Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

106 
 
ерекше,  жас  ұрпаққа  беретін  ҽсерін  оқулықпен,  жазалау  жҽне  мадақтаумен  алмастыруға 
болмайды», - деп жазған. 
Мұғалімнің тұлғасын тұтастай алып қарау, ҽрқайсысының жеке ерекшеліктерін де қоса 
қарастырады.  Сонымен  ХХІ  ғасыр  мұғалімнің  тұлғасы  қандай  болу  керек  деген  сұрақтың 
тҿңірегінде ой толғасақ, 
Педагог  –  зиялы  тұлға.  Ҿзін  жинақы,  сүйкімді  ұстайды.  Прогрессивті  кҿзқарастарды 
алға  тартады.  Сыни  кҿзқарасы  қалыптасқан,  ұстамды,  ҿзгелердің  пікіріне  сыйластықпен 
қарайды.  Жүйелі  түрде  ҿзіне  -  ҿзі  баға  беріп,  рефлекция  жасап  отырады:  мҽдениеті, 
эрудициясы  жоғары,  эстетикалық,  кҿркемдік  талғамы  бар.  Саясатқа,  білімге,  ҿнердегі 
жаңалықтарға  қызығушылық  танытады.  Шығармашылықпен  ҿзін  -  ҿзі  үздіксіз  дамытып 
отырады. 
Педагог – рухани бай тұлға. Оның рухани байлығы балаға деген махаббатынан, жоғары 
адамгершілік  жҽне  ұят  сезімінен  кҿрінеді.  Ол  ҿзінің  оқушылары  жҽне  ҽріптестерінің 
пікірімен  санасады.  Тұлғаның  рухани  байлығы  ҿмірдің  мҽнін  жҽне  ҿмір  сүру  мақсатын, 
ҿзінің  кҽсіби  шеберлігін  айқындауына  ұмтылуында  болып  табылады.  Педагог  адамдардың 
қарым  -  қатынасына,  ҽлем  сұлулығына  ерекше  мҽн  береді.  Онда  эмпатия  мен  рефлексия 
жоғары  дамыған.  Ол  жаңа  ҿсіп  келе  жатқан  баланың  рухани  ҽлемінің  байлығын  түсінуге 
тырысады, сондықтан да ҿзінің планетарлық, тіпті космостық ойлау үрдісін дамытады. 
Педагог  –  шығармашыл  тұлға.  Ол  бірсарындылықты  ұнатпайды,  сондықтан  үздіксіз 
ізденіс үстінде, жаңашыл. Ойлап шығару, жүзеге асыру – оның қалыпты кҽсіби үлгісі. 
Мұғалім – еркін тұлға. Оның еркіндігі ҿмірде жҽне кҽсіби қызметте мҽдениет ҽлемінде 
ҿз орнын табуынан кҿрінеді. Оның еркін ой - пікірі жҽне кҽсіби жауапкершілікті сезінуімен 
тұтастықта.  Ҿзін  -  ҿзі  бағалай  алады,  алайда  менмендікке  жол  бермейді.  Ол  материалдық 
жҽне  рухани  құндылықтар  ҽлемінде  ҿз  бағытын  еркін  айыра  алады,  педагогикалық 
догмалардан  аулақ.  Ол  батыл  шешім  қабылдайды,  ҿзінің  ҿмірлік  позициясы  бар,  яғни 
айналадағы ортаға, адамдарға, ҿзіне деген қарым - қатынастың берік жүйесі бар. 
Педагог  – адамгершілігі мол, мейірімді тұлға. Бүкіл тіршілік атаулыға, ҽсіресе балаға 
үлкен сүйіспеншілікпен қарайды. Ҿзімен кҿз қарасы сҽйкес келмейтін адамдарға тҿзімділік 
танытады. Ҽр ұлт ҿкілдеріне жҽне халықтың салт - дҽстүрлеріне сыйластықпен қарайды. 
Педагог  –  бҽсекелестікті  тұлға.  Жоғары  кҽсіби  шеберлікті  меңгеру  үшін  рынок 
жағдайында ҿзінің жетістіктері мен кемшіліктерін біліп, мықты жақтарына сүйене отырып, 
ҽлсіз жақтарын жетілдіріп отыру керек. Озық педогогикалық тҽжірибелерді оқып, танып ҿз 
ой  елегінен  ҿткізе  отырып,  шығармашылықпен  қолдана  білу  керек.  Кҽсіби  мҽні  бар 
басылымдарды  қадағалап,  үздіксіз  білім  жетілдіру  курстарынан  ҿтіп  отырған  жҿн. 
Бҽсекелестікті  тұлға  болу  үшін  тек  ҿз  елімізде  емес,  білім  кеңістігінде  болып  жатқан 
жаңалықтардан хабардар болады, жоғары еңбек нҽтижесіне жетуге ұмтылады. 
Педагог  мҽдениет  адамы.  Ол  белгілі  бір  мҽдени  кеңістік  пен  ҽлеуметтік  -  мҽдени 
ситуацияларды  ескере  отырып,  ең  жаңа  ғылым,  ҿнер  жетістіктерін  бойына  сіңіреді.  Ҿз 
халқының  ҽдет  -  ғұрпы  мен  салт  –  дҽстүрін  бағалайды,  біледі.  Кҿркем  жҽне  кҽсіби 
ҽдебиеттерге  қызығушылық  танытады,  ҿнердің  алуан  түріне  мҽн  береді, ең  бастысы  ҿзінің 
шҽкірттеріне қызықтыра біледі. 
Педагог  тҽрбиеші.  Педагог  қандай  бір  бағытты  қаламасын,  қандай  міндеттерді 
шешпесін, негізгі қызметі – тҽрбиешілік. Тҽрбие үрдісі тҽрбиеленушілердің алуан түрлі іс - 
ҽрекеттерін  (ойын,  оқу,  еңбек,  жеке,  ұжымдық)  педагогикалық  басқару  негізінде  жүзеге 
асады 
Педагог - ҽдіскер. Қазіргі жағдайда педагог қызметінің ауқымы кең жҽне алуан түрлі. 
Оның  негізгі  бағыттарының  бірі  –  ҽдіскерлік  мҽдениетін  ҿзін  -  ҿзі  дамытуы,  кҽсіби 
шеберлігін үздіксіз арттырып отыруы. Ҽдіскер – педагог: 
а) ҿзінің жұмысын жоғары деңгейде жүргізіп қана қоймай, басқаларға ҿз тҽжірибелерді 
тауып, танып, тарата білу керек; 
 б) оқу - ҽдіскерлік проблемаларды танып, талдама жасайды;  
 в) алуан түрлі ҽдіскерлік жұмыстарды тиімді тұтастыра білуі керек; 
 г) жас педагогтардың ҿзін - ҿзі дамытуға кҿмек береді. 
       Ҿзін  -  ҿзі  дамытуға  бағдарлама  құрғанда  жалпы  -  мҽдени,  философиялық  - 
ҽдістемелік,  тҽрбиелік,  дидактикалық,  педагогикалық,  психологиялық,  техникалық 
дайындықтарға  назар  аударады.  Ҽдістемелік  жұмыстың  ҿз  мҽнінде  жүруіне  «ашық 

107 
 
сабақтардың» рҿлі зор. Педагог ҿз оқу орнының кҿлемінде шектеліп қалмай, семинарларға, 
конференцияларда қатысу белсенділік танытады. Білім жетілдіру курстарына қатысады. 
Педагог  –  зерттеуші.  Педагог  зерттеуші  ретінде  ҿзінің  педагогикалық  қызметінде 
қайшылықтар  мен  қиындықтарға  кездеседі,  оны  шешуге  деген  қажеттілік  туындайды. 
Жұмысқа  шығармашылықпен  қарау,  шабыттану  –  зерттеушіліктің  қозғаушы  күші  болып 
табылады. Педагогикалық инновацияның дамуына байланысты, педагогикалық эксперимент 
жүргізе  отырып  тіпті  жас  педагогтар  да  ҿзінің  зерттеушілік  қабілетін  дҽлелдей  алады. 
Сондықтан педагогикалық негізгі міндеттерінің бірі методикалық мҽдениет арқылы ҿзін - ҿзі 
дамыту болып табылады 
 Оқу  мен  тҽрбиенің  ҽрбір  теориясы  педагогикалық  ҽрекеттес  ҿз    талаптарын  қояды 
Ж.Ж.Руссоның  ойынша,  мұғалім  баланы    ҽр  түрлі  жағымсыз  ҽсерлерден  қорғайды.  Ал 
И.Пестолоцци бойынша, тҽрбиеші – бұл бала бақташысы, Л.Н.Толстой   бойынша, мұғалім 
балаға үлгі бола алатын жақсылық істейтін адам болуы керек, Сократ бойынша, «Педагог – 
ой  акушері», К.Д.Ушинский үшін ―Мұғалім - жас жан үшін күннің пайдалы сҽулесі». 
Кҽсіби  педагогтың  тұлғалық  қасиеттеріне  тоқталар  болсақ,  кҽсіби  педагогқа 
қойылатын  бірінші  талап-педагогикалық  қабілеттің  сан  алуандығы.  Педагогикалық 
қабілеттер – педагогтың  тұлғалық қасиеті, балалармен жұмыс  істеуге  икемділігі, балаларға 
махаббаты, ҿзара қарым-қатынастарынан олармен берілген іс-ҽрекетінен рахат алуы кҽсіби 
педагог, ҿз ісінің шебері  кҿп функционалды қызмет атқарады: 
1)
 
Ұйымдастырушылық  -  мұғалімнің оқушыларды ұжымға біріктіру  шеберлігі, жеке 
қызығушылықтарына сҽйкес міндеттерді бҿлуі мақсатты анықтау, оларға тапсырмалар беру, 
қорытынды шығару жҽне т.б. 
2)
 
Дидактиткалық  –  мақсаттылық,  диагностикалау,  болжамдылық,  жобалық  негізінде 
педагогикалық процесс моделін құрастыру, сҽйкес тҽрбиелеу мен оқытдың ҽдістерін  
3)
 
Формаларын,  тҽсілдерін,  құралдарын  таңдау,  танымдық  қызығушылықтарының 
дамуын, шығармашылық потенциалын, оқу-танымдық белсенділігін жоғарлату шеберлігі. 
4)
 
Ғылыми-танымдық – таңдаулы салалардағы ғылыми білімді меңгеру қабілеті. 
5)
 
Зерттеуші– таным ҽдістерін таңдау, педагогикалық жағдаятты немесе процесті оқуы, 
мҽліметтерді ҿңдеу жҽне шешім тьаба білу қабілеттері. 
6)
 
Коммуникативті  қабілеттер–  бұл  педагогтың  оқушыларымен    ҽріптестерімен,  ата-
аналармен  ҿзара  байланыс  орнату  шеберлігі.  Мұғалімнің  коммуникативті  мінез-құлық  оқу 
материалын  қабылдауға    дайындайтын,  кҿңіл-күйге  ҽсер  ететін    сҽйкес  қарым-қатынас 
орнататын, педагогтардың мҽліметтерді сҿз құралы арқылы түсіне білу шеберлігі. 
7)
 
Перцептивті  қабілеттер–  бұл  түсіну,  басқалардан  айрықша  ерекшеліктерін  кҿру 
шеберлігі,  оның  ҽлеуметтік  құндылықтарға    қатынасын  анықтау,  эмоционалды  жағдайын 
бағалау шеберлігі. 
8)
 
Суггестивті– бұл оқушылардың ерік ҽрекетіне, эмоционалды  жағдайына ықпал ете 
білу қабілеті. 
Мұғалім бойындағы міндетті қасиет, ол – гуманизм  яғни, оқушыларға педагогикалық 
процесте ісінде  жҽне ҽрекеттерінде де  жақсы қарым-қатынас, оларға  жер бетінің жоғары 
құндылығы    ретінде  қарау.  Гуманизмдер  қатынас  оқушылардың  қызығушылықтарынан, 
қабілеттерінен, сезімдерінен анық кҿрініп, толық дамуына жағдай  жасайды. 
Шығармашылық  –  педагогикалық  ҽрекеттің  ерекшеліктерінің  бірі  болып  табылады. 
Педагог  оқушылардың  күнделікті  ҿмірін  ұйымдастырушы,  олардың    танымдық 
қызығушылықтары  тұрақты болу үшін педагог мынадай қасиеттерге ие  болуы тиіс: ойлап 
табушылық,  табандылық,    тапқырлық.  Сенімділік  –  пайда  болған  педагогикалық  
жағдаяттардың сол уақытта ҿз бетінше шешімін табу үшін қажет. 
Айта  кететін  педагогтың  тағы  бір  ерекше  шебірлігі  -  бұл  педагогикалық    ҽдептілік. 
Педагогикалық ҽдептілік – мұғалім ҿз ҽрекеттерінде сезімін ұстай білуі, оқушылардың жеке 
құндылықтарын  сыйлай  білу,  оқушылармен,  ата-аналармен,  ҽріптестерімен  қарым-
қатынаста  ҿз-ҿзін  ұстай  білуі.  Ҽдептілік  –  бұл  ақыл,  сезім  жҽне  тҽрбиешінің  жалпы 
мҽдениетін шоғырландыру. 
"Болмасаң  да  ұқсап  бақ,  бір  ғалымды  кҿрсеңіз!"-  деп  ұлы  данышпан  Абай  атамыз 
жырлағандай  ұстаз  дегеннің  ҿзі  -  биік  атауға  тең.  Ұстаздың  ҿзі  -  адами  құндылықтарды 
терең  сіңірген,  рухани,  жаны  таза  адам  болуы,  қазіргі  технологияны  терең  меңгерген, 
бҽсекеге  қабілетті,  жаңашыл,  креативті  тұлға    болуы  керек.  Осыған  орай  қазіргі  кезеңнің 
талабына  сай  ҿскелең  ұрпақты  білімді,  мҽдениетті,  ұшқыр  ойлы,  халқының  салт-дҽстүрін 

108 
 
дҽстүрлей  білетін,  туған  Отанын  жан-тҽнімен  сүйетін  азамат  дҽрежесіне  тҽрбиелеу  жҽне 
осыған жетелеудің ҿзі педагогикалық шеберлік демекпін. 
 
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Педагогика.  Оқулық  /Абай  атындағы  Қазақ  ұлттық  педагогикалық  университетінің 
педагогика кафедрасының авторлар ұжымы.-Алматы: Print-S, 2005. 
2.
 
Ҽбенбаев С. Тҽрбие теориясы мен ҽдістемесі.-Алматы: Дарын, 2004. 
3.
 
Бұзаубақова  К.Ж.  Мұғалімнің  инновациялық  іс-ҽрекетке  даярлығын  қалыптастыру: 
теориясы мен практикасы. -Алматы: Жазушы, 2009. 
4.
 
Жарықбаев Қ.Б., Қалиев С.Қ. Қазақ тҽлім-тҽрбиесі. -Алматы,1990. 
 
Аннотация.Это статьяописывает принципы педагога, который имеющий свои знания 
обучать и воспитывать  детей.  
Annotation. This article describes the principles of teacher who has his knowledge to teach 
and educate children. 
 
 
ӘОЖ 37 
С15 
 
ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ БІЛІКТІЛІГІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚҦРЫЛЫМЫ 
 
Садирмекова Ж.Б., Карбозова И.А. 
«Парасат» колледжі, Тараз қ. 
 
Елбасы  Н.Ҽ.Назарбаев  «Қазақстан  –  2050»  Стратегиясы:  Қалыптасқан  мемлекеттің 
жаңа  саяси  бағыты»  атты  халыққа  арнаған  Жолдауында:  «Бҽсекеге  қабілетті  дамыған 
мемлекет  болу  үшін  біз  сауаттылығы  жоғары  елге  айналуымыз  керек»,  –  деп  білім  мен 
ғылым  саласының  алдына  нақтылы  міндеттер  қойды.  Шындығында  да,  біз  сауатты  елге 
айналуымыз  үшін  жас  ұрпақты  оқыту  мен  тҽрбиелеуді  дұрыс  жолға  қоюымыз  керек.  Ұлы 
Абайдың  «Он  сегізінші  қара  сҿзіндегі»:  «…Тегінде,  адам  баласы  адам  баласынан  ақыл, 
ғылым, ар, мінез деген нҽрселермен озбақ. Онан басқа нҽрсемен оздым ғой демектің бҽрі де 
–  ақымақтық»  деген.  Міне,  сол  үшін  педагогтың  жағдайын  жасап,  олардың  кҽсіби 
біліктілігін  жҽне  оның  құрылымын  арттыруға,  ұстаздың  қоғамдағы  беделін  кҿтеруге  баса 
кҿңіл бҿлінгені абзал. 
Бүгінде  қазақ  елі  бүкілҽлемдік  қоғамдастыққа  ҿзінің  ҽлеуметтік-экономикалық 
табыстарымен  танымал  болып  отырған, белсенді сыртқы  саясатымен  жоғары  халықаралық 
беделге ие болған мемлекет. Қазіргі таңда кез келген елдің экономикалық дамуы, халықтың 
рухани  жҽне  материалдық  игілігінің  артуы,  ең  алдымен,  сол  елдің  ғылымы  мен  білімінің, 
мҽдениетінің  тұрақты  дамуына  байланысты  жүзеге  асырылып  отырғаны  шындық.  Біздегі 
білім беру жүйесінің негізгі мақсаты – бҽсекеге барынша қабілетті маман дайындау. Ол үшін 
педагогтың  білімі  мен  біліктілігі  оның  педагогикалық  шеберлігіне  ұштасуы  керек. 
Педагогикалық  шеберлік  дегеніміз  –  үнемі  жетілдіріп  отыруды  қажет  ететін  балаларды 
оқыту  мен  тҽрбиелеу  ҿнерінің  негізі.  Ол  ҿнерге  балаларды  сүйетін  жҽне  ҿз  қалауымен 
жұмыс істейтін ҽрбір ізденімпаз педагогтің қолы жетуі мүмкін. Педагог – ҿз ісінің шебері, 
жоғары  мҽдениетті,  ҿз  мамандығын  терең  меңгерген,  ғылымның  тиісті  салаларынан 
хабардар,  ҽсіресе,  балалар  психологиясының,  жас  ерекшеліктерінің  мҽселелеріне  қанық, 
оқыту мен тҽрбиенің ҽдістемесін жетік меңгерген адам болуы тиіс. Сондықтан, педагогтың 
сапасын  ең  жоғары  деңгейге  кҿтеру  –  уақыт  талабы  дейміз.  Ізденімпаз  мұғалімнің 
шығармашылық  ерекшелігі  –  оның  оқу  іс-ҽрекетін  түрлендіріп,  қосымша  материалдармен 
байытып, тұлғаның жүрегіне жол таба білуінде. 
Біліктілікті  жетілдіру  курстарындағы  оқыту  мақсаты  —  мұғалімнің  жеке  басының 
мүмкіндіктері  мен  кҽсіби  қызметінің  мүмкіндіктepін  жетілдіру.  Мұндағы  негізгі  міндет-
мұғалімнің ұрпақ тҽрбиесіне деген кҿзқарасын ҿзгерту; қоғамның экономикалық-ҽлеуметтік 
дамуының  міндеттерін  терең  түсіну;  соған  сҽйкес  бейімделуін  қамтамасыз  ету.  Мұғалім 
жҽне оның біліктілікті жетілдіру жүйесі оқыту құрылымының ҿзгешілігін қалуға тырысады, 
лектормен  ашық  пікір  алмасудан   анықтайды.  Сонымен  бірге  оқу  процессіне  мұғалімдер 

109 
 
тарапынан  ҿзіндік  мотив,  стимул  жҽне  ықылас  байқалады,  ҽрі  мұғалімдердегі  рефлексия 
тыңдаушылардың басқа категориясына қарағанда аса жоғары. Тағы бір айтарлық ерекшелік 
оқу мерзімі ҿте шектеулі. Енді осы айтылғандардың кейбіреуіне жеке тоқталайық. Ең негізгі 
ерекшелік  осы  педагогикалық  процесте  тындаушы  ретінде  қатысатын  мұғалімнің 
оқытушылармен қарым-қатынасы. 
Біліктілікті  жетілдіру  курстарында  мұғалім  оқу  процессіне  белсенді  қатысушы, 
ғылыми-ҽдістемелік  зерттеулер  мен  педагогикалық  мҽселелердің  шешімін  бірлесіп  іздеуші 
болып  табылады.  Сондықтан  педагог  мамандар  біліктілікті  кҿтеру  курстарына  келгенде, 
яғни  бір  педагогикалық  жүйеден  екінші  педагогикалық  жүйеге  келгенде  ондағы 
айырмашылық  пен  жетістік,  кемшіліктерге  ҿте  сезімталдықпен  ҽрі  мұндағы  оқу  процессін 
бағалағанда, оның негізгі педагогикалық қызметке пайдалылығы тұрғысынан қарайды. 
Курстағы  тыңдаушы-педагогтің  педагогикалық  ұмтылыс  мотивіне  оқытушы-
лектордың  кҽсіби  компетенттілігі,  шеберлігі  мен  білімділігі  үлкен  ҽсерін  тигізеді. 
Сондықтан  ересек  тыңдаушылар  алдында  дҽpic  оқитын  лектор  оқу  процессін 
тындаушылармен  ҿзара  түсіністік  жағдайында  ұйымдастыруы  керек.  Тыңдаушы  мен 
лектордың  арасындағы  түсіністіктің  тағы  бір  маңызды  жағы,  тыңдаушы-педагог  жұрт 
алдындағы  беделі  үшін  қатты  алаңдайды.  Ҿйткені,  лектормен  ҽңгіме  барысында  немесе 
сабаққа  қатысты  кейбір  мҽселелерді  талқылағанда  мұғалім  нақты  мҽселелерді  білмеуі 
мүмкін. Сондықтан да тыңдаушы кҿп жағдайда ҿз пікірін айтудан қалыс қашқақтайды. Егер 
дұрыс  болмай  қалса  топтың   алдында   беделінен   айырыламын,  білімсіздігімді  кҿрсетіп 
аламын, т.б. деп сескенеді. 
Мұғалімдерді оқытудың ҿзіне тҽн ерекшелігі: 
1) профессионал-педагогтар; 
2) оқыту мен тҽрбиелеу процессіне кҽсіби кҿзқараспен қарайды. 
Сондықтан профессионализм біліктілікті кҿтеру процессін, ҿз мамандықтары бойынша 
қандай  жаңа  білім  алғандығымен  (утилитарлық)  емес,  оқыту  мен  тҽрбиелеу  процесін 
теориялық практикалық тұрғыдан қалай ұйымдастырылғанымен де бағалайды. 
Профессионал-мұғалімнің  жаңа  рҿлге,  яғни  тыңдаушы-оқушы  рҿліне  бейімделе 
алмауы олардың тарапынан теріс ниет туғызуы ҽбден мүмкін. 
Мұғалімнің  тыңдаушы  ретіндегі  жаңа  рҿлі  курстағы  оқытушының  іс-ҽpекетінe  сын 
тұрғысынан,  оның  ҿзіне  де  ҿзінің  кҽсіптік  тҽжірибесі  тұрғысынан  қарауғa  мҽжбүр  етеді. 
Ұсынылып  отырған  оқу  материалының  практикалық  мҽнділігін  мектептегі  негізгі 
қызметінде  қолдану  мүмкіндігі  тұрғысынан  қарап  сынайды.  Сол  себепті  оқу  процессін, 
ондағы қарастырылатын немесе оқып үйренетін мҽселелер мұғалімнің мектептегі жұмысына 
тығыз байланысты, ҽpi сол жұмысты қайта құруға қажетті немесе cоған жетелейтіндей етіп 
ұйымдастыру  маңызды.  Жоғары  зерделілік  жҽне  біліктілікті  жетілдірудің  қажеттігін  жете 
түсіну,  курстағы  оқуды  мұғалім  үшін  ұйымдастырылған  танымдық  процесс  деп  түсінуге 
мүмкіндік  береді.  Пҽн  ҽдіскерi  дайындықты  келешек  тыңдаушылардың  шығармашылық 
деңгейін зерттеп жинақтаудан бастайды. Содан кейін барып біліктілікті жетілдіру курстары 
кезеңінде,  яғни  лекция,  семинар  жҽне  практикалық  сабақтарға  шығармашылықты  түрткі 
болатындай мҽселелерді қaмтуғa тиіс. 
Бұл  —  біліктілікті  жетілдіру  курстарында  саралау,  даралау  жұмыстарын  жүргізу 
қажеттігін  туғызады.  Мұндай  дифференциацияның  методологиялық  негізі  —  біліктілікті 
кҿтеру процессін ізгілендіру болып табылмақ. Ол: 
-    мұғалімнің  жеке  басын  ең  жоғарғы  ҽлеуметтік  құндылық  деп  тану,  соған  сҽйкес 
оның зерделік жҽне кҽсіби ҿсуіне, дамуына жағдай туғызу; 
-    мұғалімнің  жеке  басының  сапалық  ҿсуінің  мотиві  мен  оның  ықыласын  ескере 
отырып ынталандыру; 
-    біліктілікті  кҿтерудің  барлық  басқыштарында  тыңдаушылардың  танымдық  ic-
ҽрекеті белсенділігін күшейту болып бҿлінеді: 
Біліктілікті  кҿтеру  жүйесінде  дифференциациялауды  қандай  формада  жүзеге  acыyғa 
болады? Біз дифференциацияның үш формасын ұсынамыз: 
І. Ішкі  дифференциация, яғни  жеке  оқу  топтарының  ішінде  жүргізілетін  саралау 
жұмыстары. Педогогикалық баспасҿзде, т.б. мүмкін болатын аудиториялар мен мінбелерде 
«оқушылардың жеке ерекшеліктерін есепке алу» деген сҿз тіркесі жиі қайталанады. Дҽл осы 
тіркесті  біліктілікті  жетілдіру  курстарындағы  тыңдаушылар  үшін  де  қайталауға  болады. 
Ҿйткені,  біліктілікті  кҿтеру  жүйесіндегі  топтардың  барлығында  тыңдаушылардың  үш 

110 
 
деңгейін  анықтауға  болады,  яғни күшті-шығармашыл, орташа-жаймашуақ жҽне жасқаншақ-
ҽлсіз деңгейдегі  мұғалімдер  болады.  Мұндай  жағдайда  дҽл  мектептегідей  кҿрініс 
қайталанады,  егер,  оқу  процессін  шығармашыл  мұғалімдердің  деңгейіне  сҽйкестеп 
ұйымдастырса  қалған  екі  топ  ілесе  алмағандықтан  орта  мұғалімнің  деңгейіне  қарай 
ыңғайлауға  тырысады.  Мұның  соңы  шығармашыл  мұғалімнің  біліктілікті  кҿтеру 
жүйесіндегі  лекция  мен  оқытылатын  білім  мазмұнына  деген  ықыласын  суытады.  Сҿйтіп 
біліктілікті  кҿтеру  жүйесінің  жұмысына  сенімсіздікпен  қарауға  мҽжбүрлейді.  Демек, 
біліктілікті кҿтеру жүйесінде де мұғалімнің жеке ерекшеліктерін ескере отырып ҽдістемелік 
шығармашылықты дамыту жұмысын жетілдіру қажет. 
ІІ. Сырттай  дифференциациялау. Бұлай  саралау  тыңдаушылар  құрамын  ҽдістемелік 
жұмыс деңгейіне, жұмыс ҿтіліне жҽне шығармашылық мүмкіндіктеріне қарай жүргізілмек. 
Тыңдаушылар құрамын да осындай белгілеріне қарай біріктіруге болады. Біліктілікті кҿтеру 
курстарының  жоспарын:  1)  шығармашылықпен  жұмыс  жүргізетін  тҽжірибелі   кҽсіби 
компетенттілігі  жоғары  мұғалімдер  үшін;  2)белгілі  бір  объективті  мҽселелерді  қамтитын, 
нақты міндеттерді шешуге бағытталған (ҽдістемелік жҽне кҽсіптік) кҽсіби компетенттілікті 
кҿтеру  курстары;  3)  мұғалімдердің  белгілі  бір  топтарының  саналы  түрде  кҽсіби  қызметін 
жетілдіру  үшін  қажет  таңдау  курстары  (мұндa  білім,  білік,  дағдылардың  белгілі  бір 
жиынтығын  кҽсіби-пҽндік  компетенттілік  тұрғысынан  қайта  қарауға  тура  келеді);  4)  еңбек 
ҿтілі  3-5  жыл  аралығындағы  жас  педагог  мамандарға;  5)біліктілігі,  шығармашылыққа 
компетенттілік  деңгейі  тҿмен,  мұғалімдерге  арналып  ұйымдастырылатын  курстар  үшін 
жасауға  болады.Осы   айтылған  тыңдаушылардың бірінші  тобындағы мұғалімдер  үшін 
біліктілікті  жетілдіру  кустарын  мектептегі  сияқты  тереңдетілген  бағдарламамен 
ұйымдастыруға  болады.  Мұндағы  негізгі  ҿлем-  біліктілік  деңгейі,  яғни  компетенттілік 
деңгейі. 
Бұл топтағы мұғалімдердің ерекшеліктері 
біріншіден,  оқыту  сапасына  жоғары  талап  тұрғысынан  қарайды.  Бұл  ҿз  кезегінде 
біліктілікті  кҿтеру  институттарындағы  оқытушылардың  кҽсіби  біліктілігі  мен  шеберлігіне 
қойылатын талаптың да жоғары болуын кҿздейді. 
екіншіден, мұндай  мұғалімдердің  ҽрқайсының  айтар  ойы,  педагогикалық  ұстанымы 
бар.  Демек,  олардың  тҽжірибесі  мен  шығармашылық  ізденістерін  жҽне  алғашқы 
натижелерін ортaғa салып талқылауға мүмкіндік туғызып, олардың ҽрқайсын ҿздерін лектор 
ретінде тануғa мүмкіндік беруге болады. 
үшіншіден, мұндай  мұғалімдер  үшін  курстарды  курс-  конкурс,  шығармашылық 
идеялар  кҿрмесі,  курс-олимпиада  түрінде  ҿткізіп,  шығармашылық  шабыт  сыйлауға,  ҽрі 
педагогикалық  тҽжірибені  насихаттауға  сҿйтіп,  мұғалім  еңбегін  ынталандырумен  бірге 
шығармашылық  еңбекті  ҽрі  қарай  ғылыми  зерттеушілік  еңбекке  бағыттау  мүмкіндігі 
болады. 
Екінші  топтағы мұғалімдерге  ұйымдастырылатын  біліктілікті  жетілдіру  курстары 
нақты  тақырыптарp  бойынша,  жекелеген  мектептердің  сұранысы  мен  немесе  тұтастай 
аудандық ҽдістемелік кабинеттің сол аудан мұғалімдері үшін ұйымдастырған сұрaныстары 
негізінде  ұйымдастырылуы  мүмкін.  Бұл  курстар  нақты  технологияны  қамтыған 
тақырыптарға құрылған арнайы курстар болуы мүмкін. Ҿйткені, белгілі бір педагогикалық 
технологияны  оқып-үйреніп,  оны  ҿз  тҽжірибесіне  ендірудің  ҿзі  мұғалімнен 
шығармашылықты  талап  етеді.  Демек,  мұндай  курстың  ұйымдастыру  үрдісінің  ҿзі 
шығармашылыққа ынталандырады. 
Үшінші топтағы мұғалімдер үшін ұйымдастырылатын курстар мұғалімдердің саналы 
түрде ҿз білімдеріндегі олқылықтарды толықтыруға ұмтылысынан туындайды. 
Төртінші топтағы еңбек ҿтілі 3-5 жыл жас мұғалімдер үшін арнай ұйымдастырылған 
курстар олардың алғашқы біліктілікті жетілдіруі болмақ. 
Соған сҽйкес жас мамандарды үш топқа бҿлуге болады: 
Бірінші  топ. Ҿз  бетімен  жұмыс  істей  бастаған  алғашқы  жылдан-ақ  педагогикалық, 
шеберлікті игеруге нық сеніммен ҽpi тез икемделеді. Мұғалімдерге тҽн негізгі сипат: 
Екінші  топ. Бұлар  педагогикалық  шеберлікті  баяу  меңгереді.  Мұның  ҿзі  олардың 
теориялық  жҽне  ҽдістемелік  дайындықтарының  жеткіліксіздігіне,  ҿздеріне  талап  қоя  білу 
дағдысының дамымағандығына байланысты. 
Үшінші  топ. Педагогикалық  шеберлікті  меңгере  алмайтын,  ҿз  қабілетін  дамытта 
алмайтын  мұғалімдер.  Бұлардың  ҿзі  таңдаған  мамандықтарына  да  ықыласы  жоқ.  Сҿздік 

111 
 
қоры  аз,  сҿйлеу  мҽнepi  тҿмен,  мінез-құлық  еркіндігі  жоқ,  ҽлжуаз  мамандар.  Жас 
мамандардың  осы  топтарын  зерттей  келе  қорытындыласақ  —  мұғалімнің  нағыз  шебер 
маман болып қалыптасу кезеңі бұл алғашқы жастық жылдары. 
Бесінші топ. Еңбек ҿтілі 3-5 жыл жас мамандардың ІІІ тобы уақыт ҿте келешекте осы 
топты  құрайды.  Біліктілік  деңгейі  тҿмен,  ҿте  жасқаншақ  бұл  мұғалімдер  ҿздеріне  ҿте 
сенімсіз.  Ҿйткені,  теориялық  білімдерді  тайыз.  Олардың  кҿбінде  біліктілігі  тоқыраған, 
теориялық қауқары мектеп бағдарламасы деңгейінде ғанa. Мұндай мұғалімдер ешқашан топ 
алдында пікірін айтып немесе мҽселені талқылап сҿйлемейді. Ҿзіндік пікірі жоқ. Бар болса 
да  оның  орындылығына  сенімсіз.  Кейде,  тіпті  жасқаншақтығы  сондай  дұрыс  пікірін  де 
дҽлелдей  алмайды.Кҿптеген  мектептердегі  педагогикалық  ұжымның  жұмысын  зерделеп 
қарасақ,  кҿбіне  орта  жастан  асқан  мұндай  мұғалімдер  ашулануға  бейім,  ҿзінен  кіші 
ҽріптестерінің  пікіріне  дҿрекі,  ал  қатарластарына,  басшыларға  cын  пікірі  үшін  жауығып, 
жанжалдасуға,  арызқойлыққа  да  бейім.   Педагог  мамандардың  біліктіліктілігін 
жетілдіруді дифференциациялаудың  индивидтік  даралау түрін  айтуға  болады.  Мұғалімді 
жеке  дара  біліктілікті  кҿтеру  формасына  кҿшіруді «Мұғалімнің  шығармашылық 
рейтингін» мектеп  ҽкімшілігі  шешіп,  біліктілікті  кҿтеру  мекемесіне  ұсыныс  тусіруі  тиіс. 
Біліктілікті 
кҿтерудің 
бұл 
жүйесін 
жүргізудің 
мынадай 
формасын 
ұсынуға 
болады.1.Біліктілікті кҿтерудің жеке дара жүйесіне кҽсіби-теориялық білім деңгейі жоғары 
мұғалімдерді  ұсыну.  Мұндай  ұсынысты  мектеп  ҽкімшілігі,  аудандық  ҽдістемелік  кабинет 
дайындауы  тиіс.  2.Жеке  дара  біліктілікті  кҿтеру  мүмкіндігіне  ие  болған  мұғалімдерге 
берілетін  тапсырманың   кҿлемін,  мазмұнын  жҽне  орындау  уақытын  анықтау.Бұл 
тапсырмалар мұғалім үшін ҿз бетімен білім кҿтеру тақырыбы ретінде қарастырылады. Оның 
мазмұны  тереңдетілген  сипатта,  ҽрі  мұғалімнің  ынтасы  мен  қажетіне  қарай,  санаттылық 
деңгейіне жеке біліктілікті кҿтеру мақсатына қарай анықталуы тиіс. 
Елбасы  Нұрсұлтан  Назарбаев  ―Болашақта  еңбек  етіп,  ҿмір  сүретіндер-бүгінгі  мектеп 
оқушылары, мұғалім оларды қалай тҽрбиелесе, Қазақстан сол деңгейде болады. Сондықтан 
ұстазға жүктелетін міндет ауыр'' деген болатын. 
Еліміздің  кепілі,  болашақ  тірегі  мектептердің  білім  деңгейін  кҿтеру  жҽне  педагогтың 
кҽсіби  біліктілігін  жҽне  оның  құрылымын  пайдалану  арқылы  оқу-тҽрбие  процесін  тисті 
деңгей  кҿтеру,  ұстаздардың,  басшылардың,  педагогикалық  ұжымның  жүйелі  басшылыққа 
алған бақыты деп есептеймін. 
 
Аннотация.  В  данной  статье  рассматривается  об  улучшение  личного  и 
профессионального достижения учителя. 
Annotation.  In  this  article  examined  at  the  improvement  of  the  personal  and  professional 
achievement of teacher. 
 
 

жүктеу/скачать 2,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: