2) Бійлік ырай.
Істі істеу істемесін бійлік түрде айтқандағы сөз ырайын бійлік ырай дейміз. Әр етістен түбірі мен тұқылын алыб, бійлік ырай түрінде жіктеб айтыб көрейік. Болымды түрде: жазбақ (сабақты етіс), жыламақ (салт етіс), күресбек (ортақ етіс), жұуынбақ (өздік етіс), жатқызбақ (өзгелік етіс) қаздырмақ (беделді етіс), жегілмек (ырықсыз етіс), атыстырмақ (шағыс етіс), шабқыламақ (дүркінді етіс), алыңқырамақ (өсіңкі етіс), болымсыз түрде: жазбасқа, жыламасқа, күресбеске, жұуынбасқа, қаздырмасқа, жатқызбасқа, жегілмеске, атыстырмасқа, шабқыламасқа, алыңқырамасқа.
Анайы жіктеу.
Болымды түрлері:
Жекеше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
Көбше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
|
1-жақ (мен)
жазайын
жылайын
күресейін
жұуынайын
қаздырайын
жатқызайын
жегілейін
атыстырайын
шабқылайын
алыңқырайын
(мендер айтылмайды)
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
|
2-жақ (сен)
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
(сендер)
жазыңдар
жылаңдар
күресіңдер
жұуыныңдар
қаздырыңдар
жатқызыңдар
жегіліңдер
атыстырыңдар
шабқылаңдар
алыңқыраңдар
|
3-жақ (ол)
жазсын
жыласын
күрессін
жұуынсын
қаздырсын
жатқызсын
жегілсін
атыстырсын
шабқыласын
алыңқырасын
(олар)
жазсын
жыласын
күрессін
жұуынсын
қаздырсын
жатқызсын
жегілсін
атыстырсын
шабқыласын
алыңқырасын
|
Болымсыз түрлері:
Жекеше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
Көбше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
|
жазбайын
жыламайын
күресбейін
жұуынбайын
қаздырмайын
жатқызбайын
жегілмейін
атыстырмайын
шабқыламайын
алыңқырамайын
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
|
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
жазбаңдар
жыламаңдар
күресбеңдер
жұуынбаңдар
қаздырмаңдар
жатқызбаңдар
жегілмеңдер
атыстырмаңдар
шабқыламаңдар
алыңқырамаңдар
|
жазбасын
жыламасын
күресбесін
жұуынбасын
қаздырмасын
жатқызбасын
жегілмесін
атыстырмасын
шабқыламасын
алыңқырамасын
жазбасын
жыламасын
күресбесін
жұуынбасын
қаздырмасын
жатқызбасын
жегілмесін
атыстырмасын
шабқыламасын
алыңқырамасын
|
Сыпайы жіктеу.
Болымды түрлері:
Жекеше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
Көбше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
|
1-жақ
жазайық
жылайық
күресейік
жұуынайық
қаздырайық
жатқызайық
жегілейік
атыстырайық
шабқылайық
алыңқырайық
жазалық
жылалық
күреселік
жұуыналық
қаздыралық
жатқызалық
жегілелік
атыстыралық
шабқылалық
алыңқыралық
|
2-жақ
жазыңыз
жылаңыз
күресіңіз
жұуыныңыз
қаздырыңыз
жатқызыңыз
жегіліңіз
атыстырыңыз
шабқылаңыз
алыңқыраңыз
жазыңыздар
жылаңыздар
күресіңіздер
жұуыныңыздар
қаздырыңыздар
жатқызыңыздар
жегіліңіздер
атыстырыңыздар
шабқылаңыздар
алыңқыраңыздар
|
3-жақ
жазсын
жыласын
күрессін
жұуынсын
қаздырсын
жатқызсын
жегілсін
атыстырсын
шабқыласын
алыңқырасын
жазсын
жыласын
күрессін
жұуынсын
қаздырсын
жатқызсын
жегілсін
атыстырсын
шабқыласын
алыңқырасын
|
Болымсыз түрлері:
Жекеше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
Көбше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
|
жазбайық
жыламайық
күресбейік
жұуынбайық
қаздырмайық
жатқызбайық
жегілмейік
атыстырмайық
шабқыламайық
алыңқырамайық
жазбалық
жыламалық
күресбелік
жұуынбалық
қаздырмалық
жатқызбалық
жегілмелік
атыстырмалық
шабқыламалық
алыңқырамалық
|
жазбаңыз
жыламаңыз
күресбеңіз
жұуынбаңыз
қаздырмаңыз
жатқызбаңыз
жегілмеңіз
атыстырмаңыз
шабқыламаңыз
алыңқырамаңыз
жазбаңыздар
жыламаңыздар
күресбеңіздер
жұуынбаңыздар
қаздырмаңыздар
жатқызбаңыздар
жегілмеңіздер
атыстырмаңыздар
шабқыламаңыздар
алыңқырамаңыздар
|
жазбасын
жыламасын
күресбесін
жұуынбасын
қаздырмасын
жатқызбасын
жегілмесін
атыстырмасын
шабқыламасын
алыңқырамасын
жазбасын
жыламасын
күресбесін
жұуынбасын
қаздырмасын
жатқызбасын
жегілмесін
атыстырмасын
шабқыламасын
алыңқырамасын
|
3) Ашық ырай.
Істі ашық байандайтұн сөздің түрін ашық ырай дейміз. Ашық ырайдағы сөздер бійлік ырайдағы екі айырыс, үш жақтан басқа, үш мезгіл мен сөйленіб өзгереді.
Анайы жіктеу.
Осы шақ.
Болымды түрлері:
Жекеше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
Көбше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
|
1-жақ
жазамын6
жылаймын
күресемін
жұуынамын
қаздырамын
жатқызамын
жегілемін
атыстырамын
шабқылаймын
алыңқыраймын
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
|
2-жақ
жазасын
жылайсын
күресесін
жұуынасын
қаздырасын
жатқызасын
жегілесін
атыстырасын
шабқылайсын
алыңқырайсын
жазасындар
жылайсындар
күресесіндер
жұуынасындар
қаздырасындар
жатқызасындар
жегілесіндер
атыстырасындар
шабқылайсындар
алыңқырайсындар
|
3-жақ
жазады
жылайды
күреседі
жұуынады
қаздырады
жатқызады
жегіледі
атыстырады
шабқылайды
алыңқырайды
жазады
жылайды
күреседі
жұуынады
қаздырады
жатқызады
жегіледі
атыстырады
шабқылайды
алыңқырайды
|
Болымсыз түрлері:
Жекеше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
Көбше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
|
жазбаймын
жылаймын
күресбеймін
жұуынбаймын
қаздырмаймын
жатқызбаймын
жегілмеймін
атыстырмаймын
шабқыламаймын
алыңқырамаймын
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
|
жазбайсын
жыламайсын
күресбейсін
жұуынбайсын
қаздырмайсын
жатқызбайсын
жегілмейсін
атыстырмайсын
шабқыламайсын
алыңқырамайсын
жазбайсындар
жыламайсындар
күресбейсіндер
жұуынбайсындар
қаздырмайсындар
жатқызбайсындар
жегілмейсіндер
атыстырмайсындар
шабқыламайсындар
алыңқырамайсындар
|
жазбайды
жыламайды
күресбейді
жұуынбайды
қаздырмайды
жатқызбайды
жегілмейді
атыстырмайды
шабқыламайды
алыңқырамайды
жазбайды
жыламайды
күресбейді
жұуынбайды
қаздырмайды
жатқызбайды
жегілмейді
атыстырмайды
шабқыламайды
алыңқырамайды
|
Дағдыландырыу. Әр етістен сөздер алыб, осы үлгі бойынша ашық ырайдың осы шағы мен жіктетіу.
Өткен шақ
Болымды түрлері:
Жекеше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
Көбше:
жаз
жыла
күрес
жұуын
қаздыр
жатқыз
жегіл
атыстыр
шабқыла
алыңқыра
|
1-жақ
жаздым
жыладым
күрестім
жұуындым
қаздырдым
жатқыздым
жегілдім
атыстырдым
шабқыладым
алыңқырадым
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
|
2-жақ
жаздың
жыладың
күрестің
жұуындың
қаздырдың
жатқыздың
жегілдің
атыстырдың
шабқыладың
алыңқырадың
жаздыңдар
жыладыңдар
күрестіңдер
жұуындыңдар
қаздырдыңдар
жатқыздыңдар
жегілдіңдер
атыстырдыңдар
шабқыладыңдар
алыңқырадыңдар
|
3-жақ
жазды
жылады
күресті
жұуынды
қаздырды
жатқызды
жегілді
атыстырды
шабқылады
алыңқырады
жазды
жылады
күресті
жұуынды
қаздырды
жатқызды
жегілді
атыстырды
шабқылады
алыңқырады
|
Болымсыз түрлері:
Жекеше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
Көбше:
жазба
жылама
күресбе
жұуынба
қаздырма
жатқызба
жегілме
атыстырма
шабқылама
алыңқырама
|
жазбадым
жыламадым
күресбедім
жұуынбадым
қаздырмадым
жатқызбадым
жегілмедім
атыстырмадым
шабқыламадым
алыңқырамадым
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
|
жазбадың
жыламадың
күресбедің
жұуынбадың
қаздырмадың
жатқызбадың
жегілмедің
атыстырмадың
шабқыламадың
алыңқырамадың
жазбадыңдар
жыламадыңдар
күресбедіңдер
жұуынбадыңдар
қаздырмадыңдар
жатқызбадыңдар
жегілмедіңдер
атыстырмадыңдар
шабқыламадыңдар
алыңқырамадыңдар
|
жазбады
жыламады
күресбеді
жұуынбады
қаздырмады
жатқызбады
жегілмеді
атыстырмады
шабқыламады
алыңқырамады
жазбады
жыламады
күресбеді
жұуынбады
қаздырмады
жатқызбады
жегілмеді
атыстырмады
шабқыламады
алыңқырамады
|
Достарыңызбен бөлісу: |
