Тарих және педагогика факультеті
жүктеу/скачать 313,97 Kb.
|
Тарбие
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекция 13 Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек және экологиялық тәрбиесінің теориялық негіздері
| Лекция 12
Эстетикалық тәрбиесінің теориялық негіздері 1.Эстетикалық тәрбиенің негізгі ұстанымдары. 2. Мектеп жасына дейінгі балалардың эстетикалық тәрбиесінің міндеттері: әдемілікті қабылдауы, эстетикалық сезімінің және түсінігінің дамуы. 3. Мектеп жасына дейінгі балаларға эстетикалық тәрбие беру құралдары 4. Балалардың көркем шығармашылығының түрлері Лекция 13 Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек және экологиялық тәрбиесінің теориялық негіздері 1. Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек тәрбиесі туралы түсінік. 2. Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбекке тәрбиелеудің мақсаты, міндеттер, мазмұны және әдістемесі 3. Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек тәрбиесінің түрлері. 4. Балалар еңбегін ұйымдастыру формасы 5. Экогологиялық тәрбиенің әдістемесі 1. Энциклопедиялық сөздікте «еңбек» ұғымы «адамның өз қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін табиғат заттарын түрлендіруге және бейімдеуге бағытталған тиімді қызметі» деп түсіндіріледі. Халық педагогикасында еңбекке адамзат қызметі ретінде көп көңіл бөлінген. Еңбек және адамдардың еңбекке деген көзқарасын еске алайық («Жұмыссыздық – барлық жамандықтың анасы», «Ештеңе жасамай, адамдар жаман істер жасауды үйренеді», «Еңбек қамқорлықты елеусіз етеді»). Еңбек туралы көптеген пікірлерді философиялық еңбектерде, әдебиет классиктерінің шығармаларынан табуға болады («Егер сенде аз уақыт болғанын қаласаң, ештеңе істеме!»- А.Чехов; « Адамды адам еткен - еңбек. Еңбексіз адам өзінің адамдық қадірін оңай сақтай алмайды». – Л. Толстой). К.Д.Ушинский еңбек тәрбиесіне үлкен мән берді, ол өзінің көптеген шығармаларында балалар жұмысының теориялық және әдіснамалық көзқарасын анықтады. Ол: «Білім тек қана ойлауды дамытып, білімді жеткізіп қана қоймай, сонымен қатар адамның бойында оның өмірі лайықты немесе бақытты бола алмайтын пайдалы еңбекке деген аңсарын тудыруы керек» -деп жазады. А.С.Макаренко, Н.К.Крупская, В.А.Сухомлинский де еңбекке үлкен мән берген. Октябрь революциясынан кейінгі алғашқы жылдары мектептің жаңа түрін құру туралы мәселе туындаған кезде жасөспірімдерді, соның ішінде мектеп жасына дейінгі балаларды еңбекпен тәрбиелеу мәселесі өте өткір болды. Бүгінде біз үшін, ең болмағанда жалпы тұрғыдан алғанда, бұл жылдардағы еңбек тәрбиесінің даму беталысын зерттеу маңызды, себебі олар қоғамдық мектепке дейінгі мекемелерде балаларды тәрбиелеуге шешуші әсер етті. Сонымен, мектеп жасына дейінгі бала еңбек ете ала ма? Егер ол еңбек ете алса, онда оның еңбегінің ересек адамның еңбегінен айырмашылығы неде? Алғашқы айырмашылық - баланың өз жұмысында әлеуметтік маңызды материалдық құндылықтарды жасамайтындығы. Мәселе баланың еңбегінің ешқандай нәтиже бермейтіндігінде емес, оның жасаған істерінің ешкімге қажет болмауында. Мектеп жасына дейінгі балалар еңбегінің қоғамдық маңызы бар. Ежелгі уақытта, балалық шақ қысқа болып, баланың ересектерге арналған әрекеттерге ерте қосылған кезінде, оның жұмысы да әлеуметтік маңызды болды. Дегенмен, қазіргі заманғы бала, әсіресе, мектеп жасына дейінгі бала, өндіріске қосыла алмайды және тиісінше материалдық құндылықтарды жасай алмайды. Балалардың жұмысы тәрбиелеу сипатына ие, ересектер оған солай қарайды. Еңбек баланың өзін-өзі танудағы, өз мүмкіндіктері туралы білудегі қажеттіліктерін қанағаттандырады, оны ересек адамдармен жақындастырады - бұл әрекетті осылайша баланың өзі қабылдайды (әрине, бұл түсінік ғылыми терминге кірмейді). Бала еңбегінің айрықша ерекшелігі ойынға деген жақындығы болып табылады. Балалар еңбек міндеттерін орындай отырып, көбінесе ойын ойнап кетеді - суға түсіп жатып, сумен ойнайды, еңбек әрекетін ойынға айналдырады және т.б. Кіші мектеп жасына дейінгі кезеңде жұмыс үдерісін ойынға айналдыру ниеті анық көрінеді, бірақ тіпті үлкен мектеп жасына дейінгі балалар да еңбек әрекеттерін немесе құралдарын меңгермейінше, олармен ойнап, оларды ойынға айналдырады. Және әрдайым еңбекпен байланысты ойын жағдайын қуана қабылдайды. Еңбек үдерісінде балалар еңбек дағдылары мен шеберлігін үйренеді. Бірақ бұл кәсіби дағдылар емес (мысалы, металл жонушы немесе темір ұстасы сияқты), бұл - балаға ересектен тәуелсіз, өздігінше қалыптасуға көмектесетін дағдылар. Сонымен қатар, мектеп жасына дейінгі балалардың еңбегі тұрақты материалдық сыйақыға ие емес. Баланың еңбегі ситуациялық, міндетті емес сипатқа ие, оның болмауынан баланың дамып келе жатқан адамгершілік бейнесі зардап шегеді, өйткені еңбек тұлғаның өмірлік маңызды қасиеттерін дамытады. Ю.К.Бабанскийдің, В.И.Логинованың, В.Г.Нечаеваның жіктемесінің негізінде міндеттердің екі тобын бөліп қарауға болады: балаға еңбек қызметін игеруге көмек (қызмет құрылымдарын игеру, еңбек дағдыларын, іскерлігін меңгеруге); еңбек арқылы бала тұлғасын дамыту (тұлғаның қасиеттерін, сапасын дамыту, өзара қарым-қатынасты қалыптастыру және өзара әрекеттің әлеуметтік тәжірибе жинау) . Бұл міндеттерді педагог-практик шешеді. Мазмұны бойынша мектеп жасына дейінгібалалардың еңбегі Ю. К. Бабанский В.И.Логинова В. Г. Нечаева Еңбекке қарым-қатынасты тәрбиелеу; еңбек адамдарына қарым-қатынасты тәрбиелеу; еңбек жасауға қажеттілікті қалыптастыру; мамандықты таңдауға дайындық Еңбекке қарым-қатынасты қалыптастыру; еңбек жасауға қажеттілікті тәрбиелеу; Еңбектің негізгі түрлерінде еңбек білімін, дағдысын, шеберлігін игеру Еңбек дағдылары мен шеберлігін қалыптастыру; еңбекке қарым-қатынасты тәрбиелеу, еңбексүйгіштіктің негізін қалау; тұлғаның адамгершілік-ерік қасиеттерін тәрбиелеу; еңбек қызметінің дағдыларын игеру; ересектер еңбегіне қарым-қатынасты тәрбиелеу Бүгін де мұғалім-зерттеушінің алдында түрлі жастағы балаларға арналған еңбек мазмұнының тәжірибелік тексеру және әзірлеу, еңбекті ұйымдастыру құралдары, әдістері мен нысандарын әзірлеу, бала дамуына әсер етуші механизмді зерттеу сынды ауыр және жауапты міндеттер тұр. Осы мәселелермен ғылым әрқашан жұмыс істеді, және бүгінгі күні ол олардың көпшілігі жауап берді. Мазмұны бойынша мектеп жасына дейінгібалалардың еңбегі төрт түрге бөлінеді: өзін-өзі қамтамасыз ету, шаруашылық-тұрмыстық еңбек, табиғатта еңбек жасау, қолөнер және көркемдік еңбек (В.Г.Нечаева, Г.Н.Година, Д.В.Сергеева, Р.С.Буре, Л.И.Захаревич және т.б.) [4. б. 201-205]. 2. Еңбек тәрбие әдістемесі. Адамның жан-жақты және үйлесімді дамуында еңбек шешуші факторлардың бірі. Ал халық педагогикасында еңбекті бүкіл тәрбие жүйесінің күре тамры деп қарастырады. Адам еңбексіз дамымайды, кері кетеді, азады. Еңбек арқылы адамның денесі, көзқарасы, эстетикалық және ақыл-ой деңгейі дамып, жетіледі, еңбектің мәні және құндылығы артады. Балалар мен жастардың еңбек тәрбиесі ежелден-ақ ата-ана парызы, бүкіл халық міндеті болды. Қоғамның ең басты талаптарынның бірі – әр азаматтың өмірде өз орнында толық күш-жігерін жұмсап, қоғамдық байлықты еселей түсуге еңбек үлесін қосуы, еңбекке адал, саналы қатынасу қоғамның өмір салтының алғы шарты болып табылады. Ол үшін адам еңбекке лайықты тәрбиеленуі керек. Мектепке дейінгі ұйымда еңбекке тәрбиелеу – тәрбиенің жалпы жүйесінің құрамды бөлігі. Еңбекке тәрбиелеу, баулу және кәсіптік бағдар, балаларының қоғамға пайдалы, өнімді еңбекке тікелей қатысуы оқуға деген саналы көзқарасты тәрбиелеудің, азамат болып өсудің, жеке адамды адамгершілік және зиялық жағынан қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады. Осымен қатар мұны еңбек тәрбиесінің мақсаты деп түсінуміз қажет. Мектепте еңбекке тәрбиелеудің басты міндеттері: біріншіден, еңбекке сүйішпеншілік пен адамдарына құрметпен қарау; екіншіден, балаларды халық шаруашылығының салаларындағы еңбектің түрлерімен таныстыру, еңбек іс-әрекетінің барысында олардың дағдысы мен іскерлігін қалыптастыру; үшіншіден, мамандықты таңдауға дайындау. Балаларды, еңбекке тәрбиелеудің жалпы міндеттері бірнеше жеке міндеттерді орындау арқылы іске асырылады. Олар: балаларды еңбекке психогиялық және практикалық тұрғыдан даярлау: балалардың еңбек дағдыларын қалыптастыру; еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту, балалардың ынтасын және қабілетін дамыту. Ең басты балаларды еңбекке даярлауды үйелмен балалық шақтан бастау, оларды еңбек түрлеріне қатыстыра отырып, еңбектің адамды қайратта және бақытты ететіндігінде сенімін қалыптастыру. Сонымен, оқыту және тәрбие жұмысының барлық жүйесі балаларды еңбекке психологиялық және практикалық тұрғыдан даярлау міндеттерін шешуге бағытталуы қажет. Балалардың ұжымдық еңбек дағдыларын қалыптастыру өте зор. Ұжымдық еңбекте балалардың қабілеті, дарындылығы толық ашыла бастайды, ұжымдық өмірде тәртіп және мінез-құлықтық әдеттері, дағдылары қалыптасады. Еңбекте достық, жолдастық өзара көмек және жауапкершілік нығаяды. Әркімнің қылықтары ұжымдық өмір нормалары тұрғысынан бағаланады. Осылардың барлығы ұжымдық топтағы өмірінде, балалардың өндірістік бригадаларында байқалады. Егер ұжымдық еңбектің дағдылары баланың бойында қалыптасса, ол мектепке дейінгі ұйымда кейін қандай да бір жағдайда болмасын ұжымдық қатынаста нормаларын және жолдастық өзара көмекті әр уақытта қолдайды. Еңбек мәдениеті дағдыларын дарыту басты мәселелердің бірі. Еңбек мәдениетінің көрсеткіші: жұмысты сапалы және тиімді істеу, уақытты ұтымды пайдалану, еңбек құралдарына, түрлі материалдарға құндылықпен қарау. Еңбек мәдениетіне өзін көрсете білу, дербестік, еңбектің демалыспен қабысуы, алдағы жұмыстың негізгі кезеңдерін белгілей білу, еңбек процесін талдау және іс-құжаттарын сауатты жасау жатады. [1. б. 41-42]. 3. Еңбек тәрбиесі – жас өспірім ұрпаққа тәрбие берудің маңызды құрамдас бөлімі. Н.К.Крупская өз еңбектерінде балаларды ерте жастан шамасы келетін еңбектің ең қарапайым түрлеріне үйрету қажет екенін талай рет атап көрсетті, осы арқылы олар материалдардың қасиететтерімен танысатынын әртүрлі аспаптармен жұмыс істеуге дағдылана бастайтынын ескертті. Еңбек үстінде балалар белсенділік, тапқырлық, қайсарлық, нәтижеге жету ынталылық көрсетеді, олардың бойында шама шарқына қарай ересектерге қолқабыс тигізу ниет қалыптасады. Н.К.Крупская балаларды еңбекте біріктіруге ерекше мән берді, «Балалардың бірлескен жұмысын ерекше бағалау керек – бұл ұжымдық еңбектің бастамасы. Балаланың күші осы ұжымдық еңбек үстінде әсіресе жақсы өрістейді» деп атап көрсетті. Сонымен бірге ол педагогтарды балаланың мүмкіндіктерін бала еңбегінің ерекшеліктерін, өзіне тән ерекшелігін оймен байланысын мұқият ескеруге шақырады. А.С.Макаренко еңбек тәрбиесі туралы лекциясында балалардың түрмыстық еңбегінің қарапайым түрлерінің маңызды рөлін ашып берді, сол еңбекте олардың мінез-құлқында дербестік, жауапкершілік, өзін-өзі ұйымдастыру, мақсат қоюшылық қалыптасатынын атап көрсетті. Еңбек ете білетін балалар еңбек бейнетінің қадірін біледі, басқа адамдардың да еңбегін құрметтейді. Көмекке зәру кісіні тез байқайды. Н.К.Крупская сияқты, А.С.Макаренко да балалардың ұжымдық еңбегіне айрықша мән берді. Мұндай еңбек үстінде оған қатысушылардың өзара жауапкершілігі пайда болды. «Бірлескен еңбек ұжымдағы жұмыс адамдардың еңбектегі көмегі және олардың еңбектегі ұдайы өзара тәуелділігі ғана адамның бір-біріне дұрыс көзқарасын қалыптастыра алмақ, деп жазды ол. Бұл дұрыс көзқарас әрбір адамның қоғамға өзінің бар күшін беретіндігінде ғана емес, сонымен бірге оның басқалардан да осыны талап ететіндігінде қасында масыл біреудің тіршілік етуіне төзгісі келмейтіндігінде». А.С.Макаренконың еңбектерінде балалардың еңбегін ұйымдастыру бірте-бірте оның мазмұнын күрделендіріп, баланың өзін ұйымдастыруда қойылатын талап дәрежесін көтере түсу туралы ұсыныстар айтылды, балалардың отбасында тұрақты еңбек міндеттері болуының олардың ортақ іске қатысуының маңызы атап көрсетіледі. Мектепке дейінгі педагогиканың Н.К.Крупская мен А.С.Макаренко негізін қалаған еңбек тәрбиесінің негізгі принциптеріне сүйене отырып, балаларды еңбекте тәрбюиелеу мәселелерін талдайды. Мектепке дейінгі балалардың еңбегі ойынмен тығыз байланысты. Бұл өзара байланыс әртүрлі формада көрінеді: ойын ересектердің еңбегін бейнелейді. Ойында еңбек іс әрекеттерінің элементтері көрінеді; еңбек қызметі болашақ ойын үшін істеледі; ойын әрекеттері еңбек процесіне негізделеді. Ойындарда ересектердің еңбек әрекеттерін бейнелеу арқылы балалар олардың еңбегіне дұрыс қарауға дағдыланады; жолаушыларға ұқыпты қарайды, түскі тамақтың дәмді болуының қамын жасайды және т.с.с. Мектепке дейінгі сәбилер бұл ретте нақты еңбек әрекеттерін жасамайды. Олар машина айдаған, тамақ пісірген сияқтанады. Ересектеу балалардың ойындарында еңбектену қажеттігі стол басында өзі тамақ ішкен ыдысты жуу, қуыршақ қызын шомылдыру немесе оның кірленген көйлегін жуу қажеттігі жиілейді. Мұндай ойын балаларды нақты еңбек әрекетіне итермелейді. Ойынның барысында (мектепке дейінгі неғұрлым ересек жаста) өзіне алған рөлді бейнелеу үшін тиісті атрибудтар: матрос малақайы, жол жүрісінің ережелері, жолаушылар мен фонариктер және т.б. қажет болатын реттерде де еңбектің ойынмен байланысы байқалады. Ойында кейіпкерлердің іс-әрекеттері неғұрлым толық бейнелеу өзінің ойын дәлірек жеткізу ниеті балаларды еңбекке араласуға ынталандырылады. Көп жағдайда еңбек ойынмен алмасып отырады. Бала бояулар салынған разеткаларды столға апарып қояды. Тәрбиешінің столына қайтып келе жатып, қолындағы патносты руль қылып, машинаны бейнелейді. Мектепке дейінгі сәби балалардың еңбек іс-әрекетіне тән нәрсе – іс-әрекет процесінің өзіне қызығу. Мысалы, бала өсімдікті суғара сала оған қайта су құя бастайды; стол үстінде әр балаға қасық қойған соң екінші рет тағы қоя бастайды. Балалардың еңбек қызметіне жеткілікті басшылық болмаған жерде ол көпке дейін балаға жай ғана қызық әрекеттердің дәрежесінде қалып қояды. Тәрбиешінің ықпалымен балаларды бірте-бірте алдына мақсат қою, өз қызметін алдын ала жоспарлау және ұйымдастыру (керекті заттың бәрін дайындап, әрекеттердің қай кезекпен істелінетінін белгілеп қою), істі нәтиже алғанға дейін жеткізу қабілеттері дами бастайды. Мектепке дейінгі ересек балалардың еңбек іс-әрекетінен қоғамға пайдалы нышандар айқын көріне бастайды. Егер басқалар үшін маңызды екенін түсінсе, олар сырттай тартымсыз еңбектің өзіне де ықыласпен қатысатын болады. Оған тән мысал мынау. Жыл бойы педагог ересек топ балаларын сәбилерге қамқорлық жасауға баулиды. Қамқоршылар өздерінен кіші жолдастарына қамқорлық сезіміне бөленіп, оларға қонаққа барып тұрады, киінуді, ойыншықтарды жинауды үйретті. Шанамен сырғанап, солармен бірге ойнады. Бір жолы педагог сәбидһлер үшін ойыншық жасауды солар жыртқан кітапты желімдеуді ұсынды. Балалар қаншалықты ықыласпен еңбектенді десеңізші! Еңбек процесінде қаншалық қызу әңгіме болды. Мықты болу үшін мұқабаны жақсырақ желімдеу керек. 4. Бала еңбегін оқу тәрбие мақсатына бағындыру. Еңбек үстінде балалар күнделікті өмірде өзіне өзі қызмет көрсетуде, шаруашылық тұрмыс қызметінде және т.б. қажет болатын алуан түрлі дағды мен іскерлікке үйренеді. Баланың ересектер көмегін керек етпеуі іскерлік пен дағдының жетілуі емес. Оның дербестігі қиыншылықтарды жеңе білушілігі, жігерлі әрекет жасау қабілеті дамиды. Бұл оны қуанышқа бөлеп, жаңа іскерліктер мен дағдыларды меңгеруге құлшындырады. Еңбек процесінде балалар маңайындағы заттардың қасиеттерін практика жүзінде біледі, өсімдіктердің өсуі мен өзгеруін бақылайды. Жануарларды көреді, олардың тіршілік жағдайымен танысады және т.с.с. Олар көрген нәрселерін теңестіреді, салысытырады «неге?» деген шексіз сұрауларға өзбетімен жауап табуға тырысады. Олардың әуесқойлығы, тануға құштарлығы дамиды. Еңбек балалардың ақыл ойы дамуының маңызды құралына айналады. Еңбек қызметінде эстетикалық тәрбие де жүзеге асырылады. Балалардың қандай істі болсын ұқыпты орындап, өзінің қолға алғанан әдемі жасау іскерлігі қалыптасады. Олар өсімдіктерді суарып жүріп, жаңа ашылмаған шанақты, мұнтаздай жиналған бөлмені қуыршақтардың таза жуылған киім кешектерін көргенде қуанатын болады. Еңбек балаларды дене құрылысы жағынан да шынықтырады, өйткені оның көптеген түрлері таза ауада атқарылады (жүйек қазу, су әкелу, қар күреу және тағысын тағы). Балалар күш салуға қиыншылықтарды жеңуге қабілеттенеді. Адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру үшін еңбек іс-әрекетінің ерекше маңызы бар. Стол жасауға байланысты жеңіл желпі тапсырмаларды орындау сабаққа қажетті нәрсенің бәрін әзірлеуге көмектесу арқылы балалар басқалар үшін де пайдалы болуға үйренеді. Бұл олардың бойында көмекке зәру кісіге бірден қол ұшын беруге, өзінің шамасы келетін еңбек тапсырмаланы ықыласпен орындауға әзір тұру қасиетін, тапсырылған іске жауапкешілікпен қарау, ұқыпты және тіл алғыш болу қабілетін қалыптастырады. Балалар бақшасындағы еңбек тәрбиесінің міндеттері. Мектепке дейінгі педагогика балаларды еңбекке тәрбиелеудің мынадай негізгі міндеттерін бөліп көрсетеді: ересектердің еңбігімен таныстару және оған құрметпен қарауға тәрбиелеу; қарапайым еңбек іскерлігі мен еңбек дағдыларына үйрету; еңбекке ықыластылыққа, еңбек сүйгіштікке жіне дербестікке тәрбиелеу; еңбекті қоғамдық – бағыттау мотивтеріне ұжым және ұжым үшін еңбектене білуге тәрбиелеу. Балалар бақшасында, отбасында, бала болатын қоғамдық орындарда – барлық жерде бала ересектердің еңбегімен ұшырасып, оның нәтижелерін пайдаланады. Алғашында балаларды сыртқы көріністер ғана: еңбек әрекеттері процесінің өзі механизмдердің, машиналардың қозғалысы қызықтырады. Балаларды жақын жердегі, содан соң балалар бақшасынан тыс жердегі ересектер еңбегімен дәйекті түрде танстыру оларда еңбек әрекеттерінің мәні мен маңызы туралы ұғым қалыптасытруға, ересектерге еңбекке көзқарасын оның қоғамдық маңыздылығын нақты мысалдармен түсіндіруге мүмкіндік береді. Тәрбиеші балаларға еңбек сүйгіш адамның қандай болу керек екенін (ол бар ықыласымен еңбектенеді, жұмысты ақырына дейін атқарады), жақсы еңбектену маңайындағыларға қамқорлық жасау дегеннің не екенін түсіндіреді, оларға еңбек туралы жазылған, еңбектің маңызы мен сұлулығы жарқын, тартымды көрсетілген шығармаларды оқып береді. Балалардың бойында еңбекші адамға құрметпен қарау сезімін соған ұқсағысы келу құштарлығын қалыптастыра отырып, педагог оларды еңбек нәтижелеріне ұқыпты қарауға тәрбиелейді. Мектепке дейінгі балалардың ересектер еңбегі туралы білуі олардың бойында еңбекке дұрыс көзқарас қалыптастыруға үлкен ықпал жасауға тиіс, бірақ еңбек қызметімен танысу балалардың өздерінің еңбегімен ұштастырылмаса, оның жай формалды болып қалуы мүмкін. Тікелей еңбек үстінде балалар еңбек жігерін сезінеді және нәтиже алу үшін сондай жігер жұмсаудың қажет екенін түсінеді. Еңбек сүйгіштік дегеніміз ерікті күш қайратты, қиыншылықтардан қаймықпай, тапсырылған істі ақырына дейін алып бара білуді қамтитынын сезіне бастайды. «Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы» әрбір жас тобындағы балалар меңгеруге тиісті еңбек дағдыларымен іскерліктердің көлемін ашып береді. Мәселен, мектепке дейінгі сәби балаларда шаруашылық тұрмыстық еңбек дағдылары мен іскерліктерін қалыптастырған кезде тәрбиеші оларға ойыншықтарды ылғал шүберекпен сүртуді қуыршақтардың көйлегін шайуды т.с.с. үйретеді. Естияр топтағы балалар ойыншық сүрткен шүберектерді шайып сығады. Қуыршақтың көйлектерін сабындап жуады. Балаларға еңбек іскерліктерін үйретудің мазмұны мен бірізділігін белгідей отырып, тәрбиеші олардың жас ерекшелігін, ұсынылып отырған еңбектің мазмұнына шамасы келетін-келмейтінін, оның тәжірибелік құндылығын, сондай-ақ оны ұйымдастыруға қойылатын санитарлық гигиеналық талаптарыд ескеруге тиіс. Балалар өсіп, дамыған сайын олардың еңбек қызметінің сапасына ұйымдастыру дәрежесіне қойылатын талап күшейтіле береді, орындалатын жұмыстың мөлшері ұлғайтылып, қарқыны тездетіледі. Еңбек дағдысына үйрету барысында тәрбиеші балалардың бойында шамасы келетін нәрсенің бәрін өз бетінше дұрыс орындау ынтасын қалыптастырады, қажет болғанда дереу барып көмектесіп отырады. Мектепке дейінгі балалардың ұсынылған істі дербес орындауда сәтсіз әрекет жасап, содан қапаланып қалуына жол беруге болмайды. Өйткені мұндай жағдайда бала өз күшіне сенбеушілік және еңбектенуге құлықсыздық пайда болады. Қайта, керісінше, баланың дербестік көрсетуге тырысқан әрбір әрекетін көтермелеп отыру оның қиыншылықты жеңуіне көмектеседі, өзінің іскерлігі ны қуаныш сезіміне бөлейді, еңбекті сүйе бастайды. Мектепке дейінгі балаладың бақшасындағы еңбегі негізгі үш формада: тарсырма беру, кезекшілік, ұжымдық еңбек іс-әрекеті формаларында ұйымдастырылады. Тапсырма беру – балалардың жас және жеке-дара ерекшеліктерін, тәжірибесін, сондай-ақ тәрбиелік міндеттерді ескере отырып, тәрбиеші оқтын-оқтын бір немесе бірнеше балаға берілетін тапсырма. Тапсырма қысқа немесе ұзақ мерзімді, жеке-дара немесе жалпы, қарапайым (күрделі емес бір нақты әрекеттен тұратын) немесе жүйелі әрекеттердің тұтас тізбегін қамтитын неғұрлым күрделі болуы мүмкін. Еңбек тапсырмаларын орындау балалардың еңбекке ықласын, тапсырылған іске жауапкершілік сезімін қалыптастыруға көмектеседі. Бала істі ақырына дейін жеткізіп, тапсырманың орындалғаны туралы тәрбиешіге хабарлау үшін алаңдамай, мұқият істеуге, ерік күшін көрсетуге тиіс болады. Кезекшілік - балалар еңбегін ұйымдастырудың формасы, ол баланың ұжымға қызметкөрсетуге бағытталған жұмысты міндетті түрде орындауын көздейді. Балалар рет-ретімен кезекшіліктің алуан түріне тартылады, бұл олардың еңбекке үнемі қатысуын қамтамасыз етеді. Кезекшілерді тағайындау және алмастару күн сайын жүргізіледі. Кезекшіліктің тәрбиелік маңызы зор. Ол баланың үжым үшін керекті белгілі бір істерді міндетті түрде орындауына жағдай туғызады. Бұл балаларды ұжым алдында жауапкершілікке, қамқоршыл болуға, сондай-ақ оның жұмысының барлығы үшін қажетті екенін түсінуге тәрбиелейді. Мектепке дейінгі балалардың еңбек қызметін ұйымдастыруда адамгершілік тәрбиесі міндеттерін шешуге зор көңіл бөлінеді. Педагог балаларға олардың орындап жатқан ісінің коллектив үшін маңызды екенін ұғындырады, өз жұмысын уақытылы атқарып шығуға, маңайындағыларға қамқорлық жасауға ұмтылатын етіп тәрбиелейді. Ол кезекшілерге өзінің көмекшілері ретінде қарайды, міндеттерін уақытылы орындағаны үшін алғыс айтады, барлық балаларды кезекшілердің еңбегін құрметтеуді үйретеді. Балалар жеткілікті іскерлік, ептілік көрсетуге, қойылған талаптарды саналылықпен орындайтын болуыға тиіс. Балалардың қоғамдық еңбекке үнемі қатысуы олардың ұжымда тату еңбектеніп, өз мүддесімен жолдасына көмектесе білу қасиетін қалыптастыруға мүмкіндік береді [9. б. 220-229]. 5. Экогологиялық тәрбиенің әдістемесі. Тәрбиенің құрамдас бөліктерінің бірі – экологиялық тәрбие. Табиғатты қорғау, оның ресурстарын тиімді пайдаланудың маңызды бағыттарының бірі - экологиялық тәрбиенің педагогикалық аспектісі. Осы педагогикалық аспектіні жүзеге асыру міндетін алға қоя отырып, экологиялық білім және тәрбие қалыптасады. Экологиялық тәрбие – табиғатты қорғау қажеттігін түсіндіру, жауапкершілігін, белсенділігін тәрбиелеу, табиғат байлықтарын ұқыпты, орынды пайдалануды үйрету жөніндегі білім, дағды, іскерлікпен қаруландыру, экологиялық мәдениетін қалыптастыру. «Экологиялық тәрбие» проблемасы – таным процесінің өзегі (ядросы). Адам бойында - оның табиғи-рухани жеке тұлғалық бірлігі болып саналатын, оның табиғатқа қарым-қатынасының әлуметтік мәнді экологиялық тиімді жолдарына қаруландыратын өзекті мәселе. Азаматтық тұлғасына рухани-адамгершілік сипат беретін күш. Педагогикада «табиғат қорғау білімі мен тәрбиесінің» орнына «экологиялық білім мен тәрбие» терминдері қолданылатыны айтылды. Олардың негізгі мақсаты: «адамның барлық әрекеттерінде қоршаған ортаға деген жауапкершіліктің пайда болуын қамтамасыз ететін көзқарастар мен идеялар, ғылыми білімдер жүйесін қалыптастыру». Экологиялық тәрбиенің мақсаты – оқыту әрекеті кезінде пайда болған түрлі пәндерді оқи отырып экологиялық білімдерін байыту, баланың экологиялық тәрбиелік деңгейін көтеру. Экологиялық тәрбиеліліктің негізгі көрсеткіштері: - балалардың қазіргі экологиялық проблемаларды түсініп қабылдауы; - табиғат қорғауға деген жауапкершілік; - белсенді табиғат қорғау әрекетінің болуы; - табиғатқа деген сүйіспеншілік сезім; - табиғат әсемділігін көру білу; - табиғаттың әсемдігіне сүйсіну. Экологиялық тәрбие тәрбиенің құрамдас бөлігі бола отырып олармен тығыз байланыста жүзеге асады. Жалпы тәрбие процестері өзара байланыста бір-бірін толықтырып, біртұтас тәрбие процесін құрайды. Балаларда болатын түрлі әрекеттердің (оқу, ойын, еңбек, таным, т.б.) өзара байланысы экологиялық тәрбие жүйесін құрайды. Бұл жүйенің мақсаты: - балаларда білімнің, ойлаудың, сезім еркінің бірлігі ретінде экологиялық сананы дамыту; - балаларда экологиялық мәдениетті қалыптастыру; Экологиялық тәрбие процесіде, сонымен қатар бұқаралық ақпарат құралдарының маңызы зор. Газет, журнал, ғылыми мақалалар, радио-теледидар балаларда экологиялық сана қалыптасуына зор ықпал етеді. Осындай түрлі әрекеттерді үйлесімді түрде үздіксіз жүргізсе, экологиялық тәрбиелі қоғам азаматын қалыптастырады. Экологиялық тәрбие құрылымы: -мақсаты, міндеті, принципі; -мазмұны; -әдісі, формасы, құралы; -жүргізу жағдайы; -нәтижені енгізу жолы [9. б. 31-33]. Бақылау сұрақтары: 1. Еңбек тәрбиесінің бала өміріндегі рөлі қандай? 2. Баланы еңбек тәрбиесіне тәрбиелеу жолдарына сипаттама беріңіз. 3. Экологиялық тәрбие беруді ұйымдастыру жолдары қандай? 4. Экологиялық тәрбие құрылымы қандай? жүктеу/скачать 313,97 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|