§3. Д¦НИЕЖ¦ЗIЛIК МИГРАЦИЯЛЫ?

33
дамуымен,  халы?тарды?  ?лы  ?оныс  аударуымен,  ?лы 
географиялы? ашулармен, индустрияны? дамуымен (XIX-
?.-?  басында)  байланысты  болды.  К?шi-?он  т?р?ылы?ты 
халы?ты?  да,  к?шiп  кетушiлердi?  де  т?рмыс  де?гейiне, 
халы?ты?  ж?не  ?леуметтiк  ??рылымына,  ?оныс-тануына, 
этникалы? ??рамыны? ?згеруiне  елеулi ы?пал етедi. 
Т?ра?ты  т?р?ылы?ты  мекенiнi?  т?пкiлiктi  ауысуына 
байланысты ?айтып оралмайтын к?шi-?он; жылды? белгiлi 
бiр  кезе?iнде  орын  ауыстырумен  байланысты  уа?ытша 
к?шi-?он; жылды? белгiлi бiр кезе?iнде орын ауыстырумен 
байланысты байланысты маусымды? к?шi-?он, бас?а жердегi 
ж?мыс,  о?у  орындарына  ?дайы  ?рлi-берлi  ж?рiп-т?ратын 
?атынамалы к?шi-?он, елден сырт жерге к?шiп кету, елге 
к?шiп  келу  т?рiндегi  халы?аралы?  немесе  сырт?ы  к?шi-
?он, ел iшiндегi ?оныс аударумен байланысты iшкi к?шi-?он 
т?рлерiне ажыратылады. Ал iшкi к?шi-?он ауыл хал?ыны? 
к?шi-?оны  ж?не  ?ала  хал?ыны?  к?шi-?оны  т?рлерiне 
ажыратылады.
?азiргi кездегi ?рт?рлi миграциялы? а?ымдар, миграция-
лы?  ?оз?алыстарды?  болуы  саяси  факторлар?а  тiкелей 
байланысты. Жа?а мемлекеттi? ??рылуы, шекараны? ?згеруi, 
?лт-азатты? ?оз?алыс, саяси-экономикалы? ?алыптасу, т.б. 
Миграция  сондай-а?  дiни  а?ым?а  да  байланысты  болып 
жатады.
Миграциялы?  ?оныс  аударуды?  жо?ар?ы  легi  екiншi 
д?ниеж?зiлiк кезiнде болды. Батыс Еуропа елдерiнен халы?ты 
бейбiт елдерге эвакуациялау ж?рдi. А?Ш, Австралия, Канада 
ж?не Еуропа елдерiнен ?лыбритания, Франция?а, Бельгия?а 
?оныс  аударды.  КСРО-ны?  со?ыс  бол?ан  айма?тарынан 
Орталы?  Азия  мемлекеттерiне  эвакуацияланды.  КСРО-
ны?    шы?ыс  аудандарында?ы  халы?  саны  25  млн.  адам?а 
к?бейдi.
КСРО ж?не Польша, Чехословакия, Болгария, Румыния, 
Венгрия ж?не Югославия, Югославия ж?не Италия арасында 
этникалы? топтарыны? к?шi-?он саясаты ж?рдi. 1950–1961 
жж. Болгарияны? т?ркi тiлдес халы?тары Т?ркия?а ?оныс 
аударды, ал Т?ркияда?ы болгар этникалы? тобы ?з отанына 
?айтты. Сондай-а?, со?ыс жылдарынан кейiн О?т?стiк Батыс 
Азиядан, Солт?стiк Африкадан, О?т?стiк Еуропадан онда?ан 
мы? армян Армения республикасына ?айтып оралды.  

34
Германия мемлекетiнi? екiншi д?ниеж?зiлiк со?ыста?ы 
же?iлiсiнен кейiн 10 млн. немiс Польшадан, Чехословакиядан 
?з  Отанына  ?айтарылды.  Ал  Польша?а  5  млн.  поляк, 
Чехословакия?а 2 млн. 300 мы? чех келiп ?оныстанды. 1945–
1947 жылдардан 1956 жыл?а дейiн ?ытай ж?не Кореядан 
Жапония?а  жапондарды?  жаппай  ?айтып  оралуы  ж?рдi.  
Британ  империясыны?  б?рын?ы  отарлары  ?ндiстан  мен 
П?кiстан егемендiк ал?аннан кейiн, Бангладеш П?кiстаннан 
б?лiнiп шы?ты. Сол себептi П?кiстан мен ?ндiстан арасында 
18 млн.  м?сылмандар мен индустар арасында ?оныс аудару 
ж?рдi.
Таяу Шы?ыста да миграциялы? ?оз?алыс елеулi болды. 
1948 ж. Израиль мемлекетi ??рыл?аннан кейiнгi 4 жыл iшiнде 
б?л мемлекетке 700 мы?нан астам еврей Еуропадан, Азия 
ж?не Африканы? араб мемлекеттерiнен келiп ?оныстанды. 
1948 ж. Араб-Израиль со?ысы ?серiнен 730 мы??а жуы? араб 
Израильдан ж?не арабтар шап?ыншылы? жаса?ан жерлерден 
?ашып шы?ып, к?ршi мемлекеттерде ?оныс-танды. А?Ш, 
Канада, Австралия, Жа?а Зеландия, О?т?стiк Американы? 
кейбiр  мемлекеттерiне  эми-гранттар  легiнi?  а?ылуына 
байланысты ?оныстанушыларды шектеуге за? ?абылданды. 
За?  т?рiндегi  шектеулерге  ?арамастан  б?л  мемлекеттерге 
эмигранттарды?  келуi  басым  болды.  Елде  ж?мыссызды? 
к?бейдi. Еуропа елдерiнен 1921–1930 жж. 5 млн. 900 мы? адам 
эмиграцияланса, 1931–1939 жж. 1 млн. 200 мы? адам ?ана, 
со?ыс жылдарынан кейiн 11 мы? адам ?оныс аударды. Еуропа 
эмигранттарыны?  негiзгi  тобы  Америка?а  ?оныстанды. 
1946–1982 жж. Германия, ?лыбритания, Италиядан А?Ш-
?а 3 млн. 300 мы? адам ?оныстанса, Канада?а ?лыбритания, 
Италия, Германия, ?идерландиядан – 2 млн.-н астам адам, 
Аргентина?а Италия мен Испаниядан 1 млн. адам, Бразилия?а 
Португалия, Испания, Италиядан 800 мы? адам, Венесуэлла?а 
Италия, Испаниядан 500 мы? адам ?оныстанды.
1946–1982 жылдары Австралия?а Еуропадан 1 млн. 700 
мы? адам, Жа?а Зеландия?а Еуропадан 260 мы? адам ?оныс 
аудар?ан.
Вест-Индиядан  мулаттар  мен  негрлер,  Батыс  Африка 
елдерiндегi  негрлер,  ?лыбританияны?  б?рын?ы  отар 
жерлерiндегi  ?ндiлер  мен  т.б.  топтар  Батыс  Африкадан 
арабтар  Франция?а  ?арай  эмиграцияланса,  ?лыбритания, 

35
?идерланды ж?не ФРГ-дан иммигранттар О?т?стiк Африка 
республикасына  экономикалы?  саясатпен  келдi.  Азия 
елдерiнен жапондар, ?ытайлар, индоазиялы?тар, филлипиндер 
А?Ш-?а ?арай ?оныстанды.
Со?ыс жылдарынан кейiнгi саяси ?згерiстерге байланысты 
Еуропа елдерiнен кеткен иммигранттар орны, сол елге келген 
?андастары есебiнен толы?а т?стi. Мысалы, ?лы-британия?а 
?ндiстан,  Пакистан  ж?не  бас?а  отар  мемлекеттердегi 
а?ылшындар  ?з  отанына  ?айтып  оралды.  Индонезиядан 
голланды?тар  Голландия?а,  Алжир  мен  Мароккадан 
француздар Франция?а, Эфиопиядан, Ливиядан, Африканы? 
бас?а  да  мемлекеттерiнен  итальянды?тар  Италия?а, 
Ангола,  Мозамбиктен,  Гвиней-Бисаудан  португалды?тар 
Португалия?а оралды.
?ылыми-техникалы?  революция  да  халы?  ?оз?алысын 
?ар?ындатты. А?Ш-та ?оныстандыру саясатыны? жа?а т?рi 
пайда  болды.  Жо?ар?ы  д?режелi  мамандарды  (?алымдар, 
бiлiктi  техниктер)  жоспарлы  т?рде  ?оныстандырды.  Тiптi 
б?л саясатты? негiзi 1930 жылдардан басталды. 1960 жылдан 
бастап 1980 жыл?а дейiн дамушы елдерден А?Ш, Канада, 
?лыбритания?а 300 мы?нан астам жо?ар?ы квалификациялы 
мамандар  саясатпен  ?оныс  аударылды.  Б?л  саясат  Азия, 
Африка интеллигенция к?штерiне керi ?серiн тигiздi.
1960–80  жылдары  б?рын?ы  ФРГ,  Франция,  Бельгия, 
Швецария  сия?ты  Батыс  ж?не  Солт?стiк  Еуропаны? 
мемлекеттерi  миграция  мемлекеттерi  ретiнде  танылды. 
Б?л  мемлекеттерге  келген  маманды?ы  жо?  ж?мысшылар 
саныны? ?зi 10-14 млн. адам?а жеткен. Б?л мемлекеттерге 
Италия,  Греция,  Югославия,  Испания,  Португалия,  тiптi 
Т?ркиядан да иммигранттар келiп жатты. Оларды? к?бi атал-
?ан мемлекеттерде ж?мыс iстеу ма?сатымен келгендер. 1980 
ж. басында б?рын?ы ФРГ мемлекетiнде 4,5 млн. иммигрант 
т?р?ан (оларды? к?бi Т?ркия, Италия, Югославия, Греция), 
Францияда  –  4  млн.  (Италия,  Испания,  Португалиядан), 
Швецарияда  1  млн.  астам  (оларды?  негiзгi  басым  б?лiгi 
итальянды?тар).
Континентаралы?  миграция  негiзiнен  Африка 
мемлекеттерiне  т?н,  себебi  Африканы?  к?птеген 
мемлекеттерiнде рассалы? басыну, саяси ?удалау н?тижесiнде 
?аш?ындар мен бос?ындар к?п.

36
А?Ш-та  мерзiмдiк  мексиканды?  иммигранттар  саны 
жылына 1 млн. адам?а жетiп отырады. Мерзiмдi иммигранттар 
ауылшаруашылы? нау?аны кезiнде келедi.
Мерзiмдiк иммигранттарды? бiр б?лiгi т?пкiлiктi т?р?ын 
болып  ?алады.  А?Ш-ты?  арзан?ол  ж?мысшылар  санын 
пуэрториканды?тар толы?тыр?ан. Оларды? к?бi ?ью-Йорк 
ж?не  т.б.  бас?а  ?алалар?а  ж?мыс  iздеп  келгендер.  1975 
жылдан 1980 жыл?а дейiн А?Ш-та?ы испанды? иммигранттар 
саны 11,5 млн.-нан 14,6 млн.-?а дейiн жеткен.
1970 жылдарда А?Ш-та?ы иммигранттарды? 85-95%-ы 
еуропалы?  иммигранттар  бол?ан.  Ал  1950-1970  жылдар 
арасында А?Ш-та еуропалы? иммигранттар саны 34,2%-ды, 
Американы?  бас?а  мемлекеттерiнен  келген  иммигранттар 
42,1%-ды, азиялы? иммигранттар 21,0%-ды ??ра?ан едi.
Экономикасы  т?мен  дамы?ан  елдерде  иммиграция 
к?рсеткiшi  де  т?мен  болады.  Мысалы,  О?т?стiк  Африка 
Республикасы, Зимбабве, Гана, Пiл с?йегi жа?алауы мемлекетi 
ж?не  Судан?а  к?ршi  Африка  мемлекеттерiнен  уа?ытша 
?оныстану?а  2  млн. иммигранттар  келедi.  Жалпы  Африка 
мемлекетiнде иммигранттар саны 6 млн.-дай ?ана.
О?т?стiк Батыс Азияда?ы Араб мемлекеттерiне Ливаннан, 
Сириядан,  О?т?стiк  Азиядан  м?най  ?ндiру  ж?мыстарына 
келедi.
3.2  ?аза?станда?ы миграциялы? а?ымдар
?аза?  хал?ыны?  ежелгi  замандардан  берi  келе 
жат?ан  к?шпелi,  жартылай  к?шпелi  т?рмыс-тiршiлiгi, 
мал  шаруашылы?ыны?  дамуына  байланысты  жайылым 
жа??ыртып отыруы, жазда жайлау?а, ?ыста ?ыстау?а к?шiп-
?онуы, ?аза? жерiнде маусымды? к?шi-?онны? дамы?анды?ын 
к?рсетедi. 
X V – X V I I I   ? а с ы р л а р д а   ? а з а ?   х а л ? ы   т ? р л i 
шап?ыншылы?тарды басынан ?ткердi, “а?табан ш?бырынды, 
ал?ак?л  с?лама?а”  ?шырап,  атамекенiнен  ?дере  к?шiп, 
м?жб?рлiктен  к?ршi  елдерге  ?оныс  аударды.  XIX  ?.-ды? 
2-жартысы XX ?.-ды? басында Ресей империясыны? отарлау 
саясатымен ?аза? жерiне орыс ?оныстанушыларды? келуi артты. 
XVIII–XIX ??. ?аза? хал?ыны? патшалы? отаршылды??а ?арсы 

37
?лт-азатты? ?оз?алыстары, 1917 жыл?ы а?пан буржуазиялы?-
демократиялы? ж?не ?азан т??керiстерi, ?аза?станда Ке?ес 
?кiметiнi? орнауы, 1918–1920 жылдарда?ы азамат со?ысы, 
1920–1921  жылдарда?ы  ашаршылы?,  ?жымдастыру  т.б. 
ке?естiк саясаттар ?аза?стан жерiндегi к?шi-?онны? саяси 
себептерi едi. Б?л кезе?дерде талай ?аза?тар ?анды ?ыр?ын 
мен ашты?тан бас сау?алап, атамекенiнен ауа к?штi. 1928 –1930 
жж. бай-кулак ретiнде т?ркiленген ау?аттылар атамекенiнен 
аластатылып, жер аударылды. 
?аза?стан аума?ы ке?естiк  империяны? бас?а айма?тарынан 
жер аударыл?ан шаруаларды?, саяси т?т?ындарды? мекенiне 
айналды. Жаппай к?штеп ?жымдастыру кезе?iнде ?аза?тар?а 
?арсы геноцидтiк саясатты? ж?ргiзiлуi салдарынан ?аза? хал?ы 
ашаршылы??а ?шырап, ?ырыл?ан з?лмат жылдарда (1931–
1933 жж.) 1 млн.-нан астам ?аза? ата ж?ртынан ауып кеттi, 
оларды? 616 мы?ы тарихи отанына  ?айтып оралмады. Олар 
бас?а шет мемлекеттердi? ?аза? диаспорасын ??рады. Екiншi 
д?ниеж?зiлiк  со?ыс  жылдары  (1939–1945)  т?т?ындал?ан, 
Еуропа  елдерiндегi    ?арсыласу  со?ыстарына  ?атыс?ан, 
Т?ркiстан легионында бол?ан к?птеген ?андастарымыз шет 
мемлекеттерде ?алып ?ойды. 
1937 жылды? к?зiнен тоталитарлы? саясатты? ??рбанына 
айнал?ан т?тас халы?тар ?з ж?ртынан ?аза? жерiне к?штеп 
к?шiрiлдi. Атап айт?анда, 1937 ж. ?аза?стан?а  Маньчжурия 
?лкесiнен  102  мы?  корей  ?оныс  аудару?а  м?жб?р  болды. 
1938–1944 жж. ?аза? жерiне Кавказдан чечендер, ингуштар, 
балкарлар, ?арашайлар, ?ара те?iздi?  солт?стiк жа?алауынан 
?ырым  татарлары,  месхед-т?рiктер,  поляктар,  болгарлар, 
к?рдтер,  Едiл  бойынан  немiстер,  1947–1952  ж.  мы?да?ан 
латыштар,  эстондар,  батыс  украиндар  ?аза?  жерiне 
депортацияланып,  т?пкiлiктi  ?оныстандырылды.  1953  ж. 
еврейлер,  абхаздар  жер  аударылды.  1953–1955  жж.  ты? 
игеру  деген  желеумен  ?аза?стан  жерiне  ?зге  ?лттарды? 
миллионда?ан  ?кiлдерi  к?шiп  келдi.  С?йтiп,  ке?естiк 
тоталитарлы? саясатты? салдарынан байыр?ы ?лт – ?аза? 
хал?ы  ?з жерiнде азшылы??а ?шырап,  ?аза?стан 130-дан 
астам этникалы? топ ?кiлдерi т?ратын “интернационалды?” 
мекенге  айналды.  Ал  5  млн.-нан  астам  ?аза?  диаспорасы 
шет жерде мекендедi. ?аза?стан т?уелсiздiкке ?ол жеткiзiп, 
егемендi  елге  айнал?ан  XX  ?.-ды?  90-жылдарынан  бастап 

38
со??ы он бес жыл iшiнде к?шi-?он жа?аша сипат алды. 
?аза?стан  Республикасыны?  1992  ж.  26  маусымда 
?абылдан?ан  “К?шiп  келу  туралы”  ж?не  1997  ж.  13 
желто?санда ?абылдан?ан “Халы?ты? к?шi-?оны туралы” 
за?дары  к?шi-?он  саласында?ы  ?о?амды?  ?атынастарды 
реттеп, к?шi-?он ?дерiстерiнi? ???ы?ты?, экономикалы? ж?не 
?леуметтiк негiздерiн белгiледi. С?йтiп, ?зiнi? тарихи отанына 
?айтып оралатын адамдар мен отбасылар ?шiн жа?а жерде 
?ажеттi тiршiлiк жа?дайларын жасау м?селесiн мемлекеттiк 
т?р?ыда  шешу  iсi  ?ол?а  алынды.  Осы?ан  орай  ?аза?стан 
Республикасыны?  К?шi-?он  ж?не  демография  ж?нiндегi 
агенттiгi, Д?ниеж?зi ?аза?тарыны? ?ауымдасты?ы сия?ты 
мемлекеттiк  ж?не  беймемлекеттiк  мекемелер  ??рылды, 
шет ж?рттан атаж?ртына к?шiп келетiн оралмандар?а жыл 
сайын ?сiп отыратын квота белгiленiп, оларды? белгiленген 
айма?тар?а ?оныс теуiп жай?асуы ?шiн мемлекеттiк ж?не 
жергiлiктi  бюджеттерден  ?аржы  б?лiнiп  т?ратын  болды. 
Сондай-а?,  ?аза?стан?а  м?жб?рлi  жа?дайда  к?шiп  келiп, 
т?ра?тап ?ал?ан к?птеген ?лт ?кiлдерi ?здерiнi? атаж?ртына 
к?шiп бару?а м?мкiндiк алды.
?аза?станда со??ы жылдары е?бек к?шi-?оны да ?суде. 
2005 жылды? бiрiншi жартысында ?аза?стан Республикасына 
11298 шетел мамандары келген, б?л былтыр?ы жылды? тиiстi 
к?рсеткiшiнен  шамамен  5  мы?  адам?а  арты?.    Шетелдiк 
ж?мыс  к?шiн  пайдалану  аясы  негiзiнен  ??рылыс    (2005 
жылды? бiрiншi жарты жылды?ында?ы есеп бойынша 53%), 
ауылшаруашылы?ы (17%), тау-кен ?ндiрiсi (13,3 %) болып 
табылады.  
К?шi-?он  квотасы,  к?шi-?он  ?лестемесi  дегенiмiз 
атаж?рт?а к?шiп келушi шетж?ртты? ?аза?тарды? ?аза?стан 
?кiметi  белгiлеген  жыл  сайын?ы  м?лшерлi  саны.  Т?рлi 
себептермен шет жерлерде 5 млн.-дай этникалы? ?аза? т?рады. 
?аза? диаспорасыны? тарихи отанына ?айтып оралуы м?селесi 
?ткен ?асырды? 90-жылдарынан бастап ?кiмет де?гейiнде 
шешiле бастады. Содан берi ?аза?тарды шетелдерден бiрте-
бiрте ?айтаруды? мемлекеттiк ба?дарламасы жасалып, ж?зеге 
асырылып келедi. 
1991  ж.  18  ?арашада  ?азКСР  Жо?ар?ы  Ке?есiнi? 
шешiмiне  с?йкес  Республиканы?  Министрлер  Кабинетi 
“Ауылды? жерлерде ж?мыс iстеуге тiлек бiлдiрушi байыр?ы 

39
?лт адамдарыны? бас?а республикалардан ж?не шетелдерден 
?аза? КСР-ына к?шiп келуi т?ртiбi мен шарттары туралы” 
?аулы ?абылдады. ?аза?станны? т?уелсiздiгi жариялан?ан 
1991  ж.  желто?саннан  кейiн  ?аза?  диаспорасыны?  к?шi-
?оны м?селесiн шешуде жа?а кезе? басталды. 1992 ж. 26 
маусымда “К?шiп келу туралы” ?аза?стан Республикасыны? 
за?ы ?абылданды. 1993 ж. 15 с?уiрде республика президентi 
“К?шi-?он  квотасы  ж?не  Иран-Ислам  Республикасынан 
ж?не  бас?а  мемлекеттерден  отандастарымызды?  к?шiп 
келуiн ?йымдастыру ж?нiндегi шаралар туралы” ?аулы?а ?ол 
?ойды. Б?л шараларды мемлекет тарапынан ба?ылау ?шiн 
республикада 1997 ж. К?шi-?он ж?не демография ж?нiндегi 
агенттiк ??рылды. 
1997 ж. 13 желто?санда ?абылдан?ан “Халы?ты? к?шi-
?оны  туралы”  за?ы  ?аза?станда  к?шiп  келу  саласында?ы 
?о?амды? ?атынастарды реттейдi, к?шi-?он процестерiнi? 
???ы?ты?,  экономикалы?  ж?не  ?леуметтiк  негiздерiн, 
сондай-а? ?зiнi? тарихи отанына ?айтып орал?ан адамдар 
мен  отбасылар  ?шiн  жа?а  жерде  т?рмыс  жа?дайларын 
жасап, тiршiлiкке бейiмделу жолдарын ай?ындады. Осы за? 
негiзiнде ?кiмет к?шiп келушiлерге жан-жа?ты к?мек к?рсету, 
?ам?орлы? жасау шараларын белгiледi. 1991 жылдан 2000 
жыл?а дейiнгi кезе? аралы?ында ?аза?стан?а 41 мы? отбасы 
к?шiп  келдi,  оларда?ы  жан  басы  176  мы??а  жуы?,  соны? 
iшiнде Мо??олиядан 63,5 мы?, Ираннан 4,8 мы?, Т?ркиядан 
2,4 мы?, ТМД елдерiнен 103 мы?дай адам келдi. 
1993 жылы иммиграция квотасы 10 мы? отбасы болса, 
1994 жылы – 7 мы?, 1995 жылы – 5 мы?, 1996 жылы – 4 
мы?,  1997  жылы  –  2,2  мы?,  1998  жылы  –  3  мы?,  1999  – 
2000 жылдары –  500, 2001 жылы – 600 отбасын ??ра?ан.  
Б?л к?рсеткiш 1993 жыл?а ?ара?анда 2001 жылы к?шi-?он 
квотасыны? 10 есеге дейiн ?ыс?ар?анын а??артады. Кейiнгi 
жылдары к?шi-?он квотасыны? м?лшерi к?бейiп, жо?ар?ы 
?ар?ын алуда.  Кейiнгi уа?ытта ?аза?стан ?кiмет белгiлеген 
к?шi-?он саясатына с?йкес к?шi-?онны? о? сальдосына ?ол 
жеткiздi. 2004 жылы 10 мы? отбасына, 2005 жылы 15 мы? 
отбасына квота б?лiнген. 2005 жылды?  бiрiншi то?санында 
?аза?стан ?шiн ол 14 148 адам болды. Елiмiзге 37 853 адам 
келдi. 2006 жыл?ы ?а?тар-шiлде айларында ТМД елдерiмен 
арасында?ы о? к?шi-?он сальдосы – 17825 болды. Б?л ретте 

40
ТМД елдерiнен жалпы келгендер саныны? 60% ?збекстаннан 
орал?андар. 
1991 жылдан бастап 2005 жыл?ы 1 шiлдеге дейiнгi кезе?де 
?аза?стан  Республикасына  барлы?ы  110  591  оралмандар 
отбасы (433 101 адам) келдi. Квотадан тыс к?шiп келушiлер 
де  к?п.  Мысалы,  1999  жылы  ?аза?стан?а  к?шiп  келген 
2668 отбасыны? 280-i квотамен, 2388-i квотадан тыс, 2000 
жылы к?шiп келген 5490 отбасыны? 458-i квотамен, 5032-i 
квотадан  тыс  келгендер.      2005  жылды?  бiрiншi  жарты 
жылды?ында оралмандар иммиграциясыны? квотасына 12 
666 отбасы – жа?ын ж?не алыс шетелдерден 73 507 адам 
енген, олармен ?атар квотадан тыс та?ы 3 000 отбасы келген.  
?аза? репатриаттары иммиграциясыны? квотасыны? пайыз?а 
ша??анда?ы ?оз?алысы келесiдей: 1993 жылы – 66,6%, 1996 
жылы – 63,6%, 1997 жылы –  56%, 1998 жылы – 53,4%.       
Демография  ж?не  миграция  агенттiгiнi?  м?лiметi 
бойынша 1991 – 2000 жылдар аралы?ында республикамыз?а 
42 387 ?аза? отбасы немесе 183 652 оралман к?шiп келген. 
Оларды?   60%-ы  ТМД елдерiнен келгендер: ?збекстаннан  – 
62 737 адам, Т?ркмениядан – 22 055 адам, Т?жiкстаннан – 10 
476 адам, Ресейден – 8490 адам ж?не т.б. Шетелдерден келген 
репатрианттар?а келер болса? Мо??олиядан – 65 202 адам,  
Ираннан – 5030 адам, Т?ркиядан  – 3780 адам, Ау?анстаннан – 
1719 адам, ?ытайдан – 2214 адам, П?кiстаннан – 1102 адам, 
Сауд Аравиясынан – 81 адам ж?не т.б. 1991–2000 жылдар 
аралы?ында  к?шiп  келген  42  387  отбасыны?  20  289-ы 
1993–2000 жылдар?а негiзделген квота бойынша келгендер. 
Осы  жылдар  аралы?ында  Мо??олиядан  келген    ?аза? 
репатрианттар  шетелден  келген  репатрианттарды? 80%-н 
??рады.  1991–2000 жылдар аралы?ында тек Мо??олиядан 
33 887 отбасы келсе,
 
 тек 2000 жылы Мо??олиядан 54 090 
отбасы квотадан тыс к?шiп келген.
Мемлекеттiк  к?шi-?он  квотасыны?  жобасы  бойынша 
?азiргi кезде орта есеппен 20 000 отбасын  к?шiрiп ?келу 
к?зделген. Атаж?ртына ?айтып орал?ан оралмандар т?р?ын 
?йге, ж?мыс?а орналасу?а, республика азаматты?ын алу?а, 
тiршiлiк жа?дайына бейiмделуге, жерсiнуге байланысты т?рлi 
?иынды?тар?а тап болуда. Мемлекетiмiз к?шiп келушiлердi? 
жерсiну процесiн жа?сарту ?шiн т?рлi шаралар ?олданып отыр. 
К?шi-?он квотасы бойынша к?шiп келген  оралмандарды? 

41
жол ?аражаты, ?й ж?ктерiн тасымалдау шы?ыны т?ленедi, 
отбастарына т?р?ын ?й берiлiп, ?ркiмге бiр м?рте арнайы 
?леуметтiк к?мек к?рсетiлуде.   1991–1996 к?шiп келген 12,5 
мы?  ?аза?  отбасы  немесе  62126  адам  облыстар  бойынша 
келесiдегiдей  ?оныстандырылды:  ?ара?анды  облысына  – 
1922, Талды?ор?ан облысына  – 1676, Павлодар облысына 
– 1343, К?кшетау облысына – 1174, Семей облысына – 1151 
отбасы. 
1991–2001 жылдар аралы?ында ?аза?стан Республикасына 
орал?ан  оралмандар  отбасы  мен  оларды?  ?аза?стан 
?алаларына  ?оныстануы  келесiдегiдей:  Алматы  ?.  –  2369, 
Астана ?. – 1883, О?т?стiк ?аза?стан – 61232, Ма??ыстау 
–  33710,  Солт?стiк  ?аза?стан  –  4817,  Павлодар  –  10389, 
?останай  –  2679,  ?ызылорда  –  3434,  ?ара?анды  –  16401, 
Жамбыл – 18920,  Батыс ?аза?стан – 1023, Шы?ыс ?аза?стан 
– 12846, Атырау – 1054, Алматы – 25185, А?т?бе – 2964,  
А?мола – 15473. Жалпы 1992 – 2003 жылдары ?аза?стан?а  
79,2 мы? отбасы немесе 307,4 мы? оралман ?оныс аударып, 
оларды? 38,7 мы?ы – Алматы облысына, 25,5 мы?ы – Жамбыл 
облысына, 47,7 мы?ы – Ма??ыстау облысына, 96,1 мы?ы – 
О?т?стiк ?аза?стан облысына орналасты. 
Республикамыз?а  к?шiп  келушiлер  ?атарын  тек  ?ана 
?аза?тар ?ана емес, бас?а ?лт ?кiлдерi де ??райды. Оларды? 
50-55%-ы ?аза?тар, 24-27%-ы орыстар, 2-3%-ы украин, татар, 
?збектердi? ?лесiнде.  
К?шi-?он т?ртiбi за?ды? жоба ар?ылы ж?зеге асырылады.  
За?ды? жоба ар?ылы  уа?ытша немесе т?ра?ты мекендеу ж?не 
е?бек ету ?шiн ел iшiне, ел аума?ына шетел азаматтарыны? 
к?шiп  келуiн,  сондай-а?  ел  аума?ынан  бас?а  мемлекетке 
?оныс аударатын азаматтарды? к?шiп-?онуын реттейдi. 
?Р к?шi-?он т?ртiбi 1997 ж. 13 желто?санда ?абылдан?ан 
“Халы?ты? к?шi-?оны туралы” ?аза?стан Республикасыны? 
За?ына  с?йкес  (9-бап)  белгiленген.  К?шi-?он  т?ртiбiн 
белгiлейтiн  нормативтiк-???ы?ты?  актiде  келесiдегiдей 
м?селелер ай?ындал?ан:  к?шiп келушiлердi? шектiк саны 
аны?тал?ан;  к?шiп кетушiлердi? ?оныс аударатын елдерi 
к?рсетiлген;    к?шiп  келушiлердi  ?абылдау,  жай?астыру, 
жерсiндiру ?шiн ?олданатын ?ажеттi шаралар, олар ?оныс 
тебуге  тиiс  айма?тар,  та?айындал?ан  ж?рдема?ылар 
к?рсетiлген; оралмандар мен ?айтып келушiлерге арнал?ан 

42
же?iлдiктер ж?йесi жасал?ан. 
?Р  ?кiметi    мемлекет  iшiндегi    е?бек  рыногiн  ?ор?ау 
ма?сатымен ел аума?ында е?бек етуге тартылатын шетелдiк 
ж?мыс  к?шiне  жыл  сайын  ?лестеме  белгiлеп  отырады.  
Орталы? ат?арушы орган ж?мыс берушiлерге белгiленген 
?лестеме шегiнде шетелден ж?мыс к?шiн тарту?а р??сат, я?ни  
лицензия бередi.  Лицензия жасал?ан келiсiмшартты? (е?бек 
шартыны?) ?олданылу мерзiмiне орай берiледi.  
К?шi-?он  т?ртiбiн  реттеумен  айналысатын  ?кiлеттi 
орган ?з ??зыретi шегiнде елдегi к?шi-?он процесiне талдау 
жасап,  болжап  отыру?а  ж?не  м?ны  республика  ?кiметi 
мен жергiлiктi ат?арушы органдар?а хабарлау?а, к?шi-?он 
м?селелерi бойынша ба?дарламалы? шаралар мен нормативтiк 
актiлердi ?зiрлеп, iске асыру?а мiндеттi. Жергiлiктi ат?арушы 
органдар ?р жылды? 1 ?ырк?йегiне дейiн орталы? ат-?арушы 
орган?а  ж?мыс  берушiлердi?  алда?ы  жылы  елде  ж?мыс 
iстеуге  шетелдiк  ж?мыс  к?шiн  тарту  ?ажеттiгi  туралы 
негiздеменi ?сынады.  Мысалы, 1999 жылы  шетелден ж?мыс 
к?шiне тартыл?ан мамандарды?  53,1%-н  Т?ркия,  9,5%-н 
Венгрия, 6,7%-н Англия, 5,3%-н Ресей, 3,6%-н А?Ш, 2,6%-н 
?ытай, 19,3%-н бас?а елдер азаматтары ??ра?ан.  Осы жылы 
??рылыс мекемелерiне 6500, ?нерк?сiп орындарына 2500, 
?ызмет к?рсету орындарына 2000, бас?а ?рт?рлi орындар?а 
500 шетелдiк к?сiби мамандар тартыл?ан.
К?шiп-?онушыларды?  а?ымда?ы  есебi  iшкi  iстер 
органдарына  ж?ктелген,  олар  к?шiп  келушiлердi  т?р?ан 
орны  бойынша  тiркеуге  алады.  Бос?ындарды?  ???ы?ты? 
м?ртебесiн  аны?тау  ж?не  оларды?  ???ы?ты?  т?р?ыдан 
?ор?алуы ?шiн “Бос?ындарды? м?ртебесi туралы” Б??-ны? 
1951 ж. конвенциясын ?Р Парламентi 1998 ж. “Бос?ындар 
м?ртебесi  туралы    конвенция?а  ж?не  бос?ындарды? 
м?ртебесiне ?атысты хаттама?а ?аза?стан Республикасыны? 
?осылуы туралы” за? ?абылданды.
?аза?стан  Республикасыны?  ?рбiр  азаматыны?  ел 
аума?ынан тыс жерлерге кетуге ж?не елге кедергiсiз ?айтып 
келуге ???ы бар. ?аза?стан Республикасыны? кей азаматына 
“Мемлекеттiк  ??пиялар  туралы”  ?Р  за?ыны?  32-бабына 
с?йкес ел аума?ынан сырт?а кетуiне уа?ытша р??сат етiлмеуi 
м?мкiн.  Б?л  ж?нiнде  за?да  белгiленген  т?ртiппен  ша?ым 
жасау?а  болады.  Сондай-а?  “?аза?стан  Республикасыны? 

43
?лтты? ?ауiпсiздiгi туралы” ?Р за?ыны? 22-бабына с?йкес 
лауазымды? жа?дайына байланысты мемлекеттiк ??пияны 
??райтын  м?лiметтерге  ?олы  жететiн  адамдарды?  елден 
тыс-?ары жерлерде 5 жыл бойына т?ра?ты т?руына тыйым 
салынады. 
1970 жылды? басында жыл сайын?ы керi миграциялы?   
?сiм 30-40 мы? болса, 1989 жылы 100 мы? адам?а жеткен, 90-
жылдарды? басында ?аза?станнан (республикааралы? ж?не 
халы?аралы?) 130 мы? адам к?шiп кеткен. Оларды? жарты 
б?лiгiн орыстар мен украиндар ??раса, 10%-н белорустар, 
?ал?анын немiстер, гректер, еврейлер, т.б. ?лттар ??райды. 
90-шы жылдарды? ортасына ?арай Германия?а немiстердi? 
?оныс  аударуыны?  к?беюi  мен  республикадан  к?шетiн 
немiстердi? орташа ?лесi 40%-ды ??раса,  республикадан 
кететiн орыстар 53%-дан  40%-?а т?мендедi.
1989 жыл?ы жазда?ы Жа?а?зен о?и?асы б?кiл Ма??ыстау 
т?бегiн  ?амтыды.  Б?л  жерде  жергiлiктi  т?р?ындар  мен 
Солт?стiк Кавказдан келген тау халы?тарыны? (лезгиндер, 
чечендер, ингуштер, ?зербайжандар) арасында?ы ?лтаралы? 
шиеленiс 9 мы? таулы?ты? кетуiне себеп болады. 
1990 жылдары жалпы к?шi-?онны? к?шеюi жекешелендiру 
мен  нары?ты?  экономиканы?  салдарынан  ?леуметтiк, 
демократиялы?,  экономикалы?  жа?дайларды?  шиеленiсуi 
немесе шешiлуiне байланысты болды. ?ары?ты? ?атынас?а 
к?шкен ?тпелi кезе?де ауыл т?р?ындарыны? хал-ахуалыны? 
нашарлауы (дер кезiнде жала?ы бермеуi, ?ндiрiс заттары, азы?-
т?лiктi?, киiмнi? жетiспеуi), ?ала т?р?ындарыны? да?дарыс?а 
?шырауы  (т?р?ын  ?йлердi  жекешелендiру,  оны?  иесiз 
?алуы, су, электр, п?тера?ыларды? ?суi, онымен жала?ыны? 
с?йкессiздiгi) бай?алды. 1989 – 1990 жылдары Солт?стiк ж?не 
Орталы?  ?аза?станда?ы  ауылды?  жердегi  шы?ыс  славян 
халы?тарыны?  негiзгi б?лiгi облыс орталы?тары мен аудан 
орталы?тарына  орналасты.  ?емiстер  т?рiздi  поляктар  да 
жаппай ?з Отанына ?оныс аударды. 
1989 жылы барлы? этникалы? топтар сан жа?ынан нед?уiр 
?скен. ?аза?, ?й?ыр, ?збектердi? орташа ?лес салма?ы ?ссе, 
орыс,  немiс,  татар,  белорус,  украиндарды?  ?лесi  (0,7%)  
кемiген.
КСРО  ыдыра?аннан кейiн ?аза?станда т?ратын этникалы? 
топтар арасында к?шi-?он жо?ар?ы ?ар?ынмен ж?рдi десе 

44
болады.  Оларды?  к?бi  ?здерiнi?  тарихи  Отанына  ?айтып 
орала бастады. ?сiресе ?ндiрiс жасында?ылар арасында к?шу 
к?рсеткiшi  жо?ары.  Эмигранттарды?  басты  ба?ыты  ТМД 
елдерi  болып  табылады.  К?шi-?онны?  жо?ары  к?рсеткiшi 
1994 жыл?а с?йкес келедi. Б?л жылы ?аза?станда т?ратын 
этностарды? 480 мы?ы к?шiп кеттi.  
Оларды?  негiзгi  тобы    жа?ын  шетелдерге  –  Ресейге, 
Украина?а, Орта Азия республикаларына, ал алыс шетелдерден  
Германия?а, Израиль?а, Греция?а ?айтып орал?андар. Елiмiз 
егемендiк  ал?аннан  кейiнгi  этностар  арасында?ы  к?шi-
?он елiмiздi? этникалы? ??рамыны? ?згеруiне ?лкен ?сер 
еттi.  1990  жылдарды?  басында  ?аза?станны?  еуропалы? 
т?р?ындары  халы?ты?  те?  жартысын  ??раса,  2000-шы 
жылдары елiмiзде шы?ыс халы?тарыны? ?лес салма?ы басым 
болып,  60%-н  ??рады.  Оны?  53,4%-ы  ?аза?тарды?  ?лес 
салма?ында болды. 
2000-шы жылдары елiмiздегi ?аза?тар саны 22,9%  ?стi, 
к?рдттер саны  29,1%, д?нгендер саны 23,3%, ?й?ырлар саны 
15,9%, ?збектер саны  12%-?а  ?стi. Керiсiнше, ?лттарды? 
?з тарихи Отанына оралуы себептi,  ?аза?станды? гректер 
саны 72,5%-?а, лезгиндер – 66,6%-?а, немiстер – 62,7%-?а, 
т?рiкмендер – 53,5%-?а, украиндар – 37,5%-?а , орыстар – 26,1%-
?а  ?ыс?арды. 
1991 мен 2002 жылдар аралы?ында?ы 10 жылда миграциялы? 
а?ымнан ?аза?стан 2 миллион хал-?ын жо?алтты. Бiра? жыл 
сайын?ы  миграция  сальдосы  азаюда.  Реэмигранттарды? 
да, я?ни  к?шiп кетiп ?айтып келушiлер саны да ?суде. 2001 
жылы  республикамыз?а  Ресейге  к?шiп  кеткен  50  мы?нан 
аса орыс, 5 мы? немiс, 8 мы? украин ?айтып оралды.  К?шiп 
кетушiлердi? негiзгi денi жа?ын шетелдерге оралушылар. Б?л 
мемлекеттерге жалпы эмигранттарды?  77 %-ы  кеткен.

45
?аза?станда?ы миграциялы?  а?ым (2001 ж.)
7-кесте
Облыстар 
Келушiлер 
Кетушiлер 
Миграция 
 
 
 
сальдосы
?аза?стан 
308 572 
402 821 
-94249
А?мола 
15 681 
47 456 
-31775
А?т?бе 
12 556 
7 346 
-4790
Алматы 
25 291 
3 501 
-9910
Атырау 
4 471 
4 685 
-214
Батыс ?аза?стан 
16 046 
18 556 
-2520
Жамбыл 
14 784 
24 553 
-9769
?ара?анды 
21 312 
41 310 
-19998
?останай 
20 713 
44 259 
-23546
?ызылорда 
4 527 
9 714 
-5187
Ма??ыстау 
13 416 
8 096 
+5320
О?т?стiк ?аза?стан 
13 106 
20 343 
-7237
Павлодар 
17 149 
31 741 
-14592
Солт?стiк ?аза?стан 
9 707 
1 991 
-10212
Шы?ыс ?аза?стан 
27 960 
42 723 
14763
Астана ?. 
62 134 
10 911 
+51223
Алматы ?. 
29 719 
25 998 
+3721
 
ТМД елдерi арасында?ы миграция (2001 ж.)
8-кесте
Мемлекеттер 
Келгендер 
Кеткендер 
Миг. сальдсы +,-
         1 
        2 
         3 
               4
?аза?стан 
46 044 
102 375 
-56331
?зербайжан  
251 
134 
117
Армения 
85 
28 
57
Белоруссия 
387 
2353 
-1966

46
      
   1 
        2 
         3 
               4
?ыр?ызстан 
2092 
561 
1531
Молдавия 
88 
75 
13
Ресей 
22 496 
96 217 
-73721
Т?жiкстан 
425 
46 
397
Т?ркменстан 
2962 
49 
2913
?збекстан 
16 029 
1042 
14 987
Украина 
1134 
1826 
-692
Грузия 
95 
44 
51 
?аза?станны?  халы?аралы? к?шi-?он барысы 
(1991-2001 жж.)
 9-кесте
Жылдар 
К?шiп келушiлер 
К?шiп кетушiлер
1991 
170 787 
228 73
1992 
161 499 
317 760
1993 
111 082 
331 007
1994 
70 739 
477 068
1995 
71 137 
309 632
1996 
53 874 
229 412
1997 
38 067 
299 455
1998 
40 624 
243 663
1999 
35 425 
162 064
2000 
316 879 
156 800
2001 
49 300 
143 600 

47
Мигранттарды? ?лтты? ??рамы (2001 ж.) 
10-кесте
 
Келушiлер 
Кетушiлер 
Миграция 
 
 
 
сальдосы (+ -)
?аза?стан 
308 572 
402 821 
-94249
?аза?тар 
178 48 
162 118 
16030
Орыстар 
50 512 
118 162 
-67650
Украиндар 
8 104 
17 803 
-11875
Белорустар 
1 312 
3 213 
-1901
?збектер 
1 635 
1 320 
315
Грузиндер 
124 
133 
-9
?зербайжандар  969 
991 
-22
Литовты?тар 
89 
187 
-98
Молдавандар 
324 
590 
-266
Латыштар 
32 
61 
-29
?ыр?ыздар 
447 
206 
241
Т?жiктер 
311 
142 
169
Армяндар 
250 
393 
-143
Т?ркмендер 
51 
50 
1
Эстондар 
36 
115 
-79
Татарлар 
3 465 
5 899 
-2434
Еврейлер 
73 
334 
-261
?емiстер 
5 364 
33 978 
-28614
Гректер 
253 
206 
47
Д?нгендер 
253 
206 
47
?ытайлар 
153 
68 
85
Корейлер 
2  480 
2 575 
-95
Поляктар 
676 
1 487 
-811
Т?рiктер 
493 
285 
208
Бас?алар 
5 308 
5 229 
719
 
Со??ы  жылдарда  халы?аралы?  миграцияны?  а?ымы 
жо?ар?ы  ?ар?ынмен  ж?руде.  Б?л  процесс  ?аза?стан  ?з 
т?уелсiздiгiн алуынан кейiнгi болып жат?ан саяси-?леуметтiк, 

48
эконимикалы? ?згерiстер мен ?ар?ындаулар?а да байланысты. 
2000  жыл?ы    м?лiмет  бойынша,  осы  жылы  ?аза?станнан 
к?шiп кетушiлердi? 70%-ы Ресейге, 23%-ы Германия?а, 1%-ы 
Орталы? Азия?а,  1%-ы Украина?а, 1%-ы Израиль?а, 4%-ы 
бас?а елдерге ?оныс аудар?ан. Ал  2000 жылы ?аза?стан?а 
к?шiп  келушiлердi  саралайтын  болса?,  оларды?  57,5%-ы 
Ресейден,   30,4%-ы Орталы? Азиядан, 3,4%-ы Украинадан, 
1,6%-ы  Германиядан,  0,2%-ы  Израильдан,  6,8%-ы    бас?а 
елдерден ?оныс аудар?ан. 
Со??ы жылдарда?ы республикамызды? экономикасыны? 
т?ра?ты дамуына байланысты миграцияны? керi сальдосы азая 
бастады. 2003 жылды? ал?аш?ы жетi айында ?аза?станнан 
шетелге 203384 адам  т?пкiлiктi к?шiп кетсе, мемлекетiмiзге 
194809 адам т?пкiлiктi к?шiп келген, я?ни керi сальдо 8575 
адамды ??ра?ан.  Дегенменде, 1992–1999 жылдар аралы?ына 
?ара?анда  керi  сальдо  к?рсеткiшiнi?  т?мендегенi  белгiлi, 
жалпы, 1998 жылы миграцияны? керi сальдосы 203 мы? адам, 
2003 жылы 9,1 мы? адам болды. 
?аза?станны? ?азiргi миграциялы? жа?дайында?ы ?зектi 
м?селенi? бiрi “бос?ындар м?селесi” болып табылады. 
?аза?станда?ы миграциялы? системасында  бос?ындарды 
тiркеу мен олар?а ба?ылау жасау ?ызметi 1998 жылдан ?ол?а 
алынды.  Бос?ындар  м?селесiндегi  ?ызметтер  1951  жылы 
?абылдан?ан Бос?ындар статусы жайында?ы конвенция мен 
1967  жыл?ы  протокол?а  с?йкес  ж?зеге  асырылады.    1998 
жылдан берi Айма?ты? миграция бас?армасына ?лемнi? 11 
елiнен 2 мы??а жуы? адам тiркелiп, оларды? 1093-i “бос-?ын” 
ретiнде танылды. 
1999 жылдан бастап Б??-ны? Бос?ындар iсi ж?нiндегi 
Жо?ар?ы Бас комиссариатыны?  ?атысуымен ж?не Т?жiкстан 
Республикасыны? миграциялы? ?ызмет бас?армасымен бiрiге 
отырып, т?жiк бос?ындарды репатриациялау ба?дарламасы  
жасалды. Осы ба?дарлама н?тижесiнде 1999–2002 жылдар 
аралы?ында 2359 т?жiк ?з Отанына ?айтарылды, соны? iшiнде 
2002 жылы 638 т?жiк ?айтарылды. Миграция ж?не демография 
агенттiгiнi?  айма?ты?  ?ызметiнi?  ба?ылаушылары  кейiн 
оларды?  к?пшiлiгiнi?  ?аза?стан?а  ?айтып  орал?анды?ын 
аны?та?ан. 
2003 жылы Миграция ж?не демография агенттiгi  Б??-
ны? Бос?ындар iсi ж?нiндегi Жо?ар?ы Бас комиссариатымен 

49
келiсе отырып, ау?анстанды? 70 азаматты “бос?ын” ретiнде 
танып, республикамызда уа?ытша т?ру?а ?абылдады. 2003 
жылы  елiмiзде  662  за?ды  тiркелген  ау?анды?  “бос?ын” 
болды. Оларды? 262-i балалар, 134-i ?йелдер, 248-i ерлер.  
Бос?ындарды?  88%  Алматыда,  ?ал?андары  О?т?стiк 
?аза?стан облысында болды.  “Бос?ын” м?ртебесi бiр жыл?а 
берiлiп, одан кейiн ?айта ?аралады.  
1999–2002  жылдар  аралы?ында  Миграция  ж?не 
демография  агенттiгi      Б??-ны?  Бос?ындар  iсi  ж?нiндегi 
Жо?ар?ы Бас комиссариаты ж?не ?ызыл жарты ай ?о?амыны? 
?атысуымен  600-ден  астам  бос?ын?а  25  мы?  доллар 
к?лемiнде материалды?,  200-ден астам бос?ын?а  11 мы? 
доллар к?лемiнде ?аржылай к?мек,  9 мы? доллар к?лемiнде 
медициналы?  к?мек к?рсетiлген. Республикалы? балалар 
?оры 29 мы? доллар ?аржы  к?лемiнде бос?ындар балаларына 
гуманитарлы? к?мек к?рсеткен. 
?аза?станда?ы  бос?ындар  м?селесi    “Т?р?ындар 
миграциясы”  за?ына  с?йкес,  1995  жылы  19  маусымда 
?абылдан?ан  “?Р-?ы  шетелдiк  азаматтарды?  ???ы?ы 
ж?нiндегi”  за??а с?йкес реттелiп отырады. 
2003  жыл?ы  м?лiмет  бойынша,  ?аза?станда  2350 
ау?анстанды?, 12000 чечнялы?, 4000 т?жiкстанды? бос?ын 
тiркелген.
К?шi-?он  коэффициентi  шетел  азаматтарыны?  ел 
аума?ында  е?бекке  ?атысу  к?рсеткiшiн  аны?тайды. 
Экономикалы? белсендi халы?ты? санына ?атысты пайызды? 
арасалма?  т?рiнде  ай?ындалады.  К?шi-?он  коэффициентi 
шетел азаматтарыны? ?аза?стан Республикасыны? аума?ына 
ж?мыс iстеу ?шiн келуiн реттеу  ж?не мемлекет пен экономика 
м?дделерiн  ?йлестiру ма?сатында ?кiмет ?аулысымен жыл 
сайын белгiленiп отырады. 
?Р Е?бек ж?не халы?ты ?леуметтiк ?ор?ау министрлiгi 
жергiлiктi ат?арушы билiк  органдарымен бiрлесiп, iшкi е?бек 
рыногын ?ор?ау шараларын ?олдану?а ж?не бiлiктiлiгi т?мен 
шетелдiк  ж?мыс  к?шiнi?  келуiне  жол  бермеуге  мiндеттi. 
Бекiтiлген    коэффициент  ж?мыс  берушiлерге  жалдан?ан 
шетел  азаматтарын  республика  аума?ында  е?бекке  тарту 
?лестемесiнi? негiзiн ай?ындайды. ?лестеме саны мемлекеттi?  
?кiлеттi  органдарыны?  белгiлеуiмен  облыстарда,  Алматы 
ж?не Астана ?алалары бойынша ж?не к?сiп топтарына ?арай 

50
б?лiнедi. К?шi-?он к?лемiнi? к?рсеткiшi ?рт?рлi (аума?ты?, 
уа?ытты?, ?леуметтiк-демографиялы? ма?сатты)  белгiлерi 
бойынша б?лiнiп, топтастырылуы м?мкiн. 
К?шi-?он  ?ар?ындылы?ыны?  к?рсеткiштерi  т?тастай 
халы?ты?  белгiлi  бiр  кезе?де  т?ратын  орнын  жиi 
ауыстыру  жа?дайымен  сипатталады.  К?бiнесе,  бiр  жыл?а 
есептегенде 1000 т?р?ынны? к?шi-?он ?ар?ындылы?ыны? 
жалпы  коэффициентi  пайдаланылады.  ?ар?ындылы? 
коэффициентiнде келгенi, кеткенi, к?шi-?он ?сiмi, сондай-
а? халы?ты? жас ерекшелiгi, жынысы, ?лты т.б. есептелуi 
м?мкiн.
С?ра?тар:
1.  Миграциялы?  а?ымдарды?  т?рлерi  ?алай 
ажыратылады?
2.  ?лы  географиялы?  ашуларды?  тарихи  миграция?а 
?серi.  
3.  ?Р  мигранттарыны? этникалы? ??рамы ?андай?
4.  ТМД  елдерi  арасында?ы  миграция  ба?ыты  ?андай 
болды?
5.  К?шi-?он  квотасыны?  т?ртiбi  ж?не  К?шi-?он  ?ар-
?ындылы?ыны?  коэффициентi  ?ар?ындылы?ы 
барысы.
?дебиет:
1.   Садовская Е.Ю. Миграция в Казахстане на рубеже 
ХХI века: основные тенденции и перспективы. А., 
2001. 109-110-бб.
2.   Проблема  беженцев  нелегальных  мигрантов  и 
трафика // Центральная Азия и Кавказ. ?5 (35) 2004. 
197 - 200-бб. 
3.   Миграция населения Республики Казахстан за январь-
декабрь 2000 года. Агенство Республики Казахстан 
по статистике. Алматы. 2001. 78-102-бб.
4.   Медков В.М. Демография. Ростов-на-Дону, 2003.
5.   Шелестов Д.К. Демография: история и современность. 
М., 1983.

51

жүктеу/скачать 3,94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: