Темперамент
Темпераментті қалыптастыру және тәрбиелеу
жүктеу/скачать 103 Kb.
|
17-Темперамент
| 5. Темпераментті қалыптастыру және тәрбиелеу.
Темпераменттің ерекше қарапайым, табиғи көрінуін біз балалық шақта байқаймыз. Бала өскен сайын оның сыртқы ортамен қарым-қатынасы күрделене түседі, демек, бұл дүниенің әсерін соғұрлым ол сезіне түседі. Жүйке қызметінің типтерін және темпераменттермен жүргізілген зерттеулер олардың өте ерте аңғарылатындығын дәлелдеді (Н.И.Красногорский және басқалар). Мысалы, Е.П.Ересь шәкірттердің темпераментін зерттей отырып, III сыныптың шәкірттерін (10-11 жаста) алады және солардың ішінде анық байқалатын барлық темпераменттің түрлерін табады. Оған психолог И.В.Страховтың зерттеулерінін мәліметтері дәлел бола алады. Зерттеуге алынған 39 шәкірттің 33-і темпераменттің анық байқалатын белгілерімен, аралас белгілері — 6 адам. Таза сангвинниктер ~ 9, холериктер — 10, флегматиктер — 9, меланхоликтер — 5. Жүргізілген зерттеулер көрсеткендей, темпераменттің анык байқалуы "таза" түрінде алғашкы балалық шақта аңғарылады. Адамның динамикалық белгілері мінез-құлқының тек сыртқы келбетінде, тек қозғалыстарында байқалып қана қоймайды, сонымен қатар ақыл-ой саласында, талпынуда, жалпы жұмысқа кабілеттілігінде аңғарылады. Темпераменттің белгілері оқу үрдісіне және еңбек іс-әрекетіне әсер етеді. Егер психолог ғалымдар жүргізген темпераменттің психологиялық сипаттамаларын бағалайтын болсақ, әрбір темпераменттің ұнамды сапаларымен қатар ұнамсыз сапалары да кездеседі. Мысалы, сангвиник эмоциялық көңіл-күйі көтеріңкі, жұмысқа жақсы қабілеттілігімен ерекшеленеді, бірақ қозуы тұрақсыз, сонымен қатар зейіні де тұрақсыз келеді. Меланхоликтің жұмысқа қабілеті жеткіліксіз, бірақ өте нәзік, сезімтал адам, өте сақ, алды-артын байқап, іс-әрекетке кіріседі. Сонымен , "жақсы" және "жаман" темперамент деген болмайды, әрбір темперамент бір жағдайда жағымды және екінші жағдайда жағымсыз болуы мүмкін. Ол адамның әлеуметтік құндылығын анықтай алмайды, темпераментке адамның бейімділігі, козқарасы және сенімі, қызығуы байланысты емес. Өткен ұлы адамдардың арасында әртүрлі темпераменттің өкілдері кездеседі. А.В.Суворов және А.И.Герцен сангвиникалық темпераменттің өкілдері, Петр I жонс И.П.Павлов - холериктер, Н.В.Гоголь жоне П.И.Чайковский - меланхоликтер, ал М.И.Кутузов жэне И.А.Крылов флегматикалык темпераменттің өкілдері болды. Қазіргі біздің замаңдастарымыздың арасында аты әлемге белгілі спортшылар, космонавт-ұшқыштар, еңбек озаттары, ғұлама ғалымдар, қоғам қайраткерлері — әртүрлі темпераменттің өкілдері. Жеке тұлғаның жағымды сапалары күшті және әлсіз жүйке жүйесі жағдайында да байкалуы мүмкін, әрбір адамның өзіне тән даралық ерекшеліктері болады. Оқыту және тәрбие жоғары жүйке кызметінің түрлерінің кемшіліктерін болдырмауға көмектесуі мүмкін, мінез-құлықтың үйреншікті түрлерін қалыптастыра отырып, адамның өмір сүруі үшін жағымды жағдай жасайды. Темперамент сырттан әсер еткен ықпалдардың, тәрбие жұмыстарының әсерімен өзгереді, соның негізінде балалардың бойында кажетті, құнды мінез-құлық сапалары қалыптасады. Мұғалім сыныптағы балалардың әрқайсысының типологиялық ерекшеліктерін жақсы білуі қажет. Әрбір шәкірттің темпераментін біле отырып, оның бойындағы оқуға кедергі келтіретін жағымсыз мінез-құлқындағы кемшіліктерді жоюға бағытталуы қажет, әрбір шәкірттің іс-әрекетін ұйымдастыруда осыны ескеріп отырған жөн. Мұғалім кез-келген темпераменттің өкілдері бола алады. Ол өз темпераментінің егер жағымды жақтарын орынды пайдалана және жағымсыз жақтарын жеңе білуі қажет. Мысалы, холерикалық темпераменттегі мұғалім өзінің темпераментінің жағымды жақтарын, атап айтқанда, белсенділік, жігерлілік сияқты сапаларын орынды пайдаланғаны және ұшқалақтық, аффектілік сияқты жағымсыз сапаларды тежеп отырғаны ұүрыс болар еді. Мұғалім, тәрбиеші меланхоликалық темпераменттегі шәкіртке белсенді көп әрекет етуге, белсенділігін арттыруға мүмкіншілік жасауы қажет. Осындай оқушылардан жиі-жиі сабақ сұрап, олардың белсенділігін арттыратын тапсырмалар беріп, ерекше назарда ұстау керек. Меланхолик — шәкірттер әлсіз типтің өкілдері. Сондықтан да осы ерекшеліктерін ескере отырып, оларға шамадан тыс тапсырма беріп, шаршатуға болмайды. Психолог-ғалымдардың зерттеулері көрсеткендей, меланхолик темпераменттегі шәкірттер оку және еңбек іс-әрекеттері үрдісінде күшті жүйке қызметінің түріне тән кейбір сапаларды меңгергендігін білуге болады. жүктеу/скачать 103 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|