғана аман қалды» романында мұғалім Оливер былай 
депті:  «Адамды  уысында  ұстайтын  әлеуметтік  фактордың 
қысымы  қаншалықты  зілді  болса,  соншалықты  адамды  өзін-өзі 
өлтіруге  мәжбүр  етеді».  Үлкен  мемлекеттің  жүйесі  шағын 
отбасының  кішкентай  тірлігіне  ұқсас.  Отағасы  үйінде  қатал 
болып,  бала-шағасының  пікірімен  санаспайтын  болса,  ол  үйдің 
балалары жасынан жүйке ауруына ұшырайды. Кешеге дейін өмір 
сүріп  келген  қатаң  әміршіл,  отаршыл  мемлекетіміздің  іс-
әрекетінің салдары да бүтінгі ұрпаққа оңай тиген жоқ. 
 
Абай тұсы – халықтың бұзылғаны,  
Қаралыққа айналып қызыл қаны,–  
 
деген  ғой  Сұлтанмахмұт  «Қала  ақыны  мен  дала  ақынының 
айтысында».  Қазір  тіпті  үлкен  адамды  қойып,  жас  балалардың 
өзін-өзі  өлімге  қиюы  жиі  кездеседі:  Әскерден  келген  жас  жігіт 
көңілі  кеткен  қызын  алуына  әке-шешесі  қарсылық  білдіргенде, 
атылып  өлген.  Бір  оқушыға  мұғалім  сабаққа  дұрыс 
қатыспайтындығын айтып ұрысса, ол сол күні түстен кейін өзін-
өзі атып тастаған. Ата-ана үшін баланың жаманы жоқ екенін енді 
кім түсіндірер оған. 
Бұрын бұл тақырып жөнінде ашық айтуға болмайтындықтан, 
өзін  өлімге  қиған  қыршындардың  саны  жарияланбайтын. 
Адамның  өзін-өзі  қатерге  салуының  себептерін  ашып,  одан 
құтқарудың жолдарымен айналысатын суицидологиялық жалғыз 
орталық соңғы жылдары ғана Мәскеуде ашылған болатын. Біздің 
республикада  осындай  мәселемен  айналысатын  кім  барын 
білмейміз. 

20 
 
Әрине,  ұлттың  денсаулығы  –  экономикалық,  қоғамдық 
жағдайларға  байланысты  үлкен  мемлекеттік  іс.  Өркениетті 
елдерде,  мысалы,  Вашингтонда,  өз  азаматтарының  қартаю 
мәселесін зерттеуге арналған Ұлттық институт та бар. Енді осы 
жағдайға  жастарға  жақын  жүретін  ұстаздар,  біздердің  қандай 
септігіміз болар екен, соған келейік. 
1988 жылы қараша айында Арқалық  жағынан мынандай бір 
оқиғаны естідім: Үйде жиналған бір топ адамның ішінде бір жас 
жігіт домбырамен өлең әуелетіп отырды. Өнерге құмар адамның 
көзінде бір ерекшелік болады ғой, ақ құбаша келген бір әйелден 
ауылдың алты ауызын айтуын өтіндім. Ол кісі екі оттың ортасына 
түскендей қиналды. Өнерге деген құмарлықтың сөнген шоқтары 
жылт  еткендей  бетінің  ұшы  қызара  қалды  да,  сәлден  соң 
басылып,  аурушаң  дауыспен:  «Қарағым,  өтірік  айтып  не 
қылайын, кезінде өлең айтқаным рас. Былтырдан бері басыма бір 
қайғы түсіп... қалды ғой бәрі де. Кейін жағдайымды өзіңе айтып 
беремін», – деді. Қасымдағы бір әйел: «Бұл кісінің баласы қаза 
болған»,  –  деп  сыбыр  етті.  Алдында  домбырамен  өлең  айтып 
отырған ұзын бойлы ақ құба жігіт анасына тартып өлеңші болған 
осы кісінің үлкен ұлы екен. 
Ертесінде  үйінде  оңаша  отырып,  әңгімесін  естідік. 
Алдымызға  бірнеше  сурет  кітаптарын  қойды.  Ішінде:  штанга 
көтеріп  жатқан,  гитара  тартып  отырған,  итін  құшақтаған  бір 
сүйкімді  жасөспірімнің  суреттері.  Суретке  қарап:  «Жанғалы 
тұрған бала екен», – дейсің. Анасы айтты: 
–  Спортпен  шұғылданушы  еді.  Қораның  ішіне  кіріп  алып, 
ауыр  темірін  көтеріп  кеп  жататын.  Сабағы  жақсы,  кләсіндегі 
баланың  алды  еді.  Өзі  мейірімді,  мына  бір  итін  сондай  жақсы 
көріп,  сипап  күтетін.  Білмедік  не  болғанын,  осы  балам  мамыр 
айында асылып өлді... 
Итін мойнынан құшақтап, бізге қарап мәз болып күліп тұрған 
сүйкімді жасөспірімнің суретіне аянышпен тағы үңілдік.                                                               
–  Жылап,  жылап,  жасым  да  суалған,  –  деді  анасы  тағы  да. 
Баланың  қайғысынан  ауыр  не  бар?  Қалай  жұбатарымызды 
білмей, отырып қалдық. Сөзді өзі жалғады: 

21 
 
–  Таңертең-кешке ұсақ малды айдап салып, қамап, өзі иелік 
жасайтын. Шайға кешіккен соң, қораға барып қарасақ, мойнынан 
асылып тұр екен, жаны шығып кетіпті. 
–  Себебін білмедіңіздер ме? 
– Ешқандай біле алмадық... Оқуында да, үйде де кінә тағатын 
бала  емес  еді.  Әкесі  өлген  соң,  соған  қайғырды  ма,  білмеймін. 
Мілиса әрі-бері тексеріп, түк таппады. 
Ана орнынан тұрып барып, бір қуыстан тұмардай ғып түйіп 
тастаған, шүберекке ораулы бір қағазды алып берді. 
–  Қалтасынан шыққан соңғы хаты мынау. 
Біз  бала  қолымен  жазылған  соңғы  хатты  дірілдей  оқи 
бастадық: 
 

жүктеу/скачать 2,04 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: