Тіл біліміне кіріспе


 Тіл білімінің ғылымдар жүйесінде алатын орны



Pdf көрінісі
бет2/52
Дата11.04.2023
өлшемі0,71 Mb.
#81405
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52
Байланысты:
тбк

1.2 Тіл білімінің ғылымдар жүйесінде алатын орны 
Болмыстағы құбылыстардың бір тобы – жаратылыс кұбылыстары болса, 
екінші тобы - қоғамдық құбылыстар. Жаратылыс құбылыстарын жаратылыстану 
ғылымдары (физика, химия, биология, математика т.б.) зерттесе, қоғамдық 
құбылыстарды - қоғамдық ғылымдар (тарих, философия, психология, логика, саяси 
экономия, заң, тіл, әдебиет т.б. ғылымдар) зерттейді. Осыған орай, ғылым атаулы
әдетте, екі топка бөлінеді: оның бірі - жаратылыстану ғылымдары, екіншісі - 
қоғамдық ғылымдар. 
Тіл білімі - ғылымдардың екінші тобына, яғни қоғамдық ғылымдар тобына 
жатады. Тіл білімінің басқа ғылымдар жүйесінде алатын орны ерекше. Себебі кез 
келген ғылым тіл арқылы түсіндіріледі, тіл арқылы игеріледі. Жалпы алғанда: 
барлық ғылымдар бір-бірімен тығыз байланыста, бірлікте болады. Өйткені 
материалдық дүниенің өзі органикалық бірліктен тұрады. Сондықтан, материалдық 
дүниенің әр түрлі жақтарын зерттейтін ғылымдардың өздері бір-біріне әсер етеді, бірін-
бірі байытады. 
Біз сөз еткелі отырған тіл білімі де көптеген ғылымдармен байланысқа түсіп, 
солармен қарым-қатынаста дамып келеді. Ол, ең алдымен, қоғамдық ғылымдармен 
тығыз байланыста. Себебі: тіл — қоғамның тууымен бірге туып, қоғамның дамуымен 
бірге дамитын қоғамдық құбылыс. Ол қоғам мүшелерінің пікір алысу, қатынас жасау 
құралы ретінде қызмет атқарады. 
Қорыта келгенде, тіл білімі - дербес ғылым. Ол әр түрлі қоғамдық және 
жаратылыстану ғылымдарымен де қарым-қатынаста, өзара байланыста болады. 
1.3. Тіл білімінің басқа ғылымдармен байланысы 
Тіл білімі, бірінші кезекте, әдебиетпен байланысты. Өйткені "тіл - әдебиеттің 
бірінші элементі". Әдеби шығарма лингвистер үшін өте құнды материал. Әсіресе тіл 
білімінің стилистика саласы әдебиеттанумен тығыз байланысты. 
Тіл білімі философиямен тығыз байланысты. Философия тек тіл білімінің ғана 
емес, күллі ғылымдардың методологиясы болып саналады. Философия да, тіл білімі де 



барлық құбылыстарды бір- бірімен өзара байланыста қарастырады. Философия 
табиғат пен қоғам өміріндегі барлық құбылыстар қозғалу, өзгеру, даму күйінде 
болады деп үйретсе, тіл білімі де тілдік кұбылыстарға солай қарайды. Өйткені тіл де басқа 
коғамдық құбылыстар сияқты өзгереді, дамиды. Бірақ, ескертетін нәрсе: тілдегі өзгеру 
тым баяу өтеді. Ал қоғам мен жаратылыстағы өзгерістер тілге қарағанда тезірек өтеді. 
Философия өмірдегі барлық заттар мен құбылыстарда форма мен мазмұн бар, 
олар өзара байланыста, бірлікте болады, — деп үйретеді. Мазмұн өмір сүру үшін, 
белгілі бір формаға ие болуы керек. Яғни форма — өмір сүрудің шарты. Тіл де — дәл 
осындай құбылыс. Тілдегі формалардың да (сөздердің, сөз тіркестерінің, грамматикалық 
тұлғалардың) мағына, мазмұны бар. Олар да бір- бірімен тығыз байланысты. 
Тіл білімі логикамен тығыз байланысты. Көпшілікке белгілі, логика - ойлау 
зандары мен ой формалары туралы ғылым. Ал ойлау, әдетте, тіл арқылы іске асады, тіл 
арқылы жарыққа шығады. Анығырақ айтқанда, адамның ойы тілдегі сөздер мен 
сөйлемдер арқылы айтылып, түсінікті болады. 
Тіл білімі психологиямен де байланысты. Психология түйсік пен қабылдауды, ес пен 
ойды, сезім мен зейінді зерттейді. Ал бұлардың сөйлеу процесіне (оны қабылдап, түсіну 
процесіне) тікелей қатысы бар. Өйткені біреудің айтқанын қабылдау, оны ұғыну 
процесі болмаса, қарым-қатынас жасасу, пікір алысу да болмаған болар еді. 
Адам сөз арқылы белгілі бір затты атап кана қоймайды, сонымен бірге, сол 
затқа (іске, құбылысқа) өзінің қатынасы мен оған қалай қарайтындығын да білдіреді. 
Яғни тіл ойды білдірудің ғана құралы емес, сезімді де білдірудің құралы. Мысалы; 
жаман, жексұрын, сұмпайы, сұмырай немесе құмар, іңкәр, ынтазар т.б. Бұл сөздер 
(синонимдер) бір-бірінен эмоциялық бояуы жағынан ажыратылады. 
Сөйлеу процесіне жоғары нерв жүйесі де қатысады, яғни сөйлеу жоғары нерв 


Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   52




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет