Темперамент
Темпераменттің физиологиялық негіздері
жүктеу/скачать 103 Kb.
|
17-Темперамент
| 2. Темпераменттің физиологиялық негіздері.
Темпераменттің табиғатын ғылыми тұрғыдан И.П.Павлов жүйке жүйесінің негізгі қасиеттері туралы ілімінде түсіндіріп берді. Жануарлардың жоғары жүйке жүйесін зерттей отырып, иттер шартты рефлекстердің ұйымдасу және іске асу сипаты бойынша ерекшеленумен қатар, темпераменті бойынша да ерекшеленетіндігін анықтады. И.П.Павловтың ілімі бойынша, мінез-құлықтың дара ерекшеліктері, психикалық іс-әрекеттің жүру қарқыны жүйке жүйесінің қызметінің даралық айырмашылықтарына байланысты. И.П.Павлов жүйке жүйесінің үш түрлі негізгі қасиеттерін бөліп көрсетті: 1) қозу және тежелу үрдісінің күші. Ол жүйке клеткаларының жұмыс істеу қабілетіне байланысты; 2) жүйке жүйесінің тепе-теңдігі, демек, қозудың күшінің тежелудің күшіне сәйкес келу дәрежесі (немесе оның тепе-теңдігі); 3) жүйке жүйелерінің қозғалғыштығы, демек, қозудың тежелуге ауысу жыддамдығы және керісінше. Барлық бұл қасиеттер, жалпы жүйке жүйесі ретінде, бір ғана биологиялық қызметті аткарады, өз уақытында ағзаны қоршаған ортамен тепе-теңдікте ұстайды. И.П.Павлов әрбір жануардың темпераменті осы қасиеттердің кандай да бір қасиетімен байланысты емес, олардың бірігіп келуінен тұратындығын дәлелдейді. Шартты рефлекторлық іс-әрекеттің дара ерекшеліктері және темпераментін анықтайтын жүйке жүйесінің қасиеттерінің осындай бірігіп келуін ол жүйке жүйесінің түрі деп атады. И.П.Павлов жүйке жүйесінің төрт негізгі түрін ажыратты: 1) күшті, ұстамсыз (қозудың күші басым болуы); 2) күшті, ұстамды, қозғалғыш; 3) күшті, ұстамды, сылбыр; 4) әлсіз. И.П.Павловтың анықтаған негізгі қасиеттері немесе жүйке жүйесінің типтеріне адамдар мен жануарларға жалпы тән боп табылатын темпераментке байланысты. Сондықтан, тепераменттің физиологиялық негіздері жүйке жүйесінің жалпы типтері болып табылады. Көрсетілген жүйке үрдістері қасиеттерінің қозу мен тежелудің бірігіп келуі жоғары жүйке жүйесінің типін анықтаудың негізіне жатқызылды. Қозу мен тежелу үрдістерінің күшінің, қозғалғыштығының және тепе-теңдігінің ұштасып келуіне байланысты жоғары жүйке қызметін төрт негізгі түрге ажыратады. Жүйке үрдістерінің күшінің белгілері бойынша И.П. Павлов күшті және әлсіз жүйке жүйелеріне бөлді. Күшті жүйке жүйелерінің өкілдерін ол өз кезегімен күшті ұстамды және күшті ұстамсыз деп ажыратты. Күшті ұстамдылар шапшаң (қозғалғыш) және баяу (салмақты) болып бөлінеді. Әлсіз тип жүйке жүйесі әлсіз типтің өкілдері күшті, ұзақ мерзімді және шоғырланған тітіркендіргіштерге төтеп бере алмайды. Қозу және тежелу үрдістері әлсіз болып табылады. Күшті тітіркендіргіштердің әсерімен шартты рефлекстерді алу кешігеді. Осымен қатар тітіркендіргіштердің әсерімен жоғары сезгіштік байқалады. жүктеу/скачать 103 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|