Терминологиясы
ҚАЗАҚ ТІЛІН ДƏЛ ОСЫ ҚАЗІР БАНК
жүктеу/скачать 1,84 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- – Ө.Айтбайұлы
| ҚАЗАҚ ТІЛІН ДƏЛ ОСЫ ҚАЗІР БАНК,
ҚАРЖЫ-НЕСИЕ, САЛЫҚ САЛАЛАРЫНА ЕНГІЗУГЕ БОЛАДЫ! (Академик Өмірзақ Айтбайұлымен сұхбат) – Тілші: Қазақ тілі мемлекеттік басқару тілі болуы үшін заң шығарушы, атқарушы жəне сот билігі салаларының қызметі қазақша орындалуға тиіс. Заң шығарушы жəне сот билігінің тілі – заңнамалар мен низамдар тілі екендігінде, атқарушы биліктің экономика тілімен сөйлейтіндігінде дау жоқ. Өз кезегінде экономика тілі де сан салаға бөлінеді, оның күрделі саласының бірі – қаржы-несие тілі. (Бұл жер- де біз «тіл» деген ұғымға осы салаға қатысты терминдерді, кəсіби лексика мен тұрақты сөз тіркестерін сыйғызып отырмыз). Қалай ойлайсыз, қазақтың қаржы-несие тілі қалыптасып бітті ме? – Ө.Айтбайұлы: Бұл жерде мына бір маңызды мəселенің басын ашып алу керек. Қанша дербес ел болдық дегенімізбен, біз көп жағдайда жағамызды Ресейге қарап түзейміз, даулы мəселелерді безбенге тартқанда көбіне оның бір басында Ресей тұратыны рас. Бұл жерде де сол үйреншікті дағды бойынша орыс тіліне жүгінейік. Сонымен, «Қазақты бы- лай қойғанда қазіргі таңда орыстың шын мəніндегі дербес қаржы-несие тілі бар ма?» деген сұрақтың өзіне де нақты жауап ала қою қиын. Дегенмен, бұған «иə» деп те, «жоқ» деп те жауап беру- ге болады. «Иə» дейтінім, Ресейдің өзінде, сондай-ақ оның ықпалындағы ТМД елдерінде қаржы-несие, салық-кеден операцияларының тілі – орыс тілі. Банк ісі, бухгалтерия, аудит, кредит салалары бойынша бұл тілде, əсіресе өткен ғасырда мол ғылыми жəне əдістемелік əдебиет дүниеге келіп, шетелдік белді экономистердің классикалық туындылары аударылды. Соның арқасында орыстар бүгінгі ересек буын ұмыта қоймаған есепшот пен оның тасын сарт-сұрт соғатын 394 есепші-бұғалтірлерді алмастырған электронды есептеу тех- никасы – компьютерлерді өз тіліне жедел бейімдеп алды. «Жоқ» деуіме бір себеп – орыстың қаржы тілінің қалып- тасуына түркі тілдері, атап айтқанда, түрік, татар-башқұрт, қазақ тілдері үлкен əсер етті. Қаржы, ақша айналымы, не- сие, салық салаларына қатысты көнерген сөздер мен қолданымдағы лексиканың көпшілігі түркизмдерге жата- ды. Мəселен, «казна», «деньги», «алтын», «ясак», «оброк» сияқты. Ал, қазір ағылшын тілінен енген терминдер өте көп. Орыс сөздері осы ұғымдарды бір-біріне жалғау үшін көмекші сипатта қолданылады. Мысалға мына бір тіркесті алайық: «Делистингу из категории «В» подверглись акции компании «Пана иншуранс». Осы сөйлемдегі жеті сөздің екеуі ғана орысша! Ал, қазақ тілі осындай қарапайым міндетті атқаруға қабілетсіз деп кім айтты сізге? Басты мəселе – тіліміздің қаржы есептілігінде, банк операцияларында, несие-салық құжаттамаларында ресми түрде қолданысқа енуінде жатыр. Ал, қаржы-несие тілі, Сəбит Мұқанов айтпақшы, «қысқа тіл». Банк операцияларын жүргізуге елу шақты сөз жеткілікті, мəселен. Қазақстанда, Ресейдегі сияқты, қаржы, банк операция- ларының ресми тілі – орыс тілі. Балтық бойы елдері ұлттық тілдерін заман талабына икемдеп жатқанын баспасөзден оқып-білудеміз... Қаржы-несие, банк, ақша айналымына қатысты ха- лықаралық терминдердің ТМД халықтарының тілдеріне ене бастауы КСРО ыдырап, нарықтық экономика негіздері қаланған өткен ғасырдың 90-жылдарының үлесіне тиеді. Бұған осы елдердегі өз мүдделерін көздеген халықара- лық экономикалық ұйымдар мұрындық болды. Мəселен, Бүкілəлемдік қайта құру жəне даму банкінің (Бүкілəлемдік банк) Экономикалық даму институтының ТМД халық- тарының тілдерін жетік білетін қаржыгер мамандары ұлттық тілдерде терминология түзуге атсалысты. Сөйтіп, қаржы 395 ұғымдарының алғашқы ағылшынша-орысша, орысша-ағыл- шынша глоссарийлері 1993 жылдың аяғына таман баспа- дан шықса, украин, латыш, литван, эстон, т.б. тілдерде сəл кейінірек жарық көрді. – Ал, бізде ше? – Ұлттық қаржы-несие жүйеміздің негізі қаланғанына (1993 жылғы қарашадан санағанда) он жылдан астам уақыт өтсе де мемлекеттік тіліміз қаржы-несие мекемелерінің тіліне айнала алмағанын айту керек. Ең бастысы, монетарлық, фискалдық саясатты айқындайтын мемлекеттік мекемелер бұған мүдделілік танытпай отыр. Экономика салалары бой- ынша қазақ тіліндегі оқу құралдары, терминдік жəне басқа сөздіктерді ғалымдарымыз бен мамандарымыз көбіне өз қаржыларына шығарып жатыр. жүктеу/скачать 1,84 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|