Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының хабаршысы ғылыми-педагогикалық журнал

185 
 
7. Отарова Н. Сын тұрғысынан ойлау. // Биология және салауаттылық негізі. 2006. № 
1. 21-23 бет. 
8. Ташенова А. Сын тұрғысына ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту. //Білім  2006. 
№6. 3-4 бет. 
9. www.evolkov.net  
 
Аннотация.  Особенностью  данной  педагогической  технологии  является  то,  что 
учащийся  в  процессе  обучения  сам  конструирует  этот  процесс,  исходя  из  реальных  и 
конкретных  целей,  сам  отслеживает  направления  своего  развития,  сам  определяет 
конечный результат. С другой стороны, использование данной стратегии ориентировано 
на развитие навыков вдумчивой работы с информацией, с текстом.  
Annotation.   A  feature  of  this  educational  technology  is  that  the  student  in  the  learning 
process  itself  designs  the  process,  based  on  the  actual  and  specific  objectives,  he  tracks  the 
direction of its development, itself determines the end result. On the other hand, the use of this 
strategy is focused on the development of skills thoughtful work with information from text. 
 
 
 
УДК 537 Д40  
 
ВЛИЯНИЕ ЭЛЕКТРОМАГНИТНЫХ ПОЛЕЙ  
НА ЖИВОЙ ОРГАНИЗМ. 
 
Джамалдинова М.Н., Кушербаева М.Р. 
Таразского Государственного  педагогического институт, г.Тараз 
 
Вторжение  армии  можно  остановить,  а  вот  влияние  электромагнитных  лучей 
невозможно. 
Но лишь возможно уменьшить их дозу 
Максвелл 
Природа  подарила  человечеству  чистый,  прозрачный  воздух,  водоемы  и  целебный 
естественный  электромагнитный  фон,  излучаемый  как  космосом,  так  и  растительным 
миром.  Сегодня  человечество,  само  того  не  подозревая,  существует  в  океане 
электромагнитных  полей.  Эти  поля  разные  по  частоте  и  напряженностью.  Их 
характеристики колеблются во времени. [1].  
Высокочастотные  излучения  могут  ионизировать  атомы  и  молекулы  соматических 
клеток  и  нарушать  в  них  биохимические  процессы.  Стремительно  растет 
энергонасыщенность  быта  людей.  Человечество  все  больше  освобождается  от  прямой 
зависимости  от  внешней  среды  и  увеличивает  свое  воздействие  на  природу.  Он  при 
помощи  радиотехнических  и  радиоэлектронных  приборов  создал  невидимую 
электромагнитную паутину, в которой мы все находимся. Более 100 миллионов человек в 
мире  ежедневно  вольно  или  невольно  соприкасаются  с  источниками  электромагнитных 
полей.  Это  происходит  и  дома,  и  на  работе,  на  прогулке  или  на  отдыхе  на  даче. Все 
многообразие живого на нашей планете возникло, эволюционировало и ныне существует 
благодаря  непрерывному  взаимодействию  с  различными  факторами  внешней  среды, 
приспосабливаясь  к  их  влиянию  и  изменениям,  используя  их  в  процессах 
жизнедеятельности.  И  большинство  этих  факторов  имеют  именно  электромагнитную 
природу [2].  
На земле  есть  два  вида  магнитных  полей:  антропогенное  и естественное. 
Естественные    имеет  гораздо  большую  площадь,  но меньшую  интенсивность.  Поэтому 
антропогенные поля гораздо более губительны для всего живого. Учитывая технический 
прогресс, можно сказать, что искусственные поля уже сильнее природных. Источниками 

186 
 
их являются  радиопередающие  устройства  с потрясающей  мощностью,  транспортные 
средства, работающие на электричестве, линии электропередачи [3]. 
Ученые,  уже  много  лет  пытаются  определить,  как  же  влияют  на  человека 
электромагнитные излучения? К примеру, итальянские ученые пришли к заключению, что 
электромагнитные  поля  могут  быть  причиной  бесплодия.  Американцы  считают,  что 
излучения  бытовых  приборов  негативно  влияют  на  мозг.А  шведские  специалисты 
установили безопасный предел интенсивности электромагнитного поля, он равен 0,2 мкТл 
(микротеслы).  Но  все  ученые  мира  давно  признали,  что  электромагнитные  излучения 
отрицательно действуют на  центральную нервную, сердечно-сосудистую, гормональную 
и  репродуктивную  системы.  Особо  чувствительными  к  воздействию  электромагнитных 
полей  в  человеческом  организме  являются  нервная,  иммунная,  эндокринное  - 
регулятивная и половая системы [4]. 
Современную  жизнь  нельзя  представить    без  цветных  телевизоров,  компьютеров, 
стиральных  машин,  микроволновых  печей,  электрических  плит,  холодильников, 
электроутюгов, пылесосов, фенов, кондиционеров, и т.д.  Чтобы испытать на себе все, на 
что  способно    электромагнитное  поле,  вовсе  не    обязательно  сидеть  верхом  на 
электрогенераторе или жить под мачтами ЛЭП. Вполне  достаточно бытовой электроники, 
которой напичканы сегодня дома.  Наиболее  опасными  для  человека  с  гигиенической  
точки    зрения    по  электромагнитному    воздействию  являются    компьютер,    телевизор,  
переносные    радиотелефоны,    и    на    последнем    месте    бытовые    электроприборы 
(электропечи,  СВЧ- печи, холодильники и т.п.) [5].  
Рассмотрим несколько  самых  распространненых источников ЭМИ в жилище. 
Персональный  компьютер  -  это  радость  общения  друг  с  другом  (Интернет, 
электронная почта), написание и печатание любых материалов, возможность выполнения 
расчетов,  разнообразные  игры.  Компьютер  -  существенный  фактор,  показывающий  не 
только  уровень  развития  общества,  но  и  определяющий  степень  электромагнитного 
загрязнения жилища. 
Для ПК установлены следующие безопасные нормы ЭМИ: 10 В/м для электрической 
составляющей и 200 нТл - для магнитной. Обращает на себя внимание то обстоятельство, 
что  электрическое  поле  во  всех  частотных  диапазонах  излучения  работающего  ПК 
превышает  указанный  безопасный  уровень  в  пределах  0,02-2  кГц  даже  в  15  раз.  То  же 
самое  относится  и  к  магнитным  полям.  Конечно,  сидя  перед  ПК,  невозможно  избежать 
воздействия ЭМИ. Их электромагнитные излучения распространяются по всем фронтам. 
Сотрудники  Центра  электромагнитной  безопасности  провели  независимое  исследование 
ряда  персональных  компьютеров,  наиболее  распространенных  на  нашем  рынке.  Они 
установили, что уровень ЭМП в зоне размещения пользователя превышает биологически 
опасный уровень[6].  
При работе ПК на поверхности экрана дисплея возникает электростатическое поле, 
способствующее  осаждению  пыли  вредных  химических  веществ  на  открытых  участках 
кожи 
оператора. Это 
приводит 
к 
возникновению 
прыщей, 
экземы, зуда 
кожи. Низковольтный разряд способен вызвать помутнение на мембране хрусталика глаз, 
обусловить заболевание глаукомой.  
 
ОПЫТ  1:  В  течении  3  дней,  я  на  себе  проделала  эксперимент,  влияния 
электромагнитных лючей на здоровье,  излучающих с монитора компьютера. 
 Каждый день проводила за монитором компьютера около 5 часов  
с 2-мя перерывами по 10 минут. Рядом с монитором не было  
кактуса и комната во время эксперимента не проветривалась, так  
же рядом находился сотовый телефон. 
 
Перед экспериментом, я всегда проверяла учащенность пульса, давление и уровень 
стресса ( самочувствие). 
 

187 
 
 
До 
После 
№ дня  Пульс  Давление  Уровень  стресса 
(самочуствие) 
Пульс  Давление  Уровень 
стресса 
(самочуствие) 
Норма  70-80  110-120/ 
70-80 
 
 
 
 
1 
75 
120/80 
Отличное 
70 
135/90 
Слабая  головная  боль  и 
усталость 
2 
74 
116/80 
хорошее 
68 
130/80 
Головокружение 
и 
сонливость 
3 
72 
120/80 
хорошее 
65 
140/90 
головная 
боль, 
сонливость,  воспаление 
глаз и т д 
 
Вывод:  После  проделанного  эксперимента,  в  течении  нескольких  дней  я  не 
приближалась к компьютеру, чувствовала себя очень усталой и постоянно хотела спать. 
Почти  все  сказанное  про  ЭМИ  дисплея  ПК  в  равной  степени  относится  и  к 
телевизору.  
Микроволновая  печь.  Наиболее  мощными  следует  признать  СВЧ-печи,  аэрогрили. 
Основным деталям является магнетрон, который имеет огромную мощность и именно он 
излучает огромное количество электромагнитного излучения. Реально создаваемое ЭМП в 
зависимости  от  конкретной  модели  и  режима  работы  может  сильно  различаться  среди 
оборудования одного типа.  
Все  ниже  приведенные  данные  относятся  к  магнитному  полю  промышленной 
частоты  50  Гц.  Есть  мнения,  что  микроволновые  печи  занимают  в  рейтинге  опасных 
бытовых  приборов  первое  место  и  могут  нести  реальную  угрозу  нашему  здоровью.  На 
расстоянии  30  см  они  создают  магнитное  поле  0,3-8  мкТл.   Практически  в  каждой 
квартире есть микроволновая печь, но мало кто знает, как она работает. Электромагнитное 
излучение двигает маленькие частички - атомы, и продукты разогреваются. Несмотря на 
то, что посуда остается холодной. Известно, что электромагнитное излучение разогревает 
наши  ткани.  Клетки  человека  болезненно  относятся  к  этому  процессу,  и  разогретая  еда 
выходит уже облученной[7]. 
ОПЫТ2:  проверка    процессов  взаимодействия  микроволновой  печи  с  разными 
предметами, а так же проверить наличие электромагнитных излучений. 
Что будет, если поместить … в микроволновую печь: 
1.CD или DVD  диски – искрятся, а потом трескаются 
2.Куриные  яйца  и  овощи  -    взрываются.  Зефир…  парадоксально,  но  он  тоже 
взрывается  
3.Мыло раздувается и становится мягким. 
4.  Лампа  накаливания  временно  светиться  …  пока  не  сгорит  весь  вольфрам,  затем 
взрывается  
5.Если поместить в СВЧ-печку что-нибудь металлическое, фольгу -  воспламеняется  
6. Мобильные телефоны – сгорают (Приложение 6).. 
Вывод:  Все  эти  любопытные  эффекты  происходят  потому,  что  принцип  работы 
микроволновой печи существенно отличается от обычной духовки. «Мозг» СВЧ-печки – 
магнетрон – преобразует электрическую энергию в высокочастотное электрическое поле. 
Поле  является  переменным,  поэтому  молекулы  постоянно  сдвигаются,  меняют  свое 
направление,  «натыкаются»  на  соседние  и  передают  им  энергию.  При  этом  то,  что 
находится  в  микроволновке,  постепенно  нагревается,  причем  для  каждого  вещества 
существует своя оптимальная частота переменного электрического поля.  

188 
 
Сотовые телефоны  В  последние 20 лет мобильные телефоны стали частью нашего 
быта. С тех пор споры об их безопасности не утихают. Где бы ни был человек, он просто 
обязан оставаться на связи 24 часа в сутки, если не хочет пропустить важные  события в 
своей  жизни.  Вот  только  о  влиянии  телефона  на  здоровье  человека  мало  кто 
задумывается. А ведь согласно статистике операторов сотовой связи: около 
 
70% пользователей разговаривают по телефону более 30 минут в день; 
 
30% людей имеют по 2 сотовых и регулярно их используют; 
 
40%  наших  сограждан  на  ночь  кладет  телефон  на  расстояние  менее  0,7  метра  от 
головы, а ведь даже не звонящий аппарат постоянно связывается с базовой станцией; 
 
только  20%  пользователей  знают,  что  влияние  мобильного  телефона  на  человека 
может быть чрезвычайно вредным. 
Ученые  всего  мира  предупреждают  о  том,   что  разговоры  по  мобильному  могут 
нанести непоправимый вред здоровью, может возникнуть болезнь рак ротовой полости[6]. 
Исследование  ученных в области влияния сотовых телефонов на живой организм  
В  конце  2004  года  были  обнародованы  результаты  исследования,  проведенного  по 
заказу  Евросоюза.  В  течение  4-х  лет  ученые  Европы  старались  оценить  влияние 
мобильного телефона на здоровье человека и степень  его безопасности. По их заявлению 
опыты показали, что излучение мобильных телефонов причиняет реальный вред клеткам 
человека и животных, приводя, к значительному росту мутаций ДНК.  
Как защититься  от электромагнитных излучении? 
Полностью  избавиться  от  электромагнитных    волн  невозможно,  но  возможно 
уменьшение воздействия, запомнив несколько простых правил: 
 
 Помните,  что  чем  меньше  мощность  бытового  прибора,  тем  меньше  уровень  его 
поля, то есть вредность; 
 
 По возможности приобретайте аппаратуру с автоматическим управлением; 
 
 Размещайте  бытовую  технику  на  расстоянии  не  менее  1,5  м  от  места,  где 
постоянно находитесь: спите, отдыхаете или работаете; 
 
  Не включайте одновременно несколько источников магнитного поля; 
 
 Старайтесь, чтобы провода не образовывали «кольца» и «петли»; 
 
 Находитесь на безопасном расстоянии от приборов; 
 
 Поскольку электромагнитное излучение исходит от всех частей монитора (многие 
измерения  показали,  что  уровень  из  пучения  по  бокам  и  сзади  монитора  выше,  чем 
спереди), наиболее безопасно  установить компьютер в углу комнаты или в таком месте, 
где те, кто на нем не работает, не оказывались бы сбоку или сзади от машины; 
 
 Не оставляйте компьютер или монитор надолго включенными. Если компьютер не 
используется,  выключите  его.  Эта  может  быть  не  очень  удобно  (может  даже  оказать 
некоторое влияние на срок службы компьютера), но все же это не слишком большая плата 
по защиту от потенциальной опасности электромагнитного поля; 
 
Следите  за  тем,  чтобы  ваши  дети  сидели  по  возможности  дальше  от  экрана 
компьютера (не менее 50-70 см); 
 
На ночь не оставляйте технику работать в режиме stand-by, проще говоря, красный 
огонек на панели должен погаснуть; 
 
Стиральную машину лучше разместить в ванной комнате; 
 
Стены, даже несущие, не защищают от электромагнитного поля, поэтому прежде, 
чем выбирать место для кровати, неплохо бы узнать, где стоит телевизор у соседей. 
 
Во время разговора не стоит сильно прижимать телефон к уху; 
 
Использовать сотовый телефон в случаях необходимости; 
 
Не разговаривать непрерывно более трех-четырех минут; 
 
Не допускать использования сотового телефона детьми; 

189 
 
 
Не подносите телефон к голове сразу же после нажатия кнопки набора номера, т. 
к.,  в  этот  момент  электромагнитное  излучение  в  несколько  раз  больше,  чем  во  время 
самого разговора. 
 
Не рекомендуется носить телефон в нижних карманах (близко к репродуктивным 
органам), лучше держите   мобильник в сумке  
 
Не  нужно  на  ночь  оставлять  его  у  изголовья  и  вообще  держать  при  себе,  лучше 
положите его куда-нибудь за 2–3 метр 
Сегодня наша жизнь во многом зависит от технического развития цивилизации. Мы 
не  представляем  своего  существования  без  электричества  и  техники,  транспорта  и 
телевидения.  В  век  информации  компьютеры,  Интернет,  мобильные  телефоны  стали 
нашими великими помощниками. 
Проблема  достаточно  актуальная,  поскольку  использование  электронных  средств 
растет с каждым днем, пропорционально растет и число тех людей, у которых появились 
проблемы со здоровьем, связанные с электромагнитными излучениями.  Наше здоровее и 
будущее зависит только от нас. От того как мы будем подвергать себя излучению, такого 
будет состояние нашего здоровья и всего живого. 
 
Литература: 
1.
 
Рыжиков А.П., Физика. Человек. Окружающая среда.:изд. «Просвещение»,2000 
2.
 
 Александров Н.Н. Процессы на поверхности земли,2001 
3.
 
Павлович С.А. Магнитная восприимчивость организмов, 2013 
4.
 
Лебедева Н.Н. Влияние ЦНС человека на электромагнитные поля, 2008 
5.
 
Лебедева В.Э. Невидимая опасность в нашем доме, 2005 
6.
 
Чернозубов  И.  Причины  влияния  излучения  бытовых  приборов  и  сотовых 
телефонов, 2010 
7.
 
Радульская  М.В.  Изучение  возникновений  естественных  магнитных  полей  на 
человека: методы, средства, результаты // Журнал радиоэлектроники 2000 
 
Аннотация.  Мақалада    тұрмыста  қолданылатын  құралдар  мен  ұялы  байланыс 
телефондарының  әсерінен  болатын  электромагниттік  сәулелер  мен  ӛрістің  әсері  жайлы 
кеңінен  баяндалады.Тәжірибе  кӛрсеткендей,бұл  электромагниттік  ӛрістің  зияны  орасан 
екені байқалды. 
Annotation.  The  article  shows  the  study  of  the  effect  of  electromagnetic  radiation  and 
fields using household appliances , microwave ovens and cell phones . 
 
 
 
ӘӚЖ 576.2 
  С31 
 
ҦЙҚЫ БЕЗІ ГОРМОНЫНЫҢ ОРГАНИЗМ ҚЫЗМЕТІН 
РЕТТЕУДЕГІ МАҢЫЗЫ 
 
Кемелбекова Р.Е., Сейдыбаева Ә.Қ. 
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты, Тараз қ. 
 
Ұйқы безі қарынның астыңғы  жағында ұйқы безінің салмағы  70  – 80г, ұзындығы  – 
20см, ол бас дене  және құйрық бӛліктерінен тұрады. Ұйқыбезінің бас бӛлігі ұлтабардың 
иініне  кіргізіп,  кең  де  жуан  болып  орналасады.  Оның  денесі  І  бел  омыртқаға  кӛлденең 
келіп,  асқазанның  арты  қабырғасына  жанасып  жатады,  ал  құйрық  бӛлігі  сол  жақтағы 
бүйрек пен талаққа жетеді. 

190 
 
Ұйқы безінің жас ерекшелігі. Нәрестенің ұйқыбезі ӛте кішкентай ұзындығы 4  – 5см, 
салмағы 2 – 3г, ал 4 – 5 айда екі есе, 3 жаста – 20г, ал 10 жаста – 30грамға жетеді де ұйқы 
безі аралас сӛлініс безге жатады[1]. 
Ұйқы безі әрі сыртқы (экзокриндік), әрі ішкі (эндокринді) қызмет атқарады. Сыртқы 
секрециялық  қызметіне  ас  қорыту  фермент  ӛндіру  жатады.  Бұл  процесті  ациноздық 
клеткалар  тобы  атқарады.Ациноздық  клеткалар  басталатын  сӛл  жинайтын  ұсақ 
түтікшелер  жинақтала  келіп,  біздің  ұзына  бойына  орналасқан  орталық  сӛл  жолына 
ашылады.  Орталық  сӛл  жолы  он  екі  елі  ішектің  қабырғасына  ӛт  жолымен  қатар 
ашылады[3]. 
Ұйқы безінен пайда болған сӛлдің (сілтілі реакция) асқорытуда маңызы зор. Сӛлдің 
құрамындағы  трипсиноген  ферменті  ішекте  белсенді  түрі,  трипсинге  айналады. 
Трипсиннің  әсерінен  белок  қанға  оңай  сіңімді  амин  қышқылдарына  айналды.  Ұйқы 
безінің  сӛліндегі  липаза  ферменті  майды  глицерин  мен  май  қышқылдарына,  ал  амилаза 
ферменті крахмалды дисахаридтерге, мальтаза ферменті дисахаридтерді моносахахридке, 
яғни  глюкозаға  айналдырады.  Осы  сӛлдің  құрамындағы  лактаза  ферменті  сүттің,  қанты 
лактозаны, моносахарид галактозаға ыдыратады. Оның он екі елі ішектегі сӛлдің рН 7,5-
8,5 тең. Бірақ қарыннан келген ас қоймалжыңы оның белсенді сілті реакциясын рН 4-6 ға 
дейін тӛмендетеді. Адамның ұйқы безі тәулігіне 2 литрге жуық сӛл шығарады[2]. 
Ішкі  секрециялық  қызметті  Ленгерганс  аралшықтары  атқарады.  Ең  алғаш  аралшық 
клеткаларды  1869  жылы  Лангерганс  ашқан,  сондықтан  оның  құрметіне  осы  клеткалар 
тобын  Лангерганс  аралшықтары  деп  атаған.  Ұйқы  безінің  эндокриндік  ролін  алғаш  рет 
1881жылы  Улезько  –  Строгонова  кӛрсетті.  1889  жылы  Меринг  пен  Миниковский 
жануарлардың  ұйқы  безін  алып  тастағанда  оларға  диабет  ауруының  белгілері  пайда 
болып, қан мен зәрдің құрамында қант мӛлшері  кӛбейген (гиперглихимия,  глюкозурия). 
Ал  1901  жылы  А.В.Соболев  диабет  ауруын  аралшық  клеткаларды  алып  тастаса  ғана 
дамытатынын  анықтады.  Бездің  сӛл  бӛлетін  ӛзегін  байлап  тастағанда  оның  секреті 
жиналып,  қысымы  күшейеді  де  экскреторлық  тіндер  бұзылады,  ал  аралшық  тіндер 
ӛзгеріссіз  қала  береді.  Мұндайда  диабет  ауруы  пайда  болмаған.  Соболев  алғаш  рет  без 
сығындысын алып, оның диабет ауруын емдеуге қолдануға болатынын дәлелдеген. Бірақ, 
бұл  жаңалық  сол  кездегі  ғылым  деңгейіне  байланысты  дәріптелмегендіктен  ұзақ  уақыт 
бойы қолданылмай келді[4]. 
1920  жылы  Канадалық  дәрігерлер  Бантинг  пен  Бест  ұйқы  безінің  аралшық 
клеткаларының  таза  тұнбасын  алып  оны  алғаш  рет  диабет  ауруымен  ауырған  адамды 
емдеуге қолданған. Сол үшін екеуіне Нобель сыйлығы берілді. 
Ұйқы безінің аралшалары ғана эндокринді жүйеге жатады. Олардың массасы 1,4-1,6 
грамм, ал саны 200000-нан 1,5 миллионға дейін жетеді. Аралшалар бірнеше жасушалардан 
тұрады: α-жасушалар  – глюкагон, β-арасында β-жасушлар 60-90%-ын құрайды. Олардың 
жетіспеушілігі  қант  диабетіне  алып  келеді.  Оны  1901  жылы  орыс  патофизиологы, 
Мәскеу  университетінің  қызметкері  А.В.  Соболев  дәлелдеген.  Ол  алғаш  рет  аралшық 
тіндердің  тұнбасын  алып,  оның  диабетті  емдеудің  қабілетін  анықтаған.  Аралшық 
тіндерінің  таза  тұнбасын  без  ӛзегін  байлап,  экскрециялық  тіндерді  жоймай  алу  мүмкін 
емес,  себебі  без  тіндері  беолокты  негізде  болғандықтан  асқорыту  ферменттерімен 
аралысып, олардың әсерінен ыдырауға түседі. Алайда Соболев ӛз еңбектерін аз оқылатын 
журналға басып шығаруына байланысты еңбектері ӛз уақытысында бағаланбай кеткен. 
20 жылдан кейін 1921 жылы канадалық дәрігерлер Баттинг пен Бест Соболев жасаған 
тәжірібилерді  қайталап  жасап,  бұзаулардың  ұйқы  безінің  ӛзегін  байлап  тастау  арқылы 
оның  аралшық  тіндерінің  таза  тұнбасын  алған.  Сосын  оны  диабет  ауруымен  ауырған 
адамдарды емдеуге қолданған[5]. 
Дүниежүзілік  денсаулық  сақтау  ұйымы  зерттеулері  бойынша  қант  диабеті  дертінің 
ауқымдылығы  мен  қауіптілігі  жағынан  жүрек-қантамырлары  ауруынан  кейінгі  әлем 
бойынша  екінші  орынды  алады.  Зерттеу  нәтижесінде  жасӛспірімдер  арасында  қант 

191 
 
диабетінің  таралуы  2,8%-4,4%-ға  кӛтерілгендігі  жайлы  мәліметтер  бар.  Ал  жалпы 
халықтың 2-3%-да кездессе, 10 жасқа дейінгі балалар қантты диабеті 5% құрайды. 
Дерттің пайда болуының себептері тӛмендегідей: 
-
 
аз қимылдау (физикалық жаттығулардың аздығы, спортпен шұғылданбау, т.с.с.); 
-
 
аз  қимылдау  салдарынан  ас  қорыту  жолдарының  түрлі  ауруларының  пайда 
болуы(асқазан жарасы, панкреатит, бульбит, гастрит, т.б.); 
-
 
ішімдік және темекіге әуестік; 
-
 
артық дене салмағы; 
-
 
уақытылы тамақтанбау (түрлі фаст-фудтар, газдалған сусындар, т.б.).  
Диабетпен ауру қауіпі тӛмендегідей адамдарға тән: 
-
 
40 жастан асқан ер және әйел адамдар; 
-
 
тұқымында диабетпен ауырған адамдары бар ерлер мен әйелдер; 
-
 
артық дене салмағына ие адамдар; 
-
 
жүктілік кезінде қандағы глюкоза мӛлшері артық әйелдер; 
-
 
инфаркт және инсульт алған ер және әйел адамдар[2]. 
Қатты 
диабеттің 
жіктелуі. 
Инсулиннің 
бездің 
немесе 
безден 
тыс 
жеткіліксіздіктерінде  қантты  диабет  дамиды.  Ол  организмде  инсулиннің  толық  немесе 
салыстырмалы  жеткіліксіздіктерінен  дамитын  зат  алмасуларының  бұзылыстарымен,  қан 
тамырларының, жүйкелердің  және әр түрлі ағзалар мен тіндердің дерттік ӛзгерістерімен 
сипатталатын ауру[2]. 
Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ) жіктеуі (1981ж.) бойынша қантты 
диабеттің ең кең таралған екі түрі бар: инсулинге тәуелді (1-түрі) және инсулинге тәуелсіз 
(2-түрі). 
1-түрі  –  25жасқа  дейінгі  жастарда  және  балаларда  кездесетін  диабет  инсулиннің 
бездік  жеткіліксіздігінен  оның  толық  болмауынан  дамиды.  Ол  сырқат  адамның  қатты 
ауырып  азуымен  ауыр  түрде  ӛтеді  және  инсулинмен  емдемесе  тез  кетоацидоз  дамуына 
және адамның ӛліміне әкеледі. 
2-түрі  –  жасы  ұлғайған  адамдарда  (45  жастан  жоғары)  кездесетін  диабет  және  ол 
инсулиннің  салыстырмалы  жеткіліксіздігінен  дамиды.  Бұл  түрі  диабеттің  барлық 
түрлерінің 70%-на жуығы. Қанда инсулиннің мӛлшері аздап қана тӛмендеген немесе тіпті 
қалыпты  деңгейде  болады.  Бұл  диабетпен  ауыратын  сырқаттардың  арасында  салмақтың 
артуы  жиі  байқалады  және  әдетте  кетоацидоз  дамымайды.  Кӛпшілік  жағдайда  мұндай 
ауруларды  тіпті  дұрыс  ем-доммен  емдеу  жеткілікті  болады.  Диабеттің  2-формасымен 
ауыратындардың  басым  кӛпшілігі  афроамерикандықтар,  латиноамерикандықтар, 
американдықтар және америкалық үндістер болып келеді[6]. 
Этиологиясы  мен  патогенезі.  Қантты  диабеттің  себебі  болып,  тұқым  қуатын  және 
жүре пайда болған ықпалдар есептеледі. Диабетке тұқым қуалайтын қабілеттілік бәсеңкі 
түрде  бір  немесе  бірнеше  гендермен  беріледі.  Бірақ  аурудың  пайда  болуы  қоршаған 
ортаның қосымша ықпалдарының әсерлеріне байланысты. Диабет ауруында ең алдымен 
кӛмірсу алмасуы бұзылады. Организм клеткалары кӛмірсуларды пайдаланбай, бауыр мен 
еттерде  гликогеннің  жасалу  мӛлшері  тӛмендеп,  керісінше  оның  ыдыруы  жоғарылайды. 
Нәтижесінде қандағы қанттың мӛлшері артады. Қант қалыпты жағдайда 4,4-,6,6ммоль/л-
ден  8-12ммоль/л,  кейде  одан  да  жоғары  болып  кетеді  және  ол  зәр  арқылы  сыртқа 
шығарылады, глюкозурия байқалады[3]. 
Диабеттің  осы  түрлері  ӛздерінің  даму  себептері,  патогенезі  бойынша  бір-бірінен 
ӛзгеше  екендігі  белгілі  болып  отыр.  Инсулинге  тәуелді  қантты  диабеттің  дамуында 
аутоиммундық  үдерістердің  әсері  зор.  Сырқаттардың  60-85%-ында  панкреас 
аралшаларына  қарсы  бағытталған  антиденелер  түзілетіні  анықталған.  Шамамен 
науқастардың  1%-ында  осы  аралшаларда  Т-супрессорларға  жататын  лимфоциттер 
табылған, яғни иммундық қабыну дамиды. Мұны инсулит деп атайды. Иммундық қабыну 
дамуында вирустық инфекциялардың, мысалға Коксаки-В,  паротит, цитомегаловирустық 
инфекциялардың  маңызы  зор.  Вирустар  әсерінде  зақымданған  β-жасушаларда 

192 
 
аутоантигендер  пайда  болады,  оған  қарсы  аутоиммундық  үдерістер  іске  қосылады. 
Сондықтан  қантты  диабет  кезінде  басқа  эндокриндік  бездерде  де  аутоиммундық 
ауытқулар,  оның  ішінде  Хашимото  зобы,  Грейвс  ауруы,  Аддисон  аурулары  байқалады. 
Аутоиммундық  үдерістер  сиыр  сүтімен  тамақтанатын  балаларда,  сиыр  сүтіне 
(альбуминге)  қарсы  пайда  болған  антиденелерді  іске  қосуы  мүмкін.  Осы  диабетпен 
сырқаттанушы  сырқаттардың  95%HLA-ДR3  немесе  HLA-ДR4  антигені  табылған.  Бүл 
диабеттің  ерекшк  түріне  гендік  бейімділік  тән  деген  сӛз.  Диабет  ауруында  ұйқы  безі 
аралшаларында  тек  β-жасушалардың  бұзылатыны,  диабеттің  клиникалық  белгілері 
дамығанда  осы  жасушалардың  85-90%-да  атрофиялық  ӛзгерістер  анықталған.  Сырқат 
адамның  30  жасына  дейін  басталады,  сондықтан  оны  жасӛспірімдер  немесе  ювенильді 
диабет деп атайды[7].
 
Ал  инсулинге тәуелсіз диабеттің дамуы HLA-жүйесіне байланысты емес, бірақ бұл 
патологияда  гендік  факторлардың  маңызы  зор.  Диабеттің  бұл  түрінің  пайда  болуында 
тіндердің  инсулин  әсеріне  резистенттілігі,  инсулинмен  әсерленетін  рецепторлардың 
азайып кетуі, кейбір жағдайларда инсулиннің аномалды түрлерінің түзілуінің маңызы зор. 
Осы  себептер  ішінде  тіндердің  инсулинге  резистенттілігі  негізгі  қызмет  атқарады. 
Қандағы  инсулин  мӛлшері  қалыпты,  бірақ  ол  тіндермен  байланыса  алмайды.  Бұл 
жағдайда  инсулинмен  әсерлесетін  рецепторлардың  жеткіліксіздігімен  немесе  инсулин 
рецепторларымен қосылғаннан кейінгі (пострецепторлық) ӛзгерістердің толық дамуымен 
түсіндіріледі.  Мысалы,  семіздікте  инсулин  рецепторларының  саны  азаяды.  Сондықтан 
гиперинсулинемия дамиды. Жалпы диабеттің осы түрінде сырқаттардың 80%-да семіздік 
байқалады. Инсулинге тәуелсіз диабет 30 жастан кейін басталады. Бұл ересектер диабеті 
деп аталып, диабеттің 80-90%-ын құрайды[9].  
Диабет  кейде  басқа  бір  эндокринді  сырқаттар  симптомы  есебінде  де  дамиды.  Оны 
екіншілік  диабет  деп  аталады.  Мысалы  акромегалияда,  Хашимото  жемсауында, 
бүйрекүсті бездерінің сырқаттарында кездеседі. Сонымен қатар қантты диабет вирустық 
инфекциялар, кейбір дәрі-дәрмектер әсерінде, семіздікке байланысты немесе ұйқы безінің 
кистозы, фиброзы, гемохроматозы, атеросклерозы кезінде дамиды. 
Жалпы  қантты  диабетте  инсулиннің  аз  түзілуіне  байланысты  немесе  оның 
рецепторларымен  қосылмауының  нәтижесінде  глюкоза  гликогенге  айналмайды.  Оның 
қандағы мӛлшері асып кетеді. Оны гипергликемия деп атайды. Ол несеппен бӛлініп шыға 
бастайды[8]. 
Қантты диабеттің 3 клиникалық белгісі  бар:  1) күшті шӛлдеу  –  полидипсия,  2) кӛп 
несеп бӛліп шығару – полиурия, 3) кӛп тамақ жеу – полифагия. Сонымен қатар белоктар 
мен майлардың ыдырау күшейіп, олардан глюкоза түзіле бастайды. Майлар ыдырағанда 
қанда кетон тобына жататын заттар (β-оксимайлы қышқыл, ацетосірке қышқылы, ацетон) 
жиналып ацидоз дамиды[1]. 
Патологиялық  анатомиясы.  Егер  науқас  диабеттік  комадан  ӛлген  болса,  оның 
ағзаларынан  ацетон  иісі  сезіледі.  Ұйқы  безі  салмағы  азайып,  оның  тінін  май  басады. 
Бүйректер салмағы азайып, азайып бүрісіп қалады. Диабетке тән ӛзгерістер микроскоппен 
тексергенде ғана анық кӛрінеді. Ұйқы безінің аралшалар саны кемиді және кӛлемі азаяды, 
олардағы  β-жасушалардың  цитоплпзмалық  түйіршіктері  азаяды  және  ӛздері  майда 
кӛрінеді. Кейде осы жасушалардың  ісініп, вакуольданғанын  немесе жалпы  санының ӛте 
азайып  кеткеніндігін  байқаймыз.  Диабетке  тән  морфологиялық  белгілердің  бірі  – 
аралшалар гиалинозы. Гиалин жасушалар арасында және каппиляр эндотелийінің астында 
табылады. Электронық микроскоптық зерттеулер осы жерде амилоидтың да жиналатынын 
да кӛрсетеді. Жеке аралшаларда фиброз және склероз, сау аралшаларда компенсаторлық 
гипертрофия дамиды[5]. 
Диабетті  емдемеген  жағдайда  организмде  түрлі  ӛзгерістер  пайда  болады.  Мысалға,  
несеп жолдары оның ішінде бүйректің зақымдануы, жүрек және қантамырлар жүйесінің, 
кӛру анализаторлары мен жүйке жүйесінің ауытқулары пайда болады. 

193 
 
Қантты  диабетте  бүйректің  зақымдануы  диабеттік  нефропатия  деп  атайды. 
Диабеттік нефропатия диабетиктердің басым кӛпшілігінде пайда болып түрлі асқынуларға 
әкеп соқтырады. Себебі бүйректер арқылы глюкозаға бай несеп ӛте кӛп мӛлшерде бӛлініп 
шығады.  Бүйрек  ӛзектерінде  глюкозадан  гликоген  синтезделіп,  ол  ӛзектердің  жоғарғы 
жағында  және  Генле  тұзағында  топталып  қалады.  Бүйрек  шумақтарындағы  ӛзгерістер 
диабеттік  гломерулосклероз  деп  аталады.  Ол  диффузды  немесе  түйінді  (нодулярлы) 
болады.  Бұл  кезеде  шумақтардың  негізгі  мембранасы  қалыңдап  склерозданады. 
Электронды микроскоппен қарағанда мезенгиалды жасушалар пролиферациясы кӛрінеді. 
Каппилярлар  арасында  түйінді  зат  –  гиалин  шӛгіп  қалады.  Диабеттік  гломерулосклероз 
нәтижесінде бүйрек жетіспеушілігі дамиды. Мұны Киммельштиль-Вильсон синдромы деп 
атайды. Оның мынадай белгілері бар: 
-
 
зәр құрамында альбумин нәруызының болуы; 
-
 
түнде жиі дәретке бару; 
-
 
артериальдық қысымның кӛтерілуі; 
-
 
аяқтың ісінуі; 
-
 
аяқ бұлшықеттерінің қабысуы; 
-
 
аппатия; 
-
 
анемия; 
-
 
таңертеңгілік шаршаңқылық; 
-
 
тіл құрғауы; 
-
 
шӛлдеу; 
-
 
дене қышымасы 
-
 
кӛз кӛруінің нашарлауы; 
-
 
тіс босауы. 
Диабеттің  салдарынан  жүйке  жүйесі  функциясы  зардап  шегеді.  Нәтижесінде  зәр 
шығару бұзылады[7].  
Диабеттік нефропатияның және басқа да диабеттің салдарын болдырмау мақсатында 
кем дегенде жылына бір рет зәрдегі альбумин нәруызының мӛлшерін анықтау шараларын 
жүргізу  қажет.  Дәрігердің  тағайындауы  бойынша  қажет  жағдайда  үнемі  қан  қысымын 
ӛлшеу  және  қысымды  қалыпқа  келтіретін  препараттарды  уақытылы  қабылдау  арқылы 
жүзеге  асырылады.  Сонымен  қатар  тағамнан  ас  тұзының  мӛлшерін  азайту  арқылы  аяқ 
ісінулерін азайтып, қан қысымын қалыпқа келтіруге болады. 
Бауырда гликоген мӛлшері ӛте азайып кетіп, оның орнын май басады. 
Ӛлім  себептері.  Қазіргі  кезеңде  науқастар  негізінен  бүйрек  қызметінің 
жетіспеушілігінен,  жүрек  инфарктынан,  аяқ  және  ішек  гангренасынан,  миға  қан 
құйылудан, диабеттік комадан және әртүрлі инфекциядан ӛледі[6]. 
Бүкіл әлемдік денсаулық сақтау ұйымының жіктеуінде қантты диабеттің басқа сирек 
кездесетін  түрлері  де  келтірілген.  Оларға  жоғарыда  келтірілген  гормондық  диабеттен 
басқа  ұйқы  безінің  қабынулық,  некроздық,  резекциядан  кейінгі  т.б.  бұзылыстары 
кездеріндегі диабет және жүкті әйелдердің диабеті жатады. 
Диабеттік  перинаталдық  патологиясы  –  анасы  диабетпен  немесе  диабеталды 
ауруымен  ауырғанда балаларда дамиды. 
Патогенезі.  Глюкоза  бала  жолдасы  арқылы  еркін  ӛте  алады.  Сондықтан  ана 
қанындағы  гипергликемия,  іштегі  баланың  ұйқы  безінде  инсулин  түзілуін  күшейтеді. 
Осыған байланысты Лангерганс  аралшаларында β-жасушалар гипертрофияға ұшырайды. 
Егер осы жасушалар туғаннан  кейін де ұзақ уақыт ӛз белсенділігін сақтап қалса, ол жас 
балалардың немесе жасӛспірімдердің қантты диабетіне себеп болады[8]. 
Патологиялық  анатомиясы.Диабеттік  перинатальдық  патологиямен  туылған 
баланың  массасы  4-6кг-ға  жетеді.  Осыған  байланысты  оларда  әртүрлі  жарақаттар 
кездеседі.  Нәрестелердің  тері  асты  шелі  жақсы  дамыған,  ішкі  ағзалары  үлкейген.  Оны 
кардиогепатоспленомегалия  деп  атайды.  Ұйқы  безінде  Лангерганс  аралшаларының 
гипертрофиясы,  әсіресе  α-жасушалардың  санының  кӛбеюі  байқалады.  Олардың  саны  β-

194 
 
жасушаларына  қарағанда  1,6  есе  кӛп  болса,  қантты  диабетте  3,8  есе  кӛбейеді.  Басқа 
эндокринді бездерде де бірқатар ӛзгерістер байқалады. 
Бүйрекүсті бездерінің қыртысты қабаты қалыңдап аденомалар, аналық тұқым безінде 
фолликулалы кисталар пайда болады.  Тұқым ӛзектерінің эндометридінің гипертрофиясы 
байқалады[9]. 
Бүйрек ӛзектерінде гликоген, бауырда майлы дистрофия, миокардта гиалин тамшылы 
дистрофия,  микронекроздар  кӛрінеді.  Жаңа  туылған  баланың  ӛлім  себептерінің  біріне 
туылғаннан  кейін,  инсулиннің  кӛп  ӛндірілуіне  байланысты  дамитын  гипогликемиялық 
шок жатады. 
Қантты  диабетті  емдеу  медициналық  жолдары.  Диабетті  емдеу  негізінен 
кӛмірсулардың алмасуының бұзылыстарын қалыпқа келтіруге бағытталады. Ӛйткені бұл 
дерттің  ушығуларнының  дамуында  гипергликемия  маңызды  орын  алады.  Осы  мақсатқа 
арналған емдеу шаралары қанда  қанттың деңгейін тӛмендететін дәрілер немесе инсулин 
және  белгілі  бір  шамада  физикалық  жүктемелер  тағайындалады.  Диабеттің  1-формасын 
емдеуде инсулин енгізу бірінші орында тұрады. Диабеттің 2-формасын емдеу үшін тиімді 
емдеу  шараларымен  артық  дене  массасын  және  атеросклероз  дамуынан  сақтандыратын, 
қаныққан май қышқылдарына бай жануарлар майын тағамда азайтуға бағытталуы қажет. 
Бұл  диабет  кезінде  дұрыс  ем  шараларын  қолдану  және  шамалы  физикалық  жүктемелер 
қолдану арқылы дерттен айығуға болады. Ол болмаған жағдайда қанда қанттың деігейін 
тӛмендететін  дәрілер  (Акарбоза,  Глибенкламид,  Глиболит,  Глимеперид,  Глюкофаж, 
Глюкованс  және  т.с.с.)  тағайындалады.  Бұл  дәрілердің  әсер  ету  жолдарында  инсулин 
рецепторларнының  сезімталдығын  кӛтеруі,  бауырда  глюконеогенездің  тежелуі, 
жасушалармен глюкозаның пайдалануы артуы, ішектерде кӛмірсулардың сіңірілуі азаюы 
маңызды[7]. 
Кейбір  зерттеулердің  нәтижелерінде  бұл  аталған  дәрі-дәрмектер  антиоксиданттық 
әсер  етіп,  жасушалардың  мембранасында  еркін  радикалды  тотығу  үрдісін  тежейтіні 
белгілі  болды.  Осылармен  бірге  қанда  холестериннің  деңгейін  азайтатын  препараттар 
тағайындалады. 
Қант диабетін дәстүрлі емес жолдармен емдеу түрлері. 
Екінші  типті  қант  диабеті  кезінде  науқастарға  алдымен  дәрілік  емделуден  бұрын 
тамақ рационын дұрыстаған жӛн.  
Біріншіден, науқастарға жеңіл сіңірілетін кӛмірсулы тағамдарды, оның ішінде қант, 
бал,  жеміс  тосаптары,  кәмпиттер  мен  шоколадтар,  жүзім,  банан,  мейіз  және  құрма 
секілділерді  пайдалану  мӛлшерін  азайту.  Бұлардың  барлығы  қан  құрамындағы 
глюкозаның артуына себепші болады. 
Екіншіден, құрамында майы бар тағамдарды азайту. Оларға сұйық май мен сары май, 
сыр  мен  шұжық  ӛнімдері,  балмұздақ,тәтті  тоқаштар,  қаймақ,  майонез  және  аспаздық 
майлар сияқты тағамдар жатады. Бұларды тағамда және дайын үрінде қолданылуы күніне 
40 граммнанаспауы тиіс. 
Үшіншіден,  қуырылған,  ащы,  тұзды,  қақталған  тағамдар,  консервілер,  ащы  бұрыш 
және алкогольды сусындарды мүлдем қолданбау[6]. 
Екінші типті қант диабеті кезінде науқастарға ұсынылған тамақтану. 
Тағамдар  
1) Қара бидай наны немесе арнайы нан – 200г күніне (ақ және қара нан ұсынылмайд, 
себебі оны жеген соң қандағы қант мӛлшері 30минуттан кейін күрт кӛтеріліп кетеді) 
2)  Қой,  сиыр  еті  немесе  балық  етінен  жасалынған  кӛкӛністі  сорпалар.  Бұларды 
аптасына 2 реттен артық пайдаланбаймыз. 
3) Майлы емес ет немесе тауық пен балық етін суға пісірлген немесе буға пісірілген 
күйінде. Мұны күніне 150 граммнан артық пайдаланбаймыз. 
4) Нанды қолдануды азайта отырып, жармалардан, макорон ӛнімдерінен жасалынған 
тағамдарды арттыру. 
5) Сұлы және тарыдан жасалынған ботқалар кӛбіне азанғы асқа пайдаланылады. 

195 
 
6)  Картоп,  қызылша  және  сәбіз  сияқты  кӛкӛністерді  күніне  200  граммнан  артық 
пайдаланбаған жӛн. Ал қалған кӛкӛністерді шектеусіз пайдалануға болады. 
7) Жұмыртқаны күніне 2 данасын ғана пайдалануға болады. Тек пісірілген түрінде. 
Сусындар 
1) Кӛк немесе қызыл шай. Аздап сүт қатуға болады. 
2)  Қызанақ  шырыны  мен  басқа  да  жеміс-жидектер  шырынын  жартылай  сумен 
араластырған жӛн. 
Екінші  типті  қант  диабетмен  ауыратын  адамдарға  диета  түрін  жасамас  бұрын,  нан 
бірлігі (Н.Б.)деген жүйе бойынша тағам құрамындағы кӛмірсу мӛлшерін ӛлшеп алған жӛн. 
Бір рет тамақтану кезінде 7 Н.Б.-ден артық тағам жемеген жӛн. 
Халық медицинасында диабетті емдеу шаралары 
Диабеттің  екінші  формасын  емдеу  мақсатында  халық  медицинасы  шӛп-дәрілермен 
емдеуді  тиімді  қолдануда.  Бұл  емдеу  түрі  негізінен  қандағы  қант  мӛлшері  мен 
артериальды  қысымды  қалыпқа  келтіруге  бағытталған.  Олардың  кең  таралған  түрлері 
тӛмендегідей. 
1.  итмұрын  жемістерінің  5  данасын  майдалап  алып,  200мл  қайнақ  сумен  жібітіп,  5 
минут аралығында қайнатамыз. Пайда болған сұйықтықты 4 сағатқа жылы жерге қойып, 
пайда  болған  тұнбаны  күніне  4  реттен  тамақтануға  30  минут  қалғанда  ішіп  тұрамыз. 
Емдеу курсы 1 ай, 15 күн ағзаны демалтып, қайтадан қолдануға болады. 
2. қайың талының бүрлерінің (сырғашалар) 3 ас қасығын 400мл қайнақ суға жібітіп, 6 
сағат тұндырып қоямыз. Пайда болған шӛп-тұнбаны күніне 3 рет 100-120мл тамақтанудан 
кейін қабылдаймыз. Емдеу курсы 2 ай. 
3.  қырыққабаттың  ашытылған  сұйықтығын  күніне  200мл  қабылдап  тұрыңыз.  Бұл 
қышқыл сұйықтық қант мӛлшерін азайтуға кӛмектеседі. Алайда бұл емдеу түрі асқорыту 
мүшелері дұрыс істемейтін, түрлі аурулары бар адамдарға пайдаланбаған жӛн. 
4.  қарапайып  пияздың  1  данасын  жұқалап  тұрап,1  литрлі    шыны  ыдысқа  салып 
үстінен  салқын  су  құйып  1  апта  қараңғы  жерде  тұндырып  қойыңыз.  Пайда  болған  пияз 
суын  күнделікті  азанда  аш  қарынға  пайдаланыңыз.  Бұл  тұнба  пияз  құрамындағы 
фитонцидтер  әсерінен  қан  тамырларының  дұрыс  жұмыс  істеуін  қамтамасыз  етеді. 
Жоғарыда  келтірілген  қырыққабат  сусыны  секілді  бұл  тұнбаны  асқорыту  жолында 
проблемалары бар адамдарға зиян келтіруі мүмкін. 
5.  грек  жаңғағының  жақсы  піскен  түрлерін  жинап,  ортасындағы  аралықтарын 
жинақтап  40гр  0,5мл  қайнатылған  сумен  құйып,  1  сағат  кӛлемінде  қайнатамыз.  Пайда 
болған  тұнбаны  күніне  3  рет  қабылдаймыз.  Сонымен  қатар  грек  жаңғағы  ағашының 
жапырақтарын  кептіріп,  шайға  қоспа  ретінде  де  қолдануға  болады.  Емдеу  курсы 
шектеусіз. 
6.  орташа  пиязды  қабығынан  тазартып,  толқынды  пешке  салып  пісіреміз.  Мұндай 
әдіспен дайындалған пиязды күн сайын аш қарынға 1 ай кӛлемінде жеп тұру қажет. 1 айда 
қан құрамындағы қант мӛлшері біртіндеп тӛмендей бастайды. Емдеу курсы шектеусіз. 
7.  эмальды  ыдысқа  100гр  сұлы  дәндерін  600мл  қайнаған  су  құйямыз.  Пайда  болған 
сұйықықты  15  кӛлемінде  қайнатамыз.  Тұнбаны  45  минут  бӛлме  температурасында 
суытып,  шыны  ыдысқа  құйып  мұздатқышта  сақтаймыз.  Тамақтану  алдында  30минут 
бұрын 0,5мг-нан күніне 4 рет. Емдеу курсы 1 ай. 
8.  ақ  түсті  үрмебұршақтың  3  данасын  0,5мл  қайнатылған  жылы  сумен  24  сағатқа 
жібітіп қоямыз. Пайда болған сусынды тамақтану алдында 5 ас  қасықтан  пайдаланамыз. 
Емдеу курсы шектеусіз. 
9.  диабет  кезіндегі  кез  келген  инфекция  профилактикасы  үшін  мына  рецепті 
қолдануға  болады:  200гр  тары  дәндерін  тазартып  жуып,  1  литр  қайнаған  сумен 
бұқтырамыз. 24 сағат қараңғы жерге қойып, 1 күн ішінде сол түнбаны қолданамыз. Емдеу 
курсы 3 күн. 
10.  қан  құрамындағы  қант  мӛлшерін  қалыпқа  келтіру  үшін  шетен  және  кепкен 
алмұрттан  дайындалған  шайды  пайдалануға  болады.  Ол  үшін  кепкен  шетен  мен 

196 
 
алмұрттың  400  грамын  1  литр  қайнаған  сумен  құйып,  4  сағат  бойы  тұндырамыз.  Пайда 
болған сусынды күніне 4 реттен ішеміз. Сонымен қатар, күнделікті тағам құрамына шетен 
жемістерін қосып пайдалансаңыз болады. Шӛп-дәрімен емдеу курсы 1 ай. Емдеуді 15 күн 
демалыстан кейін жалғастырсаңыз болады. 
11.  диабетиктерге  арналған  бальзам:  2  ас  қасық  зығыр  дәндерін  ұнтақтап,  500мл 
қайнаған су құямыз да 5мин қайнатамыз. Пайда болған сұйықтықты суытып, ас алдында 
30 минут бұрын аш қарынға қабылдаймыз. Зығыр организмдегі биохимиялық процестерді 
реттеп, ӛт түзілуді қамтамасыз етеді. Емдеу курсы 2 ай. 
12.  лимон  жемістерінің  0,5кг  және  сельдерей  тамырларының  300гр  майдалағыштан 
ӛткізіп,  су  моншасында  2  сағат  қайнатамыз.  Суытып,  мұздатқышта  сақтаймыз.  1  ас 
қасықтан  тамақтаніға  30  минут  қалғанда  қолданамыз.  Цитрусты  жемістер  қан  қысымын 
реттеуге кӛмегін тигізеді. Емдеу курсы 2 жыл. 
13.  үгіткіш  арқылы  20  грамм  қарақұмық  дәндерін  майдалап,  200мл  айранмен  8-10 
сағатқа  бұқтырамыз.  Азанда  аш  қарынға  ішесіз.  Бұл  рецепт  негізінен  қант  мӛлшерін 
қалыпқа келтіруге бағытталған. 
14.  сарымсақтың  100  граммынан  даярланған  езбенің  бетіне  1  литр  қызыл  шарапты 
құйып,  2  апта  ашық  жерде  тұндырамыз.  Сұзіп,  тамақтану  алдында  күніне  3  рет 
қабылдаймыз.  Негізінен  сарымсақтағы  фитонциттер  арқылы  қан  құрамындағы  қантты 
нормасын келтіруге және қан тамырлар жүйесін жақсартуға үлесін тигізеді. Емдеу курсы 
1 ай. Асқазан аурулары бар адамдарға абай болған жӛн. 
15. аш қарынға 20мл лимон шырынын 1 шикі жұмыртқамен араластырып 3 күн бойы 
қабылдаңыз. Жұмыртқаны ішкен соң 1 сағат кӛлемінде ештеме жемеңіз. 3 күн ішінде қан 
құрамындағы қант мӛлшері еләуір тӛмендейді. Нәтижені тұрақтылау үшін емдеуді 2 айдан 
соң қайталаңыз. 
16.  қант  мӛлшерін  тұрақты  қалыпқа  келтіру  үшін  1кг  лимон,  300гр  ақжелкен  және 
сарымсақты  алып  майдалағыштан  ӛткіземіз.  Пайда  болған  езбені  2  апта  қараңғы  жерде 
сақтаймыз.  Аш  қарынға  тамақтануға  30  минут  қалғанда  1  шай  қасықтан  қолданамыз. 
Емдеу курсы 2 ай. 
17. дәнүккіште 1кг таза сұлы дәндерін майдалаңыз. Пайда болған сұлы ұнтағынан 2 
ас  қасықты  0,5литр  сумен  араластырып  қайнатыңыз.  Пайда  болған  тұнбаны  тамақ 
алдында 30 минут бұрын күнара қабылдаңыз. Емдеу курсы қант мӛлшері тұрақты шамаға 
жеткен уақытқа дейін. 
18. лавр жапырақтарының 10 данансына 200мл қайнаған су құйып, 2-3 сағат тұнбаға 
қоямыз.  Дайын  болған  тұнбаны  тамақтану  алдында  20-30  минут  бұрын  күніне  3  рет 
пайдаланамыз. Емдеу курсы 20 күн. 
19.  лавр  жапырақтарынан  тұнба  дайындау  үшін  15-20  дана  жапырақтарды  300  мл 
суда  10  минут  шамасында  қайнатамыз.  Пайда  болған  сұйықтықты  4  сағатқа  тұндырып 
қоямыз. Тұнбаны сүзіп 3 күн бойы аздаған жүтымдармен тамақтанудан кейін пайдаланып 
тұрыныз. Емдеу курсын 2 апта сайын қайталап тұрыныз. 
20.  корицаның  20  граммын  алып  100мл  қайнаған  сумен  бұқтырамыз.  30  минут 
тұнбада  тұрған  сұйықтыққа  1  ас  қасық  бал  қосып,  24  сағатқа  қараңғы  жерге  қойып 
қоямыз.  Пайда  болған  тұнбаның  тең  жартсысын  таңғы  ас  алдында,  ал  екінші  жартсын 
ұйқы  алдында  ішіп  тұрыңыз.  Корица  құрамында  фенол  болғандықтан  ол  жақсы 
антиоксиданттық және қабынудың алдын алу қызметтерін атқарады. Ол гипогликемиялық 
қызмет атқарып қан құрамындағы глюкоза мӛлшерін 30% тӛмендететіні дәлелденген. 
21.  қант  диабетімен  ауыратын  адамдар  үшін  тауық  жұмыртқасын  кӛптеген 
биологиялық  активті  заттары  бар  бӛдене  жұмыртқаларымен  алмастырған  жӛн.  Емдеу 
курсының алғашқы күні  бӛдененің 3 жұмыртқасын шикі түрде аш қарынға  ішеміз. Осы 
әдіс арқылы 6 ай ішінде қант мӛлшерін 2 бірлікке дейін тӛмендетуге болады. Емдеу курсы 
6 ай. 
22. тазартылған авиациялық керосинді диабетте пайдалану халық медицинасында ӛте 
тиімді  әдіс  болып  табылады.  Күн  сайн  аш  қарынға  1  шай  қасық  авиациялық  керосинді 

197 
 
падалануды  әдетке  айналдырсаңыз,  қан  құрамындағы  қант  мӛлшерін  тез  арада 
тӛмендетуге  болады.  Алайда  кӛпшілік  адамдар  керосиннің  иісі  мен  дәміне  шыдай 
бермейді.  Сондықтан  оны  рафинадталған  қантқа  15  тамшыдан  сеуіп  қолдануға  болады. 
Емдеу курсы 1 ай. 
23.  қант  диабеті  кезінде  жаңадан  дайндалған  қызылша  шырынын  пайдалануға 
болады. Шырынды күнделікті 50мл-ден 4 реттен пайдаланамыз. Емдеу курсы 1,5 ай.  
Нәтижесі: 
Берілген  емдік  курстарының  кез  келген  тиімді  түрін  дер  кезінде  және  уақытылы 
пайдаланса,  медициналық  дәрі  –  дәрмектерге  жүгінбей-ақ  қан  құрамындағы  қант 
мӛлшерін едәуір тӛмендетуге болады. 
Зерттеу нәтижелерінде берілген халықтық шӛп – дәрілердің ішінде едәуір эффективті 
түрі  зығыр  дәндерінен  даярланған  тұнба  және  сарымсақтан  даярланған  езбе  екеніне  кӛз 
жеткіздік. 
 

жүктеу/скачать 2,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: